Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Eksoda
Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Eksoda
LEYI i mhaka ya xiviri ya ku kutsuriwa ka vanhu lava a va ‘tirhisiwa hi tihanyi.’ (Eksoda 1:13) Nakambe mhaka leyi yi katsa rungula leri tsakisaka ra ku velekiwa ka rixaka ro karhi. Masingita lama hlamarisaka, milawu leyinene ni ku akiwa ka tabernakele hi swin’wana swa swilo swo tsakisa leswi hlamuseriwaka emhakeni ya kona. Kahle-kahle, sweswo hi leswi swi tameriweke hi buku ya Bibele ya Eksoda.
Buku ya Eksoda leyi tsariweke hi Muxe, muprofeta wa Muheveru, yi hlamusela leswi humeleleke Vaisrayele emalembeni ya kwalomu ka 145—ku nga ku sukela eku feni ka Yosefa hi 1657 B.C.E. ku ya fika loko tabernakele yi heta ku akiwa hi 1512 B.C.E. Hambiswiritano, mhaka leyi a hi matimu ntsena. I xiphemu xa rito ra Xikwembu, kumbe rungula leri yaka evanhwini. Hikokwalaho, “ra hanya naswona ri ni matimba.” (Vaheveru 4:12) Hikwalaho, buku ya Eksoda yi hi khomele rungula ra nkoka.
“XIKWEMBU XI TWA KU KONYA KA VONA”
Vatukulu va Yakobe lava a va ri aEgipta va andze swinene lerova hosi yi humesa xileriso xa leswaku va endliwa mahlonga. Faro u tlhele a humesa xileriso xa leswaku tincece ta xinuna ta Vaisrayele ti dlayiwa hinkwato. Ricece leri poneke ku dlayiwa i Muxe loyi a ri ni tin’hweti tinharhu hi vukhale, la tekiweke hi n’wana wa Faro wa nhwanyana. Hambileswi a kuriseriweke endlwini ya vuhosi, loko a ri ni malembe ya 40 hi vukhale Muxe u yime ni vanhu va ka vona kutani a dlaya Muegipta. (Mintirho 7:23, 24) Leswi a a boheka ku baleka, u ye eMidiyani. Loko a fika kwalaho u teke nsati a tlhela a va murisi. Exihlahleni lexi a xi pfurha hi singita, Yehovha u lerise Muxe leswaku a tlhelela aEgipta a ya rhangela Vaisrayele va huma evuhlongeni. Makwavo wakwe, Aroni, u hlawuriwe ku va muvulavuleri wa yena.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
3:1—Xana Yetro a a ri muprista wa muxaka muni? Eminkarhini ya vapatriyaka nhloko ya ndyangu a yi ri muprista endyangwini wa yona. Swi tikomba onge Yetro a a ri murhangeri la nga mupatriyaka erixakeni ra Vamidiyani. Leswi Vamidiyani a va ri vatukulu va Abrahama hi Ketura, kumbexana a va byi tiva vugandzeri bya Yehovha.—Genesa 25:1, 2.
4:11—Xana Yehovha u va ‘endla njhani lava nga vulavuriki, lava nga twiki ni lava feke mahlo’? Hambileswi Yehovha minkarhi yin’wana a endleke leswaku vanhu va va mabofu va tlhela va va timbheveve, a hi yena a vangaka ku lamala kun’wana ni kun’wana ko tano. (Genesa 19:11; Luka 1:20-22, 62-64) Swilo leswi swi va kona hikwalaho ka xidyoho lexi munhu a tswariweke na xona. (Yobo 14:4; Varhoma 5:12) Hambiswiritano, leswi Xikwembu xi pfumeleleke leswaku xiyimo lexi xi va kona, xi nga tivula lexi ‘endleke’ lava nga vulavuriki, lava feke tindleve ni lava feke mahlo.
4:16—Xana Muxe a a “fana ni Xikwembu” eka Aroni hi ndlela yihi? Muxe a a ri muyimeri wa Xikwembu. Hikwalaho, Muxe u ‘fane ni Xikwembu’ eka Aroni, loyi a veke muvulavuleri wa Muxe.
Dyondzo Eka Hina:
1:7, 14. Yehovha u va seketerile vanhu vakwe loko va tshamiwe etinhan’wini aEgipta. Hilaha ku fanaka wa ti tiyisa Timbhoni takwe ta manguva lawa, hambiloko ti langutane ni nxaniso lowukulu.
1:17-21. Yehovha u hi tsundzuka “hi vunene.”—Nehemiya 13:31.
3:7-10. Yehovha wa swi hlamula swirilo swa vanhu vakwe.
3:14. Yehovha a nga tsandzeki ku hetisisa swikongomelo swa yena. Hikokwalaho hi nga tiyiseka leswaku u ta hetisisa swilo leswi hi swi languteleke, leswi sekeriweke eBibeleni.
4:10, 13. Muxe u kombise ku nga titshembi ka yena eku vulavuleni lerova hambi loko a tiyisiwe nhlana hi Xikwembu, u kombele leswaku xi rhuma munhu un’wana a vulavula na Faro. Hambiswiritano, Yehovha u tirhise Muxe naswona u n’wi nyike vutlhari ni matimba lama a ma lavaka leswaku a endla xiavelo xa yena. Ematshan’weni yo karhateka ngopfu hi ku tsandzeka ka hina, a hi tshembeleni eka Yehovha kutani hi hetisisa ntirho wa hina wa ku chumayela ni ku dyondzisa hi ku tshembeka.—Matewu 24:14; 28:19, 20.
MASINGITA LAMA HLAMARISAKA MA ENDLA LESWAKU VANHU VA KUTSURIWA
Muxe na Aroni va ye emahlweni ka Faro, va kombela leswaku a pfumelela Vaisrayele va ya endlela Yehovha nkhuvo emananga. Hosi ya le Egipta yi arile yi ri karhi yi monya. Hiloko Yehovha a tirhisa Muxe ku tisa makhombo ya matimba hi ku landzelelana ka wona. Faro u pfumelele Vaisrayele leswaku va famba endzhaku ka khombo ra vukhume. Hambiswiritano, hi ku hatlisa yena ni mavuthu yakwe va va hlongorise hi mahika. Kambe Yehovha u pfule budula eLwandle ro Tshwuka kutani a ponisa vanhu va yena. Vaegipta lava a va va hlongorisa va nwerile loko lwandle ri va pfalela.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
6:3—Xana vito ra Xikwembu ri endliwe ri nga tiveki eka Abrahama, Isaka na Yakobe hi ndlela yihi? Vapatriyaka lava a va ri tirhisa vito ra Xikwembu naswona va kume switshembiso leswi humaka eka Yehovha. Kambe, a a va nga swi tivi kumbe ku swi vona leswaku Yehovha hi yena loyi a a hetisisa switshembiso sweswo.—Genesa 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.
7:1—Xana Muxe u endliwe “Xikwembu eka Faro” hi ndlela yihi? Xikwembu a xi nyike Muxe matimba ni vulawuri byo tlula bya Faro. Hikwalaho, a a nga fanelanga a yi chava hosi yoleyo.
7:22—Xana vaprista va le Egipta va ma kume kwihi mati lama nga hundzukangiki ngati? Swi nga ha endleka va tirhise mati lawa va nga ma ka eNambyeni wa Nayili loko khombo leri ri nga si hlasela. Swi nga endleka leswaku mati lama nwekaka a ma kumeka eswihlobyeni leswi a swi ceriwa etlhelo ka Nambu wa Nayili.—Eksoda 7:24.
8:26, 27—Hikwalaho ka yini Muxe a vule leswaku magandzelo ya Vaisrayele a ma ta va lama “nyenyetsaka eka Vaegipta”? Le Egipta a ku gandzeriwa swiharhi swo hambana-hambana. Hikwalaho ku boxiwa ka magandzelo a ku endla leswaku ku phikelela ka Muxe ka leswaku Vaisrayele va pfumeleriwa ku famba va ya endlela Yehovha magandzelo ku va ni matimba swinene.
12:29—I vamani lava a va tekiwa va ri mativula? Vana va mativula a va katsa vana va xinuna ntsena. (Tinhlayo 3:40-51) Faro, loyi a a ri mativula hi byakwe, a nga dlayiwanga. A a ri ni ndyangu wa yena. Eka khombo ra vukhume a ku nga dlayiwi nhloko ya ndyangu kambe a ku dlayiwa n’wana wa mativula endyangwini.
12:40—Xana Vaisrayele va tshame nkarhi wo tanihi kwihi aEgipta? Malembe lama boxiweke laha ya 430 ma katsa nkarhi lowu vana va Israyele va wu heteke “etikweni ra Egipta ni le tikweni ra Kanana.” (Vona nhlamuselo ya le hansi ya Reference Bible) Abrahama loyi a ri ni malembe ya 75 hi vukhale u tsemakanye Nambu wa Yufrata hi 1943 B.C.E. loko a ri endleleni yo ya eKanana. (Genesa 12:4) Ku sukela hi nkarhi wolowo ku ya fika hi nkarhi lowu Yakobe loyi a ri ni malembe ya 130 hi vukhale a ngheneke aEgipta ha wona, a ku ri malembe ya 215. (Genesa 21:5; 25:26; 47:9) Leswi swi vula leswaku endzhaku ka sweswo Vaisrayele va hete malembe man’wana ya 215 aEgipta.
15:8—Xana mati lama nga “tiya” ya Lwandle ro Tshwuka swi vula leswaku a ma ome bya ayisi? Riendli ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke ri va “tiya” ri vula ku khomana. Eka Yobo 10:10, rito leri ri tirhisiwa eka masi lama tiyaka. Hikwalaho, kahle-kahle mati lama tiyeke a hi mati yo oma minkarhi hinkwayo. Loko “mheho ya matimba ya le vuxeni” leyi boxiweke eka Eksoda 14:21 a yi titimela lerova yi omisa mati, a swi kanakanisi leswaku ingi ku vikiwe leswaku mati a ma titimela swinene. Tanihi leswi a ku nga ri na nchumu lowu vonakaka lowu khomeke mati, a ma vonaka ma tiyile.
Dyondzo Eka Hina:
7:14–12:30. Makhombo ya Khume a ma lo tiendlekela. Ma vuriwe ka ha ri emahlweni naswona ma humelele hilaha swi vuriweke hakona. Ma swi kombisa hakunene leswaku Muvumbi u ni matimba yo lawula mati, miseve ya dyambu, switsotswana, swiharhi ni vanhu! Makhombo lawa ma tlhela ma kombisa leswaku Xikwembu xi nga tisela valala va xona khombo ivi xi sirhelela vagandzeri va xona hi nkarhi lowu fanaka.
11:2; 12:36. Yehovha wa va katekisa vanhu vakwe. Swi le rivaleni leswaku a a tiyisekisa leswaku Vaisrayele va hakeriwa eka ntirho lowu va wu endleleke Vaegipta. Va nghene etikweni rero va ntshunxekile, va nga ri mahlonga lama rhwariweke enyimpini.
14:30. Hi nga tiyiseka leswaku Yehovha u ta kutsula vagandzeri vakwe eka “nhlomulo lowukulu” lowu taka.—Matewu 24:20-22; Nhlavutelo 7:9, 14.
YEHOVHA A HLELA TIKO LERI KONGOMISIWAKA HI YENA
Hi n’hweti ya vunharhu endzhaku ka ku kutsuriwa ka vona aEgipta, Vaisrayele va dzime mixaxa etlhelo ka Ntshava ya Sinayi. Loko va ri kwalaho va kume Milawu ya Khume swin’we ni milawu yin’wana, va endle ntwanano na Yehovha, kutani va va rixaka leri kongomisiwaka hi Xikwembu. Muxe u hete masiku ya 40 a ri entshaveni, a nyikiwa swileriso malunghana ni vugandzeri bya ntiyiso ni ku akiwa ka tabernakela ya Yehovha, ku nga tempele leyi rhwalekaka. Hi nkarhi wolowo, Vaisrayele va endle rhole ra nsuku kutani va ri gandzela. Loko a ri karhi a rhelela entshaveni, Muxe u vone xiendlakalo lexi kutani a hlundzuka lerova a faya maribye mambirhi lawa a nyikiweke wona hi Xikwembu. Endzhaku ka loko vadyohi lava va kume nxupulo lowu faneleke, u tlhelele entshaveni kutani a nyikiwa maribye man’wana. Loko Muxe a vuyile, tabernakele yi sungule ku akiwa. Loko ku hela lembe ro sungula Vaisrayele va ntshunxiwile, nxaxa lowu wu hlamarisaka ni hinkwaswo leswi lavekaka endzeni ka wona swi herile. Kutani Yehovha u wu tate hi ku vangama ka yena.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
20:5—Xana Yehovha u ‘va xupula njhani vana hikwalaho ka swidyoho swa vatata wa vona’ ku fikela ni le ka switukulwana leswi landzelaka? Loko a kula, munhu un’wana ni un’wana u avanyisiwa hi ku landza ku tikhoma kakwe swin’we ni langutelo rakwe. Kambe loko tiko ra Israyele ri hundzukela eka vugandzeri bya swifaniso, switukulwana swa le ndzhaku swi langutane ni vuyelo bya swidyoho swa rona. Hambi ku ri Vaisrayele vo tshembeka va langutane ni vuyelo bya kona hikuva vugwinehi bya tiko eka swa vukhongeri byi endle leswaku swi va tikela ku tshama va tshembekile.
23:19; 34:26—Hi yihi nhlamuselo ya nawu wa ku nga sweki ximbutana hi ntswamba wa mana wa xona? Ku vuriwa leswaku ku sweka ximbutana (kumbe n’wana wa xiharhi xin’wana) hi ntswamba wa mana wa xona, a ku ri mukhuva wa vuhedeni lowu a ku anakanyiwa leswaku wu ta nisa mpfula. Ku tlula kwalaho, leswi ntswamba wa mbuti wu nga wa ku wundla ximbutana, ku sweka ximbutana hi ntswamba wa yona a ku ta va ku ri xiendlo xa tihanyi. Nawu lowu a wu pfuna vanhu va Xikwembu ku vona leswaku va fanele va va ni ntwela-vusiwana.
23:20-23—Xana ntsumi leyi boxiweke laha i mani, naswona vito ra Yehovha a ri ri “ndzeni ka yona” hi ndlela yihi? A swi kanakanisi leswaku ntsumi leyi a ku ri Yesu loko a nga si va munhu wa nyama. Ku tirhisiwe yena leswaku a kongomisa Vaisrayele loko va ya eTikweni leri Tshembisiweke. (1 Vakorinto 10:1-4) Vito ra Yehovha ri le “ndzeni ka [yena]” hikuva Yesu hi yena la seketelaka ni ku kwetsimisa vito ra Tata wa yena swinene.
32:1-8, 25-35—Ha yini Aroni a nga xupuriwanga hikwalaho ko endla rhole ra nsuku? Aroni a a nga pfumelelani na byona vugandzeri bya swikwembu swa hava. Endzhakunyana, swi tikomba a yime ni Valevhi-kulobye lava a va yima na Xikwembu ni ku fularhela lava a va xandzukela Muxe. Endzhaku ka loko vadyohi va dlayiwile, Muxe u tsundzuxe vanhu leswaku va endle xidyoho lexikulu, leswi kombisaka leswaku Yehovha u tsetselele ni vanhu van’wana handle ka Aroni.
33:11, 20—Xana Xikwembu xi vulavule na Muxe “va langutanile” hi ndlela yihi? Xiga lexi xi kombisa ku vulavurisana ka vanhu vambirhi lava nga ni vuxaka lebyikulu. Muxe u vulavule ni muyimeri wa Xikwembu naswona u amukele xileriso lexi humaka eka Yehovha ha yena muyimeri yoloye. Kambe Muxe a nga n’wi vonanga Yehovha, hikuva ‘a ku na munhu la nga vonaka Xikwembu ivi a hanya.’ Entiyisweni, Yehovha a nga vulavulanga na Muxe hi ku kongoma. Vagalatiya 3:19 yi vula leswaku Nawu “wu hundzisiwe hi tintsumi hi voko ra muhlanganisi.”
Dyondzo Eka Hina:
15:25; 16:12. Yehovha wa va khathalela vanhu va yena.
18:21. Vavanuna lava hlawuriwaka leswaku va va ni vutihlamuleri evandlheni ra Vukreste va fanele va va ni vuswikoti, va chava Xikwembu, va tshembeka naswona va pfumala vutianakanyi.
20:1–23:33. Yehovha i Munyiki wa Nawu la tlakukeke. Loko va yingisa milawu ya yena, Vaisrayele a va kota ku n’wi gandzela hi ndlela leyi hlelekeke ni leyi tsakisaka. Yehovha u ni nhlengeletano leyi lawuriwaka hi yena namuntlha. Loko hi khomisana na yona hi ta kuma ntsako ni nsirhelelo.
Leswi Swi Vulaka Swona Hakunene Eka Hina
Xana buku ya Eksoda yi paluxa yini hi Yehovha? Yi n’wi hlamusela a ri Munyiki la nga ni rirhandzu, Mukutsuri la nga pimanisiwiki na nchumu, ni Muhetisisi wa switshembiso swakwe. I Xikwembu lexi kongomisaka vanhu va xona.
Loko u ri karhi u hlaya Bibele vhiki na vhiki loko u lunghiselela Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni, a swi kanakanisi leswaku u ta khumbiwa swinene hi leswi u swi dyondzaka ebukwini ya Eksoda. Loko u anakanya hi leswi swi hlamuseriweke eka xiyenge lexi nge “Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa,” u ta swi twisisa swinene swiyenge swin’wana swa Matsalwa. Tinhlamuselo leti nga eka xiyenge lexi nge “Dyondzo Eka Hina” ti ta ku kombisa ndlela leyi u nga vuyeriwaka ha yona hi ku hlaya Bibele hi ku fambisana ni xiyimiso xa vhiki na vhiki.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 24, 25]
Yehovha u lerise Muxe wanuna wo titsongahata leswaku a rhangela Vaisrayele va huma evuhlongeni
[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]
Makhombo ya Khume ma kombise vulawuri lebyi Muvumbi a nga na byona eka mati, miseve ya dyambu, switsotswana, swiharhi ni vanhu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 26, 27]
Hi ku tirhisa Muxe, Yehovha u hlele Vaisrayele va va tiko leri kongomisiwaka hi yena