Xana Vafundhisi Va Fanele Va Nghenelela eTimhakeni Ta Politiki?

“BIXOPO-NKULU wa le Canada u byele lava endzelaka swivandla swo kwetsima swa vukhongeri leswaku ku nghenelela etimhakeni ta politiki swi nga pfuna swisiwana . . . Hambiloko mafambiselo ya politiki ma vonaka ma nga fambisani ni ku rhandza ka Xikwembu, ‘hi fanele hi nghenelela etimhakeni ta politiki leswaku hi ta ntshunxa swisiwana ejokweni ra ntshikilelo.’”—Catholic News.

Swi tolovelekile ku twa hi ta swiviko swa vafundhisi lava tiyimelelaka hileswi va nghenelelaka etimhakeni ta politiki; swi tano ni hi swiviko swa varhangeri va vukhongeri lava kumaka xikhundlha xa politiki. Van’wana va ringete ku ti antswisa. Kasi van’wana va ndhundhuzeriwa ni ku tsundzukiwa hikwalaho ka leswi va swi endleke etimhakeni to tanihi ku lweriwa ka ku ringana ka tinxaka ni ku herisiwa ka vuhlonga.

Nilokoswiritano, vangheni vo tala va kereke a yi va khomi kahle mhaka ya ku nghenelela ka vafundhisi va vona etimhakeni ta politiki. Xihloko lexi vulavulaka hi mpfangano wa vukhongeri ni politiki lexi nga eka magazini lowu nge Christian Century xi te: “Minkarhi yin’wana vangheni va kereke [ya Protestente] a va sola ku nghenelela ka vafundhisi va vona etipolitikini.” Vanhu vo tala lava nghenaka kereke va teka vukhongeri byi ri lebyi kwetsimaka ngopfu lerova a byi nga fanelanga byi nghenisa ni xintihwana xinene etipolitikini.

Leswi swi tlakusa swivutiso swa nkoka eka hinkwavo lava navelaka ku vona misava leyinene. Xana vafundhisi va Vujagana va nga antswisa tipolitiki? * Xana ku nghenelela etimhakeni ta politiki i ndlela ya Xikwembu yo tisa hulumendhe yo antswa ni misava leyinene? Xana xikongomelo xa ku sunguriwa ka Vujagana a ku ri ndlela leyintshwa yo antswisa politiki?

Ndlela Leyi Vafundhisi Va Sunguleke Ku Nghenelela Eka Tipolitiki Ha Yona

Ebukwini leyi nge The Early Church, n’wamatimu Henry Chadwick u vula leswaku vandlha ro sungula ra Vukreste a ri tiviwa hi “ku ala ka rona ku va vafumi emisaveni leyi.” A ri nga “ngheneleli etimhakeni ta politiki, a ri rhurile naswona ri nga pfuxi hasahasa.” Buku leyi nge A History of Christianity yi ri: “Vakreste a va kholwa leswaku a nga kona ni un’we wa vona loyi a faneleke a va ni xikhundlha etipolitikini . . . Eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vunharhu, Hippolytus u vule leswaku nawu wa Vukreste wa khale a wu vula leswaku loko majistarata a lava ku nghena Kereke a a fanele a tshika xikhundlha xa yena.” Kambe, hakatsongo-ntsongo, vanhu lava navelaka ku fuma va sungule ku rhangela etikerekeni to tala va tinyika swithopo swa le henhla. (Mintirho 20:29, 30) Van’wana a va lava ku va vafundhisi tlhelo van’watipolitiki. Ku cinca ka xitshuketa ka  hulumendhe ya Rhoma ku nyike vafundhisi volavo nkarhi wo kuma leswi a va swi lava.

Hi lembe ra 312 C.E. Constantine Mufumi wa muhedeni wa le Rhoma, u hundzukile a tivula Mukreste. Lexi hlamarisaka vabixopo va pfumelelane ni mufumi loyi wa muhedeni leswaku va ta kota ku kuma swikhundla leswi a va tshembiseke swona. Henry Chadwick u tsarile: “Kereke yi ye yi nghenelela ngopfu eka swiboho leswikulu swa timhaka ta politiki.” Xana ku nghenelela ka vafundhisi etimhakeni ta politiki swi vange yini?

Ndlela Leyi Tipolitiki Ti Khumbeke Vafundhisi Ha Yona

Mhaka ya leswaku Xikwembu xi ta tirhisa vafundhisi etimhakeni ta politiki yi sunguriwe hi Augustine, mutivi wa vukhongeri bya Khatoliki la nga ni nkucetelo. A a ehleketa leswaku kereke yi ta fuma matiko ivi yi tisela vanhu ku rhula. Kambe n’wamatimu H. G. Wells u tsale a ku: “Matimu ya Yuropa ya ku sukela eka lembe-xidzana ra vuntlhanu ku ya eka ra vu-15 ma kombe ndlela leyi matshalatshala lawa vafundhisi va ma endleke hi ku nghenelela etimhakeni ta politiki ma nga pfunangiki nchumu ha yona.” Vujagana byi tsandzekile ku tisa ku rhula eYuropa, hi nga ha vuli emisaveni hinkwayo. Vanhu vo tala a va ha swi xiximi leswi a va kholwa leswaku i swa Vukreste. Xana timhaka ti onhake kwihi?

Vo tala lava tivulaka Vakreste va nghenelele etimhakeni ta politiki hi ku lava ku ti antswisa, kambe na vona va tikume se va endla leswo homboloka. Martin Luther, mufundhisi tlhelo muhundzuluxeri wa Bibele, u dume hi matshalatshala yakwe yo antswisa Kereke ya Khatoliki. Hambiswiritano, ku lwisana ka yena ni tidyondzo ta kereke swi n’wi endle a rhandziwa hi lava a va lwisana ni ku nghenelela ka kereke etimhakeni ta politiki. Kambe vanhu vo tala a va ha n’wi xiximanga Luther loko na yena a sungula ku va ni rito etimhakeni ta politiki. Eku sunguleni a a yima ni swisiwana leswi a swi pfukela valawuri va swona lava a va swi kandziyela. Kutani loko vapfukeri va va ni madzolonga, u hlohlotele valawuri leswaku va mbeyetela vapfukeri volavo, kunene va va mbeyeterile, va khembetela magidi ya vona. A swi hlamarisi leswi swisiwana a swi n’wi teka a ri muxengi. Luther u tlhele a hlohlotela valawuri leswaku va pfukela mufumi la nga Mukhatoliki. Kahle-kahle, ku sukela eku xandzukeni koloko, valandzeri va Luther lava va tiviweke va ri Maprotestente va sungule vandla ra politiki. Xana ku tilavela xikhundlha swi n’wi khumbe njhani Luther? Swi n’wi onhile. Hi xikombiso, hambileswi eku sunguleni a a lwisana ni ku tirhisa madzolonga loko ku lwiwa ni lava nga pfumelelaniki ni tidyondzo to karhi ta vukhongeri, endzhakunyana u khutaze vanghana va yena va tipolitiki leswaku va hisa lava nga pfumelelaniki ni mhaka ya ku khuvuriwa ka tincece.

John Calvin a a ri mufundhisi la dumeke eGeneva, kambe na yena u hetelele a nghene hi nhloko etipolitikini. Loko Michael Servetus a hlamusela leswaku Vunharhu-un’we a byi sekeriwanga eMatsalweni, Calvin u tirhise xikhundlha xakwe xa politiki ku seketela ku dlayiwa ka Servetus, loyi a hisiweke emhandzini. Sweswo swi hambane kule ni leswi Yesu a swi dyondziseke!

Kumbexana vanhu lava va rivale leswi Bibele yi swi vuleke eka 1 Yohane 5:19 loko yi ku: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka.” Xana a va swi navela hi mbilu leyinene ku antswisa mimfumo ya nkarhi wa vona, kumbe a va kokiwa hi ku tilavela xikhundlha ni ku va ni vanghana lava nga ni swikhundlha swa le henhla? Ku nga khathariseki leswaku xivangelo xa vona a xi ri xihi, a va fanele va tsundzuke marito lama huhuteriweke ya Yakobo mudyondzisiwa wa Yesu lama nge: “Xana a mi swi tivi leswaku ku va ni xinakulobye ni misava i vulala ni Xikwembu? Hikokwalaho, mani na mani la lavaka ku va nakulobye wa misava u tiendla nala wa Xikwembu.” (Yakobo 4:4) Yakobo a a swi  tiva leswaku Yesu u byele valandzeri va yena a ku: “[A hi] xiphemu xa misava, tanihi leswi na mina ndzi nga riki xiphemu xa misava.”—Yohane 17:14.

Vo tala hambiloko va swi xiya leswaku Vakreste a va fanelanga va hlanganyela eka vuhomboloki bya misava leyi, kambe va ha lwisana ni mhaka ya ku nga hlanganyeli ka Vakreste etimhakeni ta politiki, ya ku nga vi “xiphemu xa misava” hakunene. Va vula leswaku loko Mukreste a nga ngheneleli etimhakeni ta politiki, sweswo swi n’wi sivela ku kombisa hi swiendlo leswaku u rhandza vanhu. Va kholwa leswaku varhangeri va vukhongeri va fanele va phofula naswona va teka goza va lwisana ni vukanganyisi ni vuhomboloki bya misava leyi. Kambe, xana mhaka ya ku nga ngheneleli etimhakeni ta politiki leyi Yesu a yi dyondziseke yi lwisana ni ku khathala hi vanhu van’wana? Xana Mukreste a nga ka a nga ngheneleli etimhakeni ta politiki kambe hi nkarhi lowu fanaka a ri karhi a pfuna vanhu? Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamula swivutiso leswi.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Leswaku varhangeri va vukhongeri va tikumela xikhundlha xa politiki, va pfumelelane ni valawuri vo fana na Mufumi Constantine

[Xihlovo Xa Kona]

Musée du Louvre, Paris

[Swifaniso leswi nga eka tluka 5]

Ha yini varhangeri va vukhongeri lava dumeke va kokiwe hi tipolitiki?

Augustine

Luther

Calvin

[Swihlovo Swa Kona]

Augustine: ICCD Photo; Calvin: Portrait by Holbein, from the book The History of Protestantism (Vol. II)