Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Levhitika
Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Levhitika
VAISRAYELE a va nga si heta ni lembe va ntshunxiwile evuhlongeni bya le Egipta. Leswi se a va hleriwile va va tiko lerintshwa, a va ri endleleni yo ya etikweni ra Kanana. Yehovha a a lava leswaku etikweni rero ku tshama rixaka ro kwetsima. Hambiswiritano, mahanyelo ni mikhuva ya vukhongeri ya Vakanana a swi nyame ngopfu. Hikwalaho Xikwembu xa ntiyiso xi nyike nhlengeletano ya Israyele milawu leyi nga ta va endla va hlawulekela ku endla ntirho wa xona. Milawu ya kona yi tsariwe ebukwini ya Bibele ya Levhitika. Buku leyi, leyi tsariweke hi muprofeta Muxe emananga ya Sinayi, handle ko kanakana hi 1512 B.C.E., yi hlanganisa matimu ya n’hweti ntsena. (Eksoda 40:17; Tinhlayo 1:1-3) Yehovha u khutaze vagandzeri vakwe hi ku phindha-phindha leswaku va kwetsima.—Levhitika 11:44; 19:2; 20:7, 26.
Timbhoni ta Yehovha namuntlha a ti kona ehansi ka Nawu lowu Xikwembu xi wu nyikeke hi ku tirhisa Muxe. Ku fa ka Yesu Kreste ku wu herisile Nawu wolowo. (Varhoma 6:14; Vaefesa 2:11-16) Hambiswiritano, milawu leyi kumekaka eka Levhitika yi nga hi vuyerisa, yi hi dyondzisa swo tala hi vugandzeri bya Yehovha Xikwembu xa hina.
MAGANDZELO YO KWETSIMA LAWA A MA ENDLIWA HI KU TIRHANDZELA NI LAWA A MA BOHA
Magandzelo ni switlhavelo swin’wana swa Nawu a swi endliwa hi ku tirhandzela, kasi swin’wana a swi boha. Hi xikombiso, gandzelo ro hisiwa a ri endliwa hi ku tirhandzela. A ri nyikeriwa eka Xikwembu ri helerile, hilaha Yesu Kreste a nyikeleke hakona hi vutomi byakwe tanihi gandzelo ra nkutsulo hi ku swi rhandza, a helerile. Gandzelo ra ku tirhandzela ra xinakulobye a ku avelaniwa hi rona. Xiphemu xin’wana xa rona a xi nyikeriwa eka Xikwembu ealitarini, xin’wana a xi dyiwa hi muprista kasi lexin’wana a xi dyiwa hi loyi a endlaka gandzelo. Hilaha ku fanaka, Xitsundzuxo xa rifu ra Kreste i swakudya swo siyerisana eka Vakreste lava totiweke.—1 Vakorinto 10:16-22.
Magandzelo ya xidyoho ni magandzelo ya nandzu a ma boha. Lero sungula a ri endla leswaku munhu a rivaleriwa swidyoho leswi a swi endleke hi xihoxo kumbe ku nga ri hi vomu. Lera vumbirhi a ri ri ra ku tsakisa Xikwembu loko ku tluriwe mfanelo yo karhi kumbe a ri endla leswaku munhu la dyoheke a tlhela a kuma mfanelo yakwe loko a hundzukile—kumbe ri endla haswimbirhi. Nakambe a ku ri ni magandzelo ya mavele lawa a ma endleriwa ku tlangela ku hanana ka Yehovha. Timhaka leti hinkwato ta hi khumba hikuva switlhavelo leswi a ku lerisiwe leswaku swi endliwa ehansi ka ntwanano wa Nawu, a swi kombetela eka Yesu Kreste ni xitlhavelo xakwe kumbe mikateko leyi kumiwaka hikwalaho ka xona.—Vaheveru 8:3-6; 9:9-14; 10:5-10.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
2:11, 12—Ha yini vulombe lebyi nga ‘gandzelo leri endliweke hi ndzilo,’ a byi nga amukeleki eka Yehovha? Vulombe lebyi ku vulavuriwaka ha byona laha, swi vonaka ku nga ri byona bya tinyoxi. Hambileswi a byi nga amukeriwi ‘tanihi gandzelo leri endliweke hi ndzilo,’ a byi katsiwile exikarhi ka “swirhangana swa . . . ntshovelo hinkwawo wa le masin’wini.” (2 Tikronika 31:5) Entiyisweni, vulombe lebyi a ku ri mati ya mihandzu. Tanihi leswi byi nga vilaka, a byi nga amukeleki leswaku ku endliwa gandzelo hi byona ealitarini.
2:13—Ha yini “gandzelo rin’wana ni rin’wana” a ri fanele ri cheriwa munyu? Sweswo a swi nga endleriwi ku antswisa nantswo wa switlhavelo. Emisaveni hinkwayo, munyu wu tirhiseriwa ku sivela swilo leswaku swi nga boli. Swi nga ha endleka a wu cheriwa emagandzelweni hikwalaho ka leswi wu fanekiselaka ku nga onhaki.
Dyondzo Eka Hina:
3:17. Tanihi leswi mafurha a ma tekiwa ma ri ndhawu leyinene ngopfu kumbe leyi fuweke swinene, ku siveriwa ka Vaisrayele leswaku va nga ma dyi a ku kandziyisa leswaku xiphemu lexinene ngopfu i xa Yehovha. (Genesa 45:18) Leswi swi hi tsundzuxa leswaku hi fanele hi nyika Yehovha leswinene ngopfu.—Swivuriso 3:9, 10; Vakolosa 3:23, 24.
7:26, 27. Vaisrayele a va nga fanelanga va dya ngati. Xikwembu xi teka ngati yi yimela vutomi. Levhitika 17:11 yi ri: “Moya-xiviri [vutomi] wa nyama wu le ngatini.” Ninamuntlha vagandzeri va ntiyiso va fanele va papalata ngati.—Mintirho 15:28, 29.
KU SIMEKIWA KA FAMBISELO RA VUPRISTA RO KWETSIMA
I vamani lava a va nyikiwe vutihlamuleri bya ku endla mintirho leyi fambisanaka ni ku endla switlhavelo ni magandzelo? A byi nyikiwe vaprista. Hilaha Xikwembu xi leriseke hakona, Muxe u fambise nkhuvo wa ku vekiwa ka Aroni, muprista lonkulu ni vana vakwe va mune lava a va ta va vaprista lava nga ehansi ka yena. Nkhuvo lowu wu hete masiku ya nkombo, naswona vaprista va sungule ku tirha hi siku leri tlhandlamaka.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
9:9—Xana ku halata ngati etshakwini ra alitari ni ku yi tota eka swilo swo hambana-hambana a swi kombisa yini? Leswi a swi kombisa leswaku Yehovha u amukela ngati loko ku komberiwa ndzivalelo ntsena. Lunghiselelo hinkwaro ra ku kombela ku rivaleriwa a ri sekeriwe engatini. Muapostola Pawulo u tsarile: “Swilo swo tala swi basisiwa hi ngati hi ku ya hi Nawu, naswona loko ngati yi nga halatiwi, ku hava ku rivaleriwa.”—Vaheveru 9:22.
10:1, 2—Xana ku fanele ku ri xidyoho xa muxaka muni lexi Nadabu na Abihu, vana va Aroni, va xi endleke? Endzhakunyana ka loko Nadabu na Abihu va endle mintirho ya vona ya vuprista hi ndlela leyi nga fanelangiki, Yehovha u sivele vaprista ku tirhisa vhinyo kumbe swakunwa leswi dakwaka loko va tirha etabernakeleni. (Levhitika 10:9) Leswi swi vula leswaku swi nga ha endleka leswaku vana lavambirhi va Aroni a va dakwile eka xiendlakalo lexi ku vulavuriwaka ha xona laha. Hambiswiritano, lexi vangeleke leswaku va dlayiwa a ku ri ku endla ka vona gandzelo “hi ndzilo lowu nga riki enawini . . . lowu [Yehovha] a nga va lerisangiki wona.”
Dyondzo Eka Hina:
10:1, 2. Malandza ya Yehovha lama nga ni vutihlamuleri namuntlha ma fanele ma fambisana ni swilaveko swa Xikwembu. Ku tlula kwalaho, a ma fanelanga ma tlula mindzilakana leyi ma vekeriweke yona loko ma ri karhi ma hetisisa vutihlamuleri bya wona.
10:9. A hi fanelanga hi endla ntirho lowu hi wu nyikiweke hi Xikwembu hi ri karhi hi pyopyiwile.
VAGANDZERI VA XIKWEMBU VA FANELE VA TENGA
Milawu ya swakudya leyi khumbaka swiharhi leswi tengeke ni leswi nga tengangiki yi vuyerise Vaisrayele hi tindlela timbirhi. Milawu leyi yi va sirhelele leswaku va nga tluleriwi hi switsongwatsongwana leswi nga ni khombo naswona wu ku kombise swinene ku hambana exikarhi ka vona ni vanhu va matiko lama va rhendzeleke. Milawu leyin’wana a yi vulavula hi ku nyama loku vangiwaka hi ku khumba mintsumbu, ku basisiwa ka vavasati loko va heta ku tswala, maendlelo lama tirhisiwaka eka vanhu lava nga ni nhlokonho ni ku nyama loku vangiwaka hi ndzhundzhwana leyi humaka eka wanuna kumbe wansati. Vaprista a va fanele va tamela timhaka leti khumbaka ku nyama ka vanhu.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
12:2, 5—Ha yini ku tswala n’wana a ku endla wansati a va “la nga tengangiki”? Swirho swa mbeleko a swi endleriwe ku humesa vutomi bya munhu la hetisekeke. Hambiswiritano, hikwalaho ka xidyoho lexi hi xi kumeke tanihi ndzhaka, n’wana u velekiwa a nga hetisekanga naswona a ri ni xidyoho. Nkarhi lowu wo koma wa ‘ku nga tengi’ lowu a wu fambisana ni ku tswala n’wana, swin’we ni timhaka tin’wana, to tanihi ku ya enkarhini ni ku humesa mbewu, a wu endla va tsundzuka vudyoho lebyi va byi kumeke tanihi ndzhaka. (Levhitika 15:16-24; Pisalema 51:5; Varhoma 5:12) Milawu ya ku tibasisa loku a ku fanele ku endliwa a yi ta pfuna Vaisrayele leswaku va vona xilaveko xa gandzelo ra nkutsulo, leri a ri ta herisa vudyoho bya vanhu, ri vuyisela vanhu eku hetisekeni. Hikwalaho Nawu wu ve “mukongomisi wa [vona] la yisaka eka Kreste.”—Vagalatiya 3:24.
15:16-18—Xana ku “humesa mbewu” loku ku vulavuriwaka hakona eka tindzimana leti i yini? Leswi swi kombetela eka ku huma ka mbewu nivusiku swin’we ni le ka vuxaka bya rimbewu eka vanhu lava tekaneke.
Dyondzo Eka Hina:
11:45. Yehovha Xikwembu wa kwetsima naswona u lava leswaku lava va n’wi endlelaka ntirho wo kwetsima na vona va kwetsima. Va fanele va tshama va ri karhi va kwetsima va tlhela va tshama va tengile enyameni ni le moyeni.—2 Vakorinto 7:1; 1 Petro 1:15, 16.
12:8. Yehovha u pfumelele swisiwana ku nyikela hi swinyenyana ematshan’weni ya tinyimpfu leti a ti durha swinene, loko va endla xitlhavelo. Wa swi anakanyela swisiwana.
MUNHU U FANELE A TSHAMA A RI KARHI A KWETSIMA
Magandzelo ya swidyoho ya nkoka swinene a ma endliwa hi Siku ro Kombela ku Rivaleriwa ra lembe na lembe. A ku endliwa gandzelo hi nkuzi ri endleriwa vaprista ni rixaka ra Levhi. A ku tlhela ku endliwa gandzelo hi mbuti ri endleriwa tinyimba ta Vaisrayele leti nga riki ta rixaka ra vaprista. Mbuti yin’wana a yi fambisiwa yi ri karhi yi hanya, yi yisiwa emananga endzhaku ka loko swidyoho swa vanhu swi vuriwe ehenhla ka yona. Timbuti leti hatimbirhi a ti tekiwa ti ri gandzelo rin’we ra xidyoho. Leswi hinkwaswo a swi kombetela emhakeni ya leswaku Yesu Kreste a a ta endliwa xitlhavelo naswona a a ta rhwala swidyoho swa vanhu.
Milawu leyi vulavulaka hi ku dya nyama ni timhaka tin’wana yi kandziyisa xilaveko xa leswaku hi kwetsima loko hi gandzela Yehovha. Hi yona mhaka leyi vaprista a va fanele va tshama va kwetsima. Minkhuvo yinharhu ya lembe na lembe a yi ri nkarhi wa ku tsaka swinene ni wa ku nkhensa Muvumbi. Yehovha u tlhele a nyika vanhu vakwe milawu leyi katsaka ku tirhisiwa hi ndlela yo biha ka vito rakwe ro kwetsima, ku tlangeriwa ka Tisavata na Yubili, ndlela yo khoma swisiwana ni yo khoma mahlonga. Mikateko leyi a va ta yi kuma loko va yingisa Xikwembu yi xaxametiwe swin’we ni makhombo lawa a ma ta va wela loko va nga yingisi. Nakambe ku ni milawu leyi vulavulaka hi magandzelo lama fambisanaka ni ku hlambanya ni ku veka nxavo, mativula ya swiharhi ni ku nyikela xiphemu xa vukhume tanihi “nchumu wo kwetsima eka Yehovha.”
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
16:29—Vaisrayele a va fanele va ‘xanisa mimoya-xiviri ya vona’ hi ndlela yihi? Endlelo leri, leri a ri endliwa endzhaku ka Siku ro Kombela ku Rivaleriwa, a ri fambisana ni ku lava ku rivaleriwa swidyoho. Ku titsona swakudya hi nkarhi wolowo a swi kombisa ku pfumela vudyoho. Kutani ke, a swi kanakanisi leswaku ‘ku xanisa moya-xiviri’ a a swi vula ku titsona swakudya.
19:27—Xi vula yini xileriso xa ku nga ‘tsemi misisi ya le matlhelo ka nhloko yi koma’ kumbe ku “herisa makumu” ya malepfu? Handle ko kanakana nawu lowu a wu endleriwe ku sivela Vayuda leswaku va nga tsemeti malepfu kumbe misisi ya vona hi ndlela leyi a yi ta kombisa leswaku va tekelela mikhuva ya vuhedeni. (Yeremiya 9:25, 26; 25:23; 49:32) Hambiswiritano, xileriso xa Xikwembu a xi nga vuli swona leswaku Vayuda a va nga fanelanga va tsemeta malepfu ya vona.—2 Samuwele 19:24.
25:35-37—Xana a swi hoxile leswaku Vaisrayele va lava ntswalo minkarhi yin’wana? Loko mali yi lombiwa hi xikongomelo xo ya endla bindzu, mulombisi a a nga wu lava ntswalo. Hambiswiritano, Nawu wu sivele ku lava ntswalo eka mali leyi lombiwaka ku pfuna munhu la sweleke. Ku lava mpindzulo eka muakelani la nga xisiwana a a swi hoxile.—Eksoda 22:25.
26:19—Xana ‘matilo a ma ta fana njhani ni nsimbi ni misava yi fana na koporo’? Leswi mpfula a yi ta va yi nga ni, matilo ya le tikweni ra Kanana a ma ta languteka ma tiyile ku fana ni nsimbi. Loko mpfula yi nga ni, misava a yi ta va ni muvala wo fana ni wa koporo.
26:26—Xana ku va ‘vavasati va khume va baka xinkwa exitikweni xin’we’ swi vula yini? Hi ntolovelo, wansati un’wana ni un’wana a a ta lava xitiko xakwe leswaku a kota ku baka leswi a lavaka ku swi baka. Kambe marito lawa a ma kombetela eka ku pfumaleka ka swakudya lerova xitiko xin’we a xi ta va xi ringanile ku tirhisiwa hi vavasati va khume. Lebyi i byin’wana bya vuyelo bya ku tsandzeka ku tshama va kwetsima lebyi ku vulavuriweke ha byona ka ha ri emahlweni.
Dyondzo Eka Hina:
20:9. Ku va ni rivengo ni tihanyi a swi bihe ku fana ni ku dlaya emahlweni ka Yehovha. Hikwalaho loko munhu o tshuka a rhukane vatswari vakwe, a a nyikiwa nxupulo lowu fanaka ni wa loko a va dlayile. Xana leswi a swi fanelanga swi hi susumetela ku rhandza vapfumeri-kulorhi?—1 Yohane 3:14, 15.
22:32; 24:10-16, 23. Vito ra Yehovha a ri fanelanga ri sandziwa. Ku ri na sweswo, hi fanele hi dzunisa vito rakwe hi tlhela hi khongelela leswaku ri kwetsimisiwa.—Pisalema 7:17; Matewu 6:9.
NDLELA LEYI LEVHITIKA YI KHUMBAKA VUGANDZERI BYA HINA HA YONA
Namuntlha Timbhoni ta Yehovha a ti kona ehansi ka Nawu. (Vagalatiya 3:23-25) Leswi marito lama vuriwaka eka Levhitika ma hi endlaka hi twisisa langutelo ra Yehovha etimhakeni to hambana-hambana, ma nga yi khumba ndlela leyi hi gandzelaka ha yona.
Loko u ri karhi u hlaya Bibele vhiki na vhiki u lunghiselela Xikolo xa Vutirheli bya le Tilweni, a swi kanakanisi leswaku u ta tsakisiwa hi mhaka ya leswaku Xikwembu xa hina xi lava leswaku malandza ya xona ma kwetsima. Buku leyi ya Bibele yi nga tlhela yi ku susumetela ku nyika La nge Henhla-henhla leswinene ngopfu, minkarhi hinkwayo u tshama u tengile leswaku a ta dzunisiwa.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]
Magandzelo lama nyikeriweke ehansi ka Nawu a a ma kombetela eka Yesu Kreste ni le ka gandzelo rakwe
[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]
Nkhuvo wa Swinkwa Leswo-ke-comela a wu ri nkarhi wa ntsako lowukulu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Minkhuvo ya lembe na lembe, yo tanihi Nkhuvo wa Mintsonga a yi ri minkarhi ya ku nkhensa Yehovha