Tiyisanani
Tiyisanani
“Lava va ve mpfuno lowu tiyisaka eka mina.”—VAKOLOSA 4:11.
1, 2. Ha yini vanghana va Pawulo va n’wi endzerile ekhotsweni, ku nga khathariseki makhombo lawa a ma ta va humelela?
SWI nga va ni khombo ku va munghana wa munhu la pfaleriweke ekhotsweni—hambiloko munghana yoloye a pfaleriwe a nga ri na nandzu. Valanguteri va khotso va nga ku ehleketelela swo biha, va tshama va ku veke tihlo leswaku u nga onhi swin’wana. Hikwalaho, ku tshama u ri karhi u vulavurisana ni munghana wa wena ni ku n’wi endzela ekhotsweni swi lava xivindzi.
2 Kambe sweswo hi leswi vanghana van’wana va muapostola Pawulo va swi endleke emalembeni ya kwalomu ka 1 900 lama hundzeke. A va kanakananga ku endzela Pawulo ekhotsweni leswaku va n’wi chavelela ni ku n’wi khutaza va tlhela va n’wi tiyisa emoyeni. Xana i vamani vanghana lava vo tshembeka? Naswona, xana hi nga dyondza yini eka xivindzi xa vona, ku tshembeka ka vona ni vunghana bya vona?—Swivuriso 17:17.
“Mpfuno Lowu Tiyisaka”
3, 4. (a) Hi vahi vanghana va ntlhanu va Pawulo, naswona va ve yini eka yena? (b) “Mpfuno lowu tiyisaka” i yini?
3 A hi tlheleleni le ndzhaku kwalomu ka lembe ra 60 C.E. Muapostola Pawulo a a ri ekhotsweni le Rhoma hi xihehlo xa mavunwa xa leswaku u pfuxa hasahasa etikweni. (Mintirho 24:5; 25:11, 12) Pawulo u boxe mavito ya Vakreste va ntlhanu lava n’wi tiyiseke: Tixiko, muvulavuleri wakwe la humaka emugangeni wa Asia loyi hi hala tlhelo a a ri ‘hlonga-kulobye eHosini’; Onesima, “makwerhu la tshembekaka ni la rhandzekaka” la humaka eKolosa; Aristako, Mukedoniya wa le Tesalonika loyi a tshameke a va ‘khumbi’ na Pawulo; Marka, muzala wa Barnaba loyi a a ri swin’we na Pawulo entirhweni wa vurhumiwa loyi hi hala tlhelo a nga mutsari wa Evhangeli leyi nga ni vito rakwe; kun’we na Yusto, un’wana wa lava a va tirha swin’we na muapostola loyi “emfun’weni wa Xikwembu.” Pawulo u vule leswi landzelaka hi vanhu lava va ntlhanu: “Vona lava va ve mpfuno lowu tiyisaka eka mina.”—Vakolosa 4:7-11.
4 Pawulo u vule mhaka ya ntikelo swinene malunghana ni ndlela leyi vanghana vakwe lava tshembekaka va n’wi pfuneke ha yona. U tirhise rito ra Xigriki (pa·re·go·riʹa) leri hundzuluxeriweke ri va “mpfuno lowu tiyisaka,” leri eBibeleni ri kumekaka eka ndzimana leyi ntsena. Rito leri ri ni tinhlamuselo to tala naswona a ri tirhisiwa ngopfu etimhakeni ta vutshunguri. * Ri nga vula ‘ku chavelela, ku verhamisa kumbe ku phalala.’ Pawulo a a lava ku tiyisiwa hi ndlela yoleyo, kutani vavanuna volavo va ntlhanu va endle tano.
Lexi A Xi Endla Leswaku Pawulo A Lava “Mpfuno Lowu Tiyisaka”
5. Hambileswi a a ri muapostola, i yini leswi Pawulo a a swi lava, naswona i yini leswi hinkwerhu ka hina hi swi lavaka minkarhi yin’wana?
5 Van’wana va nga hlamarisiwa hileswi Pawulo a laveke ku tiyisiwa kasi a a ri muapostola. Kunene u swi lavile. Hambiswiritano, Pawulo a a ri ni ripfumelo ro tiya, naswona u xanisekile swinene hi ku “bukuteriw[a] hilaha ku tlurisaka,” a va “ekusuhi ni mafu ko tala,” a tlhela a xaniseka hi tindlela tin’wana. (2 Vakorinto 11:23-27) Hambiswiritano, na yena a a ri munhu, naswona vanhu hinkwavo va pfa va lava ku chaveleriwa ni ku tiyisiwa eripfumelweni hi van’wana. Swi ve tano ni le ka Yesu. Eka vusiku byakwe byo hetelela, ntsumi yi humelele eka yena le Getsemani kutani “yi n’wi tiyisa.”—Luka 22:43.
6, 7. (a) Le Rhoma, i vamani lava heteke Pawulo matimba, naswona i vamani lava n’wi khutazeke? (b) Vamakwavo va Pawulo lava nga Vakreste va n’wi pfune hi tindlela tihi loko a ri eRhoma, xisweswo va tikombisa va ri “mpfuno lowu tiyisaka”?
6 Pawulo na yena a a lava ku tiyisiwa. Loko a fika a ri mukhotsiwa eRhoma, vanhu va ka vona a va n’wi amukelanga. Vunyingi bya Vayuda lava a va ri amukelanga rungula ra Mfumo. Endzhaku ka loko vakulukumba va Vayuda va endzele Pawulo laha a a pfaleriwe kona, rungula ra le bukwini ya Mintirho ri ri: “Van’wana va sungula ku kholwa swilo leswi vuriwaka; van’wanyana va nga kholwi. Kutani, leswi a va nga pfumelelani, va sungula ku suka va famba.” (Mintirho 28:17, 24, 25) Pawulo u fanele a vavisiwe ngopfu hileswi a va nga ri na mhaka ni musa wa Yehovha lowu nga va faneriki! Ndlela leyi sweswo swi n’wi vaviseke ha yona yi kombisiwa hi papila leri a ri tsaleleke vandlha ra le Rhoma emalembeni ma nga ri mangani emahlweni ka kwalaho: “Ndzi ni gome lerikulu ni xitlhavi lexi nga heriki embilwini ya mina. Hikuva ndzi nga swi navela leswaku mina hi ndzexe ndzi susiwa tanihi loyi a rhukaniweke eka Kreste hikwalaho ka vamakwerhu [Vayuda], maxaka ya mina hi tlhelo ra nyama.” (Varhoma 9:2, 3) Hambiswiritano, eRhoma u kume vanghana va ntiyiso lava tshembekeke, lava verhamiseke mbilu yakwe hikwalaho ka xivindzi ni rirhandzu ra vona. A va ri vamakwavo va moya va ntiyiso.
7 Xana vamakwerhu volavo va ntlhanu va ve mpfuno lowu tiyisaka hi ndlela yihi? A va pfumelanga leswaku ku khotsiwa ka Pawulo ku va vangela ku n’wi papalata. Ematshan’weni ya sweswo, va pfune Pawulo hi mbilu hinkwayo ni hi rirhandzu, va n’wi endlela swilo leswi yena a a nga ta swi kota ku tiendlela swona hileswi a a ri ekhotsweni. Hi xikombiso, va ve vavulavuleri va Pawulo lava a va yisa mapapila ni swileriso swa yena emavandlheni yo hambana-hambana; va tisele Pawulo swiviko leswi khutazaka malunghana ni vuhlayiseki bya vamakwerhu va le Rhoma ni le tindhawini tin’wana. Swi le rivaleni leswaku va n’wi kumele swilo leswi a swi pfumalaka, swo tanihi tinguvu ta vuxika, matsalwa-nsongwa ni swilo swo tsala. (Vaefesa 6:21, 22; 2 Timotiya 4:11-13) Swiendlo sweswo hinkwaswo leswi pfunaka swi tiyise muapostola la khotsiweke swi tlhela swi n’wi khutaza lerova na yena a va “mpfuno lowu tiyisaka” eka van’wana, ku katsa ni mavandlha hinkwawo.—Varhoma 1:11, 12.
Ndlela Yo Va “Mpfuno Lowu Tiyisaka”
8. Ku va Pawulo a pfumele hi ku titsongahata leswaku u lava “mpfuno lowu tiyisaka” swi hi dyondzisa yini?
8 Hi nga dyondza yini emhakeni leyi ya Pawulo ni ya vatirhi-kulobye lava ntlhanu? A hi hlawuleni mhaka yin’we leyi hi nga yi dyondzaka: Ku pfuna van’wana emaxangwini ya vona swi lava xivindzi ni ku tinyiketela. Ku tlula kwalaho, ku pfumela leswaku hi lava mpfuno loko hi ri emaxangwini swi lava ku titsongahata. Pawulo u pfumerile leswaku u lava mpfuno naswona u wu amukele hi mandla mambirhi a tlhela a bumabumela lava n’wi nyikeke wona. Ku amukela mpfuno wa van’wana a nga swi tekanga ku ri xikombiso xa ku tsana kumbe xa ku tichicha xiyimo, kutani na hina a hi fanelanga hi titwisa sweswo. Loko hi vula leswaku a hi lavi mpfuno lowu tiyisaka hi ta va hi vula leswaku hi vanhu lava nga tolovelekangiki. Tsundzuka, xikombiso xa Yesu xi komba leswaku hambi va ri vanhu lava hetisekeke minkarhi yin’wana va nga boheka ku rila va kombela mpfuno.—Vaheveru 5:7.
9, 10. I vuyelo byihi lebyinene lebyi nga vaka kona loko munhu a pfumela leswaku u lava mpfuno, naswona sweswo swi nga va khumbisa ku yini van’wana endyangwini ni le vandlheni?
9 Ku nga va ni vuyelo lebyinene loko lava va nga ni vutihlamuleri evandlheni va pfumela leswaku ku ni leswi swi va tsandzaka evuton’wini kutani va wu lava mpfuno wa van’wana. (Yakobo 3:2) Sweswo swi tiyisa vuxaka bya vona ni bya tinyimpfu, swi endla leswaku ku va ni ku vulavurisana lokunene. Ku titsongahata ka lava va tiyimiseleke ku amukela mpfuno i xikombiso lexinene eka van’wana lava nga exiyin’weni lexi fanaka. Swi kombisa leswaku lava va nga ni vutihlamuleri na vona i vanhu naswona va ngheneka.—Eklesiasta 7:20.
10 Hi xikombiso, vana swi nga va olovela ku amukela mpfuno wa vatswari va vona wo langutana ni swiphiqo ni miringo loko va swi tiva leswaku vatswari va vona va tshame va langutana ni swiphiqo leswi fanaka loko va ha ri vana. (Vakolosa 3:21) Xisweswo mutswari ni n’wana va nga vulavurisana hi ku ntshunxeka minkarhi hinkwayo. Switsundzuxo swa le Matsalweni swo langutana ni swiphiqo swi nga tirhisiwa hilaha ku humelelaka naswona n’wana a nga swi amukela hi ku olova. (Vaefesa 6:4) Hilaha ku fanaka, swirho swa vandlha a swi nge kanakani nikatsongo ku amukela mpfuno wa vakulu loko swi xiya leswaku na vona vakulu va langutana ni swiphiqo, ku karhateka ni ku pfilunganyeka. (Varhoma 12:3; 1 Petro 5:3) Hilaha ku fanaka ku nga va ni ku vulavurisana lokunene, ku pfunana hi switsundzuxo swa Matsalwa ni ku tiyisana eripfumelweni. Tsundzuka, vamakwerhu va fanele va tiyisiwa ngopfu sweswi ku tlula rini na rini.—2 Timotiya 3:1.
11. Ha yini vo tala namuntlha va lava “mpfuno lowu tiyisaka”?
11 Ku nga khathariseki leswaku hi tshama kwihi, leswaku hi vamani ni leswaku hi ni malembe mangani, hinkwerhu ka hina hi pfa hi langutana ni swiphiqo evuton’wini. Leswi swi tano emisaveni ya namuntlha. (Nhlavutelo 12:12) Swiphiqo swo tano leswi hi karhataka emirini kumbe emintlhavekweni swi ringa ndlela leyi ripfumelo ra hina ri tiyeke ha yona. Ku nga tlhekeka miringo entirhweni, exikolweni, endyangwini kumbe evandlheni. Nakambe swiphiqo swi nga ha vangiwa hi vuvabyi lebyikulu kumbe xiendlakalo xo vava xa le nkarhini lowu hundzeke. Loko nkataku, nkulu kumbe munghana a ku khutaza hi marito yo anakanyela ni hi swiendlo leswinene—u nga sala u phyuphyile hakunene! Sweswo swi fana ni mafurha ya risuna lama totiweke endhawini leyi pfimbeke! Hikwalaho, loko u xiya un’wana wa vamakwerhu a ri exiyin’weni xexo, n’wi pfune. Kumbe, loko xiphiqo xo karhi xi ku tikisela vutomi, kombela vanhu lava fanelekaka emoyeni leswaku va ku pfuna.—Yakobo 5:14, 15.
Ndlela Leyi Vandlha Ri Nga Pfunaka Ha Yona
12. Un’wana ni un’wana evandlheni a nga endla yini leswaku a tiyisa vamakwavo?
12 Vanhu hinkwavo evandlheni, ku katsa ni vana, va nga endla swo karhi leswaku va tiyisa van’wana. Hi xikombiso, ku va kona nkarhi na nkarhi eminhlanganweni ni le ntirhweni wa nsimu swi ri tiyisisa swinene ripfumelo ra van’wana. (Vaheveru 10:24, 25) Ku phikelela ka wena entirhweni wo kwetsima i vumbhoni bya ku tshembeka ka wena eka Yehovha naswona swi kombisa leswaku u tshama u xalamukile emoyeni hambiloko u langutane ni swiphiqo. (Vaefesa 6:18) Ku phikelela koloko ku nga tiyisa ni van’wana.—Yakobo 2:18.
13. I yini lexi nga endlaka leswaku van’wana va hola, naswona va nga pfuniwa njhani?
13 Minkarhi yin’wana mintshikilelo ya vutomi kumbe swiphiqo swin’wana swi nga endla leswaku van’wana va nga ha hlanganyeli ngopfu entirhweni wa nsimu kumbe va nga ha hlanganyeli hi ku helela. (Marka 4:18, 19) Lava holeke swi nga endleka va nga ha ti eminhlanganweni ya vandlha. Kambe swi nga endleka va ha xi rhandza Xikwembu. Ku nga endliwa yini leswaku va tiyisiwa eripfumelweni? Vakulu va nga pfuna hi ku va endzela. (Mintirho 20:35) Swirho swin’wana swa vandlha na swona swi nga komberiwa ku pfuna. Maendzo yo tano ya rirhandzu ma nga va murhi wo fanekisela wo tshungula lava tsaneke eripfumelweni.
14, 15. Hi xihi xitsundzuxo lexi Pawulo a xi nyikeleke malunghana ni ku tiyisa van’wana? Nyikela xikombiso xa vandlha leri tirhiseke xitsundzuxo xakwe.
14 Bibele ya hi khutaza leswaku hi ‘vulavula hi ku chavelela eka mimoya-xiviri leyi karhatekeke, hi seketela lava tsaneke.’ (1 Vatesalonika 5:14) Kumbexana “mimoya-xiviri [yoleyo] leyi karhatekeke” yi tikuma yi heleriwa hi matimba lerova swihinga leswi yi langutaneke na swona a yi koti ku kamana na swona yi ri yoxe. Xana u nga pfuna? Xiga lexi nge “seketelani lava tsaneke” xi hundzuluxeriwe xi va “ku namarhela swinene” kumbe “ku khomelela swinene” eka lava tsaneke. Yehovha u tlangela tinyimpfu takwe hinkwato naswona wa ti rhandza. A nga ti teki ti nga ri nchumu, naswona a nga swi lavi leswaku ku lahleka hambi ko va yin’we ntsena. Xana u nga pfuna vandlha leswaku ri va “namarhela swinene” lava tsaneke emoyeni, ku fikela loko va tiyelela?—Vaheveru 2:1.
15 Nkulu un’wana u endzele mpatswa lowu tekaneke lowu a wu ri ni malembe ya tsevu wu horile. Nkulu loyi wa tsala a ku: “Nkhathalelo lowu va kombisiweke wona hi vandlha hinkwaro wu tirhile swinene lerova wu va susumetela ku vuyela entlhambini.” Xana makwerhu wa xisati loyi a a horile u titwise ku yini hi ku endzeriwa hi swirho swa vandlha? Sweswi u ri: “Lexi hi pfuneke leswaku hi tlhela hi pfuxeteka emoyeni hileswi vamakwerhu lava hi endzeleke kun’we ni vasati va vona va nga fikangiki va hi sola-sola kumbe va tiendla van’wavunene. Ematshan’weni ya sweswo a va twelana na hina kutani va hi khutaza hi Matsalwa.”
16. I mani loyi a tshamaka a lunghekele ku pfuna lava lavaka ku tiyisiwa?
16 Kunene, Mukreste la vupfeke u tsakela ku tiyisa van’wana. Naswona tanihi leswi swiyimo swi cincaka evuton’wini bya hina, na hina hi nga lava ku tiyisiwa hi vamakwerhu. Kambe hi fanele hi swi twisisa leswaku minkarhi yin’wana swi nga endleka leswaku ku nga vi na munhu loyi a hi pfunaka loko hi lava ku pfuniwa. Hambiswiritano, ku ni Xihlovo xin’we lexi tiyisaka lexi kumekaka minkarhi hinkwayo, lexi tshamaka xi tiyimisele ku pfuna—ku nga Yehovha Xikwembu.—Pisalema 27:10.
Yehovha I Xihlovo Lexikulu Xa Matimba
17, 18. Yehovha u n’wi tiyise njhani N’wana wa yena, Yesu Kreste?
17 Loko a beleriwe emhandzini, Yesu u huwelerile a ku: “Tatana, moya wa mina ndzi wu veka emavokweni ya wena.” (Luka 23:46) Hiloko a fa. Emahlweninyana ka sweswo u khomiwile kutani vanghana va yena lavakulu va n’wi fularhela kutani va baleka hi ku chava. (Matewu 26:56) Yesu a a sale a titshege hi Munhu un’we ntsena loyi a a ta n’wi tiyisa—ku nga Tata wa yena wa le tilweni. Hambiswiritano, ku tshemba ka yena Yehovha a ku hundzukanga nyuku wa mbyana evoyeni. Ku tshembeka ka Yesu eka Tata wakwe ku hakeriwe hi ku va Yehovha a n’wi tiyisa hi ku helela.—Pisalema 18:25; Vaheveru 7:26.
18 Hi nkarhi wa vutirheli bya Yesu emisaveni, Yehovha u nyike N’wana wakwe leswi a a swi pfumala leswaku a hambeta a tshembeka ku fikela eku feni. Hi xikombiso, endzhakunyana ka ku khuvuriwa ka yena loku a ku kombisa masungulo ya vutirheli byakwe, Yesu u twe Tata wakwe A vula leswaku wa n’wi amukela naswona wa n’wi rhandza hakunene. Loko Yesu a lave ku tiyisiwa, Yehovha u rhumele tintsumi ti ya n’wi tiyisa. Loko Yesu a langutane ni ndzingo lowukulu emakumu ka vutomi byakwe bya laha misaveni, Yehovha u yingise swikhongelo ni swikombelo swakwe. Kunene, leswi hinkwaswo swi n’wi tiyisile Yesu.—Marka 1:11, 13; Luka 22:43.
19, 20. Hi nga tiyiseka njhani leswaku Yehovha u ta hi tiyisa loko ku ri ni xilaveko?
19 Yehovha u rhandza leswaku ni le ka hina a va Xihlovo lexikulu xa matimba. (2 Tikronika 16:9) Xihlovo xa ntiyiso xa ntamu lowukulu ni xa matimba hinkwawo xi nga hi pfuna loko ku ri ni xilaveko. (Esaya 40:26) Nyimpi, vusweti, vuvabyi, rifu kumbe ku nga hetiseki ka hina swi nga hi tshikilela swinene. Loko miringo ya vutomi yi vonaka yi tinyike matimba ku fana ni ‘nala wa matimba,’ Yehovha a nga va ntamu ni matimba ya hina. (Pisalema 18:17; Eksoda 15:2) U ni nchumu wa matimba swinene lowu a nga hi pfunaka ha wona—moya wa yena lowo kwetsima. Hi ku tirhisa moya wa yena, Yehovha u nyika “loyi a karhaleke matimba” leswaku a “tlakuka hi timpapa ku fana ni magama.”—Esaya 40:29, 31.
20 Moya wa Xikwembu wu ni matimba swinene ku tlula swilo hinkwaswo evuakweni. Pawulo u te: “Eka swilo hinkwaswo ndzi ni ntamu hikwalaho ka loyi a ndzi nyikaka matimba.” Ina, Tata wa hina wa le tilweni la nga ni rirhandzu a nga hi nyika “matimba lama tlulaka lama tolovelekeke” leswaku hi tiyisela swiphiqo hinkwaswo leswi hi tikelaka, ku fikela loko a endla “swilo hinkwaswo swi va leswintshwa” eParadeyisini leyi a yi tshembiseke leyi nga kusuhi swinene.—Vafilipiya 4:13; 2 Vakorinto 4:7; Nhlavutelo 21:4, 5.
[Nhlamuselo ya le hansi]
^ par. 4 Vine’s Complete Expository Dictionary of Old and New Testament Words, ya W. E. Vine, yi ri: “Riendli ra rito leri [pa·re·go·riʹa] ri vula mirhi ya vutshunguri leyi hungutaka ku pfimba.”
Wa Tsundzuka Xana?
• Vamakwerhu va le Rhoma va ve “mpfuno lowu tiyisaka” hi ndlela yihi eka Pawulo?
• Hi nga va “mpfuno lowu tiyisaka” hi tindlela tihi evandlheni?
• Yehovha i Xihlovo xa hina lexikulu xa matimba hi ndlela yihi?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Vamakwerhu va ve “mpfuno lowu tiyisaka” eka Pawulo hi ku n’wi tiyisa hi mbilu hinkwayo, va n’wi khutaza ni ku n’wi endlela mintirho yin’wana
[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]
Vakulu va rhangela eku tiyiseni ka ntlhambi