Xana Swi Nga Koteka Ku Ponisa Tikereke?

STEPHEN TIRWOMWE loyi a nga mufundhisi wo huma eUganda u te: “Vanhu va le Britain va ha pfumela eka Xikwembu kambe a va lavi ku tinyiketela eka Kreste.” Malembe ya kwalomu ka 20 lama hundzeke u ponile loko ku hlaseriwa kereke yakwe hi tihanyi le Uganda. Namuntlha u chumayela eswitokofeleni swa vavanuna le Leeds eNghilandhi, a vulavula na vona timinete ta khume loko va nga si sungula ku gembula eka ntlangu lowu vuriwaka bingo.

Hala ntsungeni wa lwandle ra Atlantic, Nhlangano wa Varhumiwa va Anglican eAmerika lowa ha ku simekiwaka, na wona wu langutane ni swiphiqo leswi fanaka swa timhaka ta moya. Xiviko xa nhlangano lowu lexi nga eka Internet xi ri: “Tiko ra United States sweswi hi rona ri nga ni Valungu vo tala ku tlula matiko hinkwawo lava nga ngheniki kereke ni lava nga khathaliki hi timhaka ta moya. I tiko leri lavaka varhumiwa.” Nhlangano wolowo lowuntshwa wu hele matimba hileswi wu tsandzekeke ku endla mindzulamiso ekerekeni ya wona, hiloko wu tshika ku fambisana ni langutelo ra wona ro sungula ivi wu gangana ni varhangeri va le Asia ni va le Afrika leswaku wu sungula “ku veka varhumiwa lava a va ta chumayela ni le ka rona tiko ra United States.”

Kambe, ha yini varhumiwa va le Afrika, Asia ni le matikweni ya Latin Amerika va ‘ponisa mimoya-xiviri’ ya le matikweni ya le Yuropa ni le Amerika N’walungu, lawa ma vuriwaka tindhawu ta Xikreste?

Xana I Vamani Lava Ponisiwaka?

Hi nkarhi lowu tlulaka malembe ya mune wa madzana, varhumiwa lava hisekaka va le Yuropa va khitikanele etindhawini leti matiko ya ka vona a ma ti teka hi yin’we-yin’we le Afrika, Asia, Pacific ni le Amerika Dzonga. Xikongomelo xa vona a ku ri ku yisa vukhongeri bya vona eka vanhu va le tindhawini teto lava a va vuriwa vahedeni. Hi ku famba ka nkarhi, matiko lama tekiweke hi Amerika hi ndlela leyi vuriwaka ya Xikreste, na wona ma ve ni varhumiwa lava endzhaku va simekeke tindhawu ta vona to haxa evhangeli leti a ti tele emisaveni hinkwayo ku tlula ta varhumiwa va le Yuropa. Kutani timhaka se a ti yime hi ndlela yin’wana.

Andrew Walls, loyi a nga musimeki tlhelo mukongomisi wa Ndhawu ya Vulavisisi bya Vukreste eMatikweni ya Xintu u te: “Nhlohlotelo [wa leswi vuriwaka

 Vukreste] se wu tlulele kun’wana.” Hi 1900, vanhu lava endlaka tiphesente ta 80 lava a va tivula Vakreste a va ri va le Yuropa kumbe eAmerika N’walungu. Kambe namuntlha vanhu lava endlaka tiphesente ta 60 eka hinkwavo lava tivulaka Vakreste va tshama eAfrika, Asia ni le matikweni ya Latin Amerika. Ku nga ri khale xiviko xin’wana xa mahungu xi te: “Tikereke ta Khatoliki le Yuropa ti titshege hi vafundhisi va le tikweni ra Philippine ni va le Indiya,” naswona “sweswi eka vafundhisi van’wana ni van’wana va tsevu va le tikerekeni ta Khatoliki eAmerika, un’we u va a huma etikweni rin’wana.” Vaevhangeli va Vantima lava nga eNetherlands, lava vunyingi bya vona byi davukeke le Ghana, va tivula “swirho swa kereke ya varhumiwa etikweni leri hlongorisaka swilo swa misava.” Naswona vaevhangeli vo huma eBrazil sweswi va khoma minhlangano leyikulu etindhawini to hambana-hambana ta le Britain. Mutsari un’wana u te: “Matiko lawa eku sunguleni ma rhumeriweke varhumiwa se hi wona ma rhumelaka varhumiwa ematikweni lawa eku sunguleni ma tiseke varhumiwa va wona.”

Xiyimo Lexi Pfuxaka Vuntswaka

Varhumiwa va nga va va laveka ematikweni ya le Yuropa ni le Amerika N’walungu lama yaka ma hlongorisa swilo swa misava. Magazini wun’wana wo vika mahungu wu te: “Le Scotland, Vakreste lava yaka ekerekeni nkarhi na nkarhi a va fiki ni le ka tiphesente ta 10.” A ha ha vuli le Furwa ni le Jarimani. Xiviko xin’wana xi vule leswaku nkambisiso lowu endliweke wu kume leswaku “lava vulaka leswaku va ya ekerekeni nkarhi na nkarhi le Amerika va endla 40 wa tiphesente kasi le Canada va endla 20 wa tiphesente ntsena.” Ku hambana ni sweswo, ku vuriwa leswaku lava yaka ekerekeni nkarhi na nkarhi le tikweni ra Philippine va endla tiphesente ta kwalomu ka 70, naswona xiyimo xi tano ni le matikweni man’wana lama ha hluvukaka.

Nchumu wun’wana lowu xiyekaka hileswaku lava nghenaka kereke eMatikweni ya le Dzongeni va namarhela ndhavuko ku tlula va le Matikweni ya le N’walungwini. Hi xikombiso, loko ku endliwa nkambisiso eka Makhatoliki ya le United States ni le Yuropa nkarhi hinkwawo ku kumeke leswaku a ma ha va tshembi vafundhisi va wona naswona ma lwela ku hlanganyela hi xitalo etimhakeni ta kereke ma tlhela ma lwela leswaku vavasati va va ni swikhundlha swo ringana ni swa vavanuna. Hi hala tlhelo Makhatoliki ya le Matikweni ya le Dzongeni ma lwela leswaku ku namarheriwa langutelo ro sungula ra kereke etimhakeni leti. Tanihi leswi nhlayo ya swirho swa kereke yi yaka yi kula ematikweni ya le dzongeni ku tlula ematikweni ya le n’walungwini, ana se swa tikomba leswaku ku ta pfuka vuntswaka. Philip Jenkins loyi a nga mukambisisi wa matimu ni vukhongeri, u anakanya leswi: “Swi tikomba onge eka malembe ya 10 kumbe 20 lama taka, Vakreste va le matikweni ya le dzongeni a va nge he twanani hi ku helela ni Vakreste va le matikweni ya le n’walungwini.”

Hikwalaho ka xiyimo lexi, Walls u vula leswaku mhaka leyikulu i ku tivutisa “ndlela leyi Vakreste va le Afrika, eAsia, ematikweni ya Latin Amerika, eAmerika N’walungu ni va le Yuropa va nga swi kotaka ha yona ku gandzela swin’we ekerekeni yin’we, va tlhela va dyondzisa dyondzo leyi fanaka.” Xana wena u ri yini? Xana tikereke ti nga va ni vun’we emisaveni leyi avaneke? Hi xihi xisekelo xa vun’we bya Vukreste bya ntiyiso? Xihloko lexi landzelaka xi ta nyikela tinhlamulo to huma eMatsalweni, kun’we ni vumbhoni lebyi nga erivaleni bya leswaku Vukreste lebyi nga ni vun’we ana se byi boxa ndzima leyikulu emisaveni hinkwayo.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Muako lowu a wu ri kereke kambe se i ndhawu ya vuyimbeleri leyi ku dyeriwaka eka yona

[Xihlovo Xa Kona]

AP Photo/Nancy Palmieri