Xana Vukhongeri Hi Byona Byi Vangaka Swiphiqo Swa Vanhu?

“NTIRHO wa vukhongeri i ku pfurhetela madzolonga, naswona byi fana ni xidzidzirisi lexi dlayaka vanhu mapfalo byi tlhela byi rivata vanhu maxangu lawa swi nga kotekiki ku ma balekela. . . . [Byi] pfala vanhu mianakanyo, byi endla leswaku va rhandza swiyilayila, va tala moya wa rivengo ni ku tshama va ri eku chaveni.” Khale ka murhumiwa wa Methodist u tsale marito wolawo a tlhela a ya emahlweni a ku: “Mhaka leyi i ntiyiso. Ku ni vukhongeri byo biha ni lebyinene.”—Start Your Own Religion.

Van’wana va nga ha ku, ‘Kambe swi hoxile ku vulavurisa sweswo hi vukhongeri.’ Kambe sweswo hi leswi matimu ma vulaka swona. Hakanyingi vukhongeri—lebyi hlamuseriwaka tanihi “ku tirhela ni ku gandzela Xikwembu kumbe moya wa matimba”—byi siye matimu lama tsemaka nhlana. A byi fanele byi hi voningela ni ku hi khutaza. Kambe hakanyingi leswi byi swi endlaka i ku hlohlotela madzolonga, xihlawuhlawu ni rivengo. Ha yini swi ri tano?

“Ntsumi Ya Ku Vonakala” Leyi Kanganyisaka

Hi ku ya hi Bibele, nhlamulo ya kona ya olova swinene. Sathana Diyavulosi, loyi a tiendlaka “ntsumi ya ku vonakala,” u hambukise vanhu  va timiliyoni leswaku va landzela tidyondzo takwe ematshan’weni yo landzela ta Xikwembu. (2 Vakorinto 11:14) Muapostola Yohane u kombise leswaku nhlohlotelo wa Sathana i wukulu swinene lerova “misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka.” (1 Yohane 5:19) Yohane a a swi tiva leswaku Sathana u “[xisa] misava hinkwayo leyi akiweke.”—Nhlavutelo 12:9.

Xana vuyelo bya kona byi ve byihi? Sathana u simeke mafambiselo ya vukhongeri lama ehandle ma vonakaka ma kwetsima. Mafambiselo lawa ma “vonaka ya ri ya ‘vukhongeri’ hakunene,” kambe xiyimo xa wona xa ntiyiso xi paluxiwa hi mihandzu yo biha leyi ma yi tswalaka. (2 Timotiya 3:5, J. B. Phillips; Matewu 7:15-20) Ematshan’weni yo pfuneta ku tlhantlha swiphiqo swa vanhu, leswi vukhongeri byi swi endlaka i ku tlhandlekela swiphiqo swin’wana.

Sweswo a hi ku hahama. Tsundzuka leswaku ntirho wa vukanganyisi i ku kanganyisa munhu a sala a nga swi voni leswaku wa kanganyisiwa. Muapostola Pawulo u nyike xikombiso xa mhaka leyi loko a tsala a ku: “Swilo leswi matiko ma swi endlaka switlhavelo ma swi tlhavela madimona, hayi Xikwembu.” (1 Vakorinto 10:20) Handle ko kanakana vanhu volavo a swi ta va tsema nhlana loko va kuma leswaku a va gandzela madimona. A va anakanya leswaku va gandzela xikwembu kumbe swikwembu swo karhi leswi lulameke. Kambe kahle-kahle a va kanganyisiwe hi “mavandla lama hombolokeke ya moya, etindhawini ta le tilweni,” lama seketelaka Sathana eka matshalatshala yakwe ya ku kanganyisa vanhu.—Vaefesa 6:12.

Hi xikombiso, a hi kambisiseni ndlela leyi Sathana a swi koteke ha yona ku xisa vanhu vo tala swinene lava tivulaka Vakreste, lava tihlawuleleke ku honisa xilemukiso xa muapostola Yohane malunghana ni nhlohlotelo wolowo wo biha.—1 Vakorinto 10:12.

Leswi Yesu A Swi Dyondziseke A Swi Huma Eka Xikwembu

Yesu Kreste u te: “Leswi ndzi swi dyondzisaka a hi swa mina, kambe i swa loyi a ndzi rhumeke.” (Yohane 7:16) Ina, leswi a swi dyondziseke a swi huma eka Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. Kutani tidyondzo ta Yesu a ti phyuphyisa swinene eka lava a va n’wi yingisa. A ti nga ‘dlayi vanhu mapfalo kumbe ku va rivata maxangu lawa swi nga kotekiki ku ma balekela.’ Ku ri na sweswo, tidyondzo ta Yesu a ti ntshunxa vanhu etidyondzweni ta mavunwa ta vukhongeri ni le ka tifilosofi ta vanhu leti simekiweke hi misava leyi a yi ri “emunyameni hi mianakanyo,” hikwalaho ka vukanganyisi bya Diyavulosi.—Vaefesa 4:18; Matewu 15:14; Yohane 8:31, 32.

Vakreste va ntiyiso a va nga tiviwi hi ku tivula vapfumeri hi nomu, kambe a va tiviwa hikwalaho ka ripfumelo leri a ri kombisa timfanelo letinene leti humesiwaka hi moya lowo kwetsima wa Xikwembu. (Vagalatiya 5:22, 23; Yakobo 1:22; 2:26) Mfanelo leyikulu eka timfanelo ta kona—leyi nga mfungho wa Vukreste bya ntiyiso—i rirhandzu.—Yohane 13:34, 35.

Kambe xiya mhaka leyi ya nkoka: Yesu ni vaapostola vakwe a va nga langutelanga leswaku vandlha ra Vukreste ri hambeta ri ri eka xiyimo lexi a ri ri eka xona loko ri simekiwa. A va swi tiva leswaku ku ta tangunuka vugwinehi kutani vukhongeri bya ntiyiso byi nga ha vonaki kahle ku ringana nkarhi wo karhi.

Vukhongeri Bya Ntiyiso A Byi Nga Ta Vonaka Kahle Ku Ringana Nkarhi Wo Karhi

Eka xifaniso xa koroni ni mfava, Yesu u profete leswaku vukhongeri bya ntiyiso a byi nga ha ta vonaka kahle ku ringana nkarhi wo karhi. Tihlayele mhaka ya kona eka Matewu 13:24-30, 36-43. Yesu u byale koroni emasin’wini, ku nga “mbewu leyinene” leyi fanekiselaka vadyondzisiwa vakwe lava tshembekaka, lava a va ta vumba vandlha ro sungula ra Vukreste. U lemukise leswaku “nala,” ku nga Sathana Diyavulosi, endzhaku ka nkarhi a a ta haxa “mfava” ehenhla ka koroni —laha mfava wu fanekiselaka vanhu lava tivulaka valandzeri va Yesu Kreste, kasi entiyisweni va ale tidyondzo takwe.

Endzhakunyana ka rifu ra vaapostola va Yesu, ku tangunuke vanhu lava tikombeke va ri “mfava,” lava a va rhandza tidyondzo ta vanhu leti humeke endleleni ematshan’weni ya ku namarhela “rito ra Yehovha.” (Yeremiya 8:8, 9; Mintirho 20:29, 30) Hikwalaho, ku tangunuke Vukreste bya mavunwa lebyi hombolokeke emisaveni. A byi fumiwa hi loyi Bibele yi n’wi vulaka munhu “lowo kala nawu”—ku nga ntlawa wa vafundhisi vo homboloka lava ngheneke va kihlanya eka “vuxisi hinkwabyo lebyi nga lulamangiki.” (2 Vatesalonika 2:6-10) Yesu u profete leswaku xiyimo lexi a xi ta cinca “emakumu ka mafambiselo ya swilo.” Vakreste lava fanaka ni koroni a va ta hlengeletiwa va va nyandza yin’we kutani “mfava” wu tsuvuriwa eku heteleleni.

Vukreste lebyi bya mavunwa hi byona byi vangeke “swiendlo swa tihanyi leti nga riki ta vumunhu hi ku helela eka malembe-xidzana lama hundzeke” kun’we ni munyama wa moya lowu funengeteke Vujagana eka malembe-xidzana lama landzeleke. Muapostola Petro u swi vone ka ha ri emahlweni sweswo, a tlhela a vona swiendlo hinkwaswo swa manyala ni swa madzolonga leswi endliweke hi xivangelo xa vukhongeri ku sukela enkarhini wolowo, kutani a profeta leswaku “hikwalaho ka [lava va tivulaka Vakreste], ndlela ya ntiyiso [a] yi ta vulavuriwa ku biha.”—2 Petro 2:1, 2.

“Vukhongeri Bya Madzolonga Ni Rivengo”

Kahle-kahle a hi Vujagana ntsena lebyi onheke ndhuma ya vukhongeri. Hi xikombiso, anakanya hi tinhlamuselo ta vapfumeri vo hisekela etlhelo malunghana ni “swiendlo swa tihanyi” leswi khale ka nani Karen Armstrong a vulaka leswaku swi pfurheteriwe hi “tidyondzo ta vukhongeri hinkwabyo lebyi dumeke.” Hi ku ya hi Armstrong, nchumu wa nkoka lowu vukhongeri byin’wana ni byin’wana byi faneleke byi wu hetisisa i ku kondletela “ntwela-vusiwana wa xiviri.” Xana matimu ma kombisa leswaku vukhongeri bya vapfumeri vo hisekela etlhelo byi endlise ku yini emhakeni leyi? U te: “Vupfumeri byo hisekela etlhelo, hambi i bya Vayuda, Vakreste kumbe Mamoslem, bya tsandzeka emhakeni leyi ya nkoka loko byi va vukhongeri bya madzolonga ni rivengo.” (The Battle for God—Fundamentalism in Judaism, Christianity and Islam) Kambe, xana i vupfumeri “byo hisekela etlhelo” ntsena lebyi tsandzekeke emhakeni leyi kutani byi va “vukhongeri bya madzolonga ni rivengo”? Matimu ma kombisa leswaku a hi byona ntsena.

Kahle-kahle, Sathana u simeke mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa, lowu vonakaka hi madzolonga, rivengo ni ku tshamela ku halata ngati. Bibele yi vula leswaku mfumo lowu i “Babilona Lonkulu, mana wa . . . swilo leswi nyenyetsaka swa misava,” naswona wu fanisiwa ni nghwavava leyi lawulaka mafambiselo ya politiki lama fanisiwaka ni xivandzana. Hi fanele hi xiya leswaku wu ni nandzu wa “ngati ya . . . hinkwavo lava dlayiweke emisaveni.”—Nhlavutelo 17:4-6; 18:24.

A Hi Vanhu Hinkwavo Lava Kanganyisiweke

Kambe matimu ma kombisa leswaku a hi vanhu hinkwavo lava kanganyisiweke. Melvyn Bragg u vula leswaku ni le minkarhini ya mangava lamakulu ematin’wini ya vanhu, “vanhu vo tala lavanene a va endla leswi lulameke hambiloko va hanya exikarhi ka vanhu lava endlaka swo biha.” Vakreste va ntiyiso va hambete va “gandzela [Xikwembu] hi moya ni ntiyiso.” (Yohane 4:21-24) Va tihambanise ni mafambiselo ya vukhongeri bya misava hinkwayo lama “seketeleke tinyimpi.” Va ale ku hlanganyela evuxakeni bya Kereke ni Mfumo, lebyi matimu ma kombisaka leswaku a byi ri “ntwanano lowu endliweke hi Sathana, ku nga ri hi Yesu wa Nazareta.”—Two Thousand Years—The Second Millennium: From Medieval Christendom to Global Christianity.

Emalembeni ya sweswinyana, ku xiyiwe leswaku Timbhoni ta Yehovha i vanhu lava nga ni nhlohlotelo lowunene. Leswaku ti tshama ti nga ri na xivati xa vukhongeri bya mavunwa, ti tiyisekise leswaku tidyondzo ni mahanyelo ya tona swi fambisana hi ku helela ni Bibele leyi nga Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke. (2 Timotiya 3:16, 17) Naswona, ku fana ni Vakreste va lembe-xidzana ro sungula, ti landzele xileriso xa Yesu xa ‘ku nga vi xiphemu xa misava.’ (Yohane 15:17-19; 17:14-16) Hi xikombiso, eJarimani leri a ri fumiwa hi Manazi, ti ale ku fularhela misinya ya milawu ya Vukreste, kutani hi ku ya hi vonelo ra Manazi a ti ri vanhu lava nga amukelekiki. Hitler a a ti vengela sweswo. Buku yin’wana ya vana va xikolo yi ri: “Timbhoni ta Yehovha . . . ti namarhele dyondzo ya Bibele ya ku ala ku tirhisa  matlhari ehansi ka swiyimo hinkwaswo. Kutani ti ale ku tirha evusocheni kumbe ku seketela Manazi hi ndlela yo karhi. Hikwalaho, maphorisa ya Manazi ma pfalele swirho hinkwaswo swa mindyangu ya Timbhoni ta Yehovha. Kwalomu ka n’we-xa-nharhu xa Timbhoni ta Yehovha [eJarimani] ti dlayiwile etikampeni ta vakhotsiwa.”—Germany—1918-45.

Ina, ku ni vanhu vo karhi lava veke ni xivindzi evukhongerini byo hambana-hambana lava xanisiweke hikwalaho ka vupfumeri bya vona. Kambe Timbhoni ta Yehovha ti endle tano tanihi ntlawa wa vukhongeri lowu nga ni vun’we. Vunyingi bya tona a byi tshikanga ku namarhela nsinya wa nawu wa Matsalwa lowu nge: “Yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.”—Mintirho 5:29; Marka 12:17.

Nchumu Lowu Vangaka Xiphiqo

Kutani i ntiyiso hi ndlela yo karhi leswaku vukhongeri hi byona byi vangaka swiphiqo hinkwaswo swa vanhu. Mhaka ya xiheri hileswaku swi vangiwa hi vukhongeri bya mavunwa. Hambiswiritano, Xikwembu xi tiyimisele ku kukula vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa ku nga ri khale. (Nhlavutelo 17:16, 17; 18:21) Xileriso xa xona eka mani na mani loyi a rhandzaka leswo lulama hi lexi nge: “Humani eka yena [Babilona Lonkulu, mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa], vanhu va mina, loko mi nga lavi ku hlanganyela na yena eswidyohweni swa yena, ni loko mi nga lavi ku amukela xiphemu xa makhombo ya yena. Hikuva swidyoho swa yena swi tlhandlekelane ku ya fika ehenhla etilweni, naswona Xikwembu xi tsundzuke swiendlo swa yena swa ku kala vululami.” (Nhlavutelo 18:4, 5) Ina, Xikwembu hi xoxe xa byi venga vukhongeri lebyi ‘pfurhetelaka madzolonga, lebyi dlayaka vanhu mapfalo byi tlhela byi va rivata maxangu lawa swi nga kotekiki ku ma balekela, hi hala tlhelo byi va pfala mianakanyo, byi endla leswaku va rhandza swiyilayila, byi tlhela byi va chela moya wa rivengo ni ku tshama va ri eku chaveni’!

Hi nkarhi lowu fanaka, Xikwembu xi teka lava rhandzaka ntiyiso xi va kongomisa evukhongerini lebyi tengeke. I vukhongeri lebyi namarhelaka misinya ya milawu ni tidyondzo ta Muvumbi loyi a nga ni rirhandzu, vululami ni ntwela-vusiwana. (Mikiya 4:1, 2; Sofaniya 3:8, 9; Matewu 13:30) Na wena u nga va evukhongerini byo tano. Loko u lava ku kuma rungula leri engetelekeke malunghana ni ndlela yo tiva vukhongeri lebyi tengeke, titwe u ntshunxekile ku tsalela eka vakandziyisi va magazini lowu, kumbe u kombela mpfuno eka un’wana ni un’wana loyi a nga Mbhoni ya Yehovha.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Vanhu va mindhavuko hinkwayo va kume ntsako eka vukhongeri lebyi tengeke