“Un’wana Ni Un’wana Wo Tlhariha U Ta Endla Swilo Hi Ku Tiva”

NKONGOMISO lowu humaka eRitweni ra Xikwembu, ku nga Bibele ‘wu fanele wu naveriwa ngopfu ku tlula nsuku—ku tlula nsuku lowu tengisiweke swinene.’ (Pisalema 19:7-10) Ha yini? Hikuva “nawu wa lowo tlhariha [Yehovha] i xihlovo xa vutomi, leswaku wu kendlusa munhu entlhan’wini wa rifu.” (Swivuriso 13:14) Loko ndzayo leyi humaka eMatsalweni yi tirhisiwa, a yi antswisi nkoka wa vutomi bya hina ntsena kambe yi tlhela yi hi pfuna ku papalata mintlhamu leyi nga hoxaka vutomi bya hina ekhombyeni. I swa nkoka hakunene leswaku hi lava vutivi bya le Matsalweni kutani hi hanya hi ku pfumelelana ni leswi hi swi dyondzaka!

Hilaha swi tsariweke hakona eka Swivuriso 13:15-25, Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale u nyikele xitsundzuxo lexi hi pfunaka ku endla swilo hi ku tiva leswaku hi ta hanya vutomi byo antswa ni byo leha. * Hi ku tirhisa swivuriso swo koma, u kombisa ndlela leyi Rito ra Xikwembu ri nga hi pfunaka ha yona leswaku hi tsakeriwa hi van’wana, hi tshama hi tshembekile evutirhelini bya hina, hi va ni langutelo lerinene malunghana ni ndzayo hi tlhela hi hlawula vanghana va hina hi vutlhari. U tlhela a kambisisa vutlhari bya ku siyela vana va hina ndzhaka swin’we ni ku va tshinya hi rirhandzu.

Ku Twisisa Lokunene Ku Tisa Tintswalo

Solomoni u ri: “Ku twisisa lokunene ku tisa tintswalo, kambe ndlela ya lava va xengaka yi ni magombogombo.” (Swivuriso 13:15) Buku yin’wana ya tinhlamuselo yi vula leswaku xiga  lexi vulaka “ku twisisa lokunene” eka ririmi ro sungula “xi hlamusela vuswikoti byo twisisa hi ndlela leyinene, ku endla swiboho leswi twalaka ni mavonelo ya vutlhari.” Munhu la nga ni timfanelo to tano u hatla a rhandziwa hi vanhu van’wana.

Xiya ndlela ya vutlhari leyi muapostola Pawulo a tirhisaneke ha yona ni Mukreste-kulobye Filemoni, loko a tlherisela Onesima, hlonga ra Filemoni leri balekeke leri se a ri hundzuke Mukreste. Pawulo u khongotele Filemoni leswaku a amukela Onesima hi tintswalo, hi ndlela leyi a a ta amukela muapostola loyi ha yona. Kahle-kahle, Pawulo a a tiyimiserile ku hakela Filemoni nchumu wihi na wihi lowu Onesima a a ta va a n’wi kolota wona. Ina, Pawulo a a ta va a tirhise vulawuri byakwe kutani a lerisa Filemoni ku endla nchumu lowu faneleke. Kambe muapostola loyi u hlawule ku tamela mhaka leyi hi vutlhari ni hi rirhandzu. Hi ku endla tano, Pawulo a a tiyiseka leswaku Filemoni a a ta tirhisana na yena, a susumeteleka ku endla ni leswi a a nga komberiwanga ku swi endla. Na hina hi fanele hi tirhisana ni vapfumeri-kulorhi hi ndlela leyi fanaka.—Filemoni 8-21.

Hi hala tlhelo, ndlela ya lava xengaka yi ni magombogombo kumbe ya ‘nonon’hwa.’ (Bibele Ya Xitsonga) Hi ndlela yihi? Hi ku ya hi xidyondzi xin’wana, rito leri tirhisiweke laha ri vula “ku tiya, ri kombetela eka nsele wa vanhu lavo homboloka. . . . Munhu la tiyimiseleke eka tindlela ta yena to homboloka, a nga xi yingisi xitsundzuxo xa vutlhari xa van’wana, u le ndleleni leyi yaka eku loveni.”

Solomoni u ya emahlweni: “Un’wana ni un’wana wo tlhariha u ta endla swilo hi ku tiva, kambe xihunguki xi ta hangalasa vuphukuphuku hinkwako-nkwako.” (Swivuriso 13:16) Munhu loyi wo tlhariha a nga tlharihelanga etlhelo. Laha ku tlhariha ku fambisana ni vutivi naswona ku fambisana ni munhu la nga ni vuxiyaxiya, loyi a rhangaka a anakanyisisa loko a nga si endla nchumu. Loko a soriwa swi nga fanelanga kumbe a sandziwa, munhu wo tlhariha u lawula ririmi rakwe. Hi xikhongelo u ringeta ku kombisa mihandzu ya moya lowo kwetsima leswaku a nga nyangatseki ku tlula mpimo. (Vagalatiya 5:22, 23) Munhu wo tlhariha a nga pfumeleli munhu lowun’wana kumbe xiyimo xi n’wi lawula. Ku ri na sweswo, wa tikhoma kutani a papalata tinyimpi leti nkarhi na nkarhi ti welaka munhu la hatlaka a hlundzuka loko a pfukiwa.

Munhu wo tlhariha u tlhela a endla swilo hi vutivi loko a endla swiboho. Wa swi tiva leswaku swiendlo swa vutlhari a swi fambisani ni ku kumbetela, ku endla swilo hi ku susumetiwa hi mintlhaveko kumbe ku endla swilo leswi endliwaka hi vanhu vo tala. Hikwalaho, u tinyika nkarhi wa ku kambisisa xiyimo lexi a nga eka xona. U kambisisa timhaka hinkwato kutani a endla xiboho malunghana ni leswi a nga ta swi hlawula. Kutani u kambisisa Matsalwa ivi a endla xiboho malunghana ni milawu ya le Bibeleni kumbe misinya ya milawu leyi a nga ta yi tirhisa. Ndlela ya munhu wo tano yi tshama yi lulamile.—Swivuriso 3:5, 6.

“Muyimeri La Tshembekaka Wa Horisa”

Hina tanihi Timbhoni ta Yehovha hi nyikiwe vutihlamuleri bya ku twarisa rungula leri humaka eka Xikwembu. Marito  ya xivuriso lexi landzelaka ma hi pfuna leswaku hi tshama hi tshembekile loko hi hetisisa ntirho wa hina. Xi ri: “Murhumiwa wo homboloka u ta wela evubihini, kambe muyimeri la tshembekaka wa horisa.”—Swivuriso 13:17.

Laha ku kandziyisiwa timfanelo ta murhumiwa. Ku vuriwa yini loko munhu la fambisaka rungula a ri soholota hi ndlela yo biha? Xana a nge avanyisiwi hi ndlela yo biha? Anakanya hi Gehazi mutirhi wa muprofeta Elixa, loyi a yiseke rungula ra vunwa eka Namani, ndhuna ya mavuthu ya le Siriya. Nhlokonho leyi nga tshunguriwa eka Namani yi tlulele eka Gehazi. (2 Tihosi 5:20-27) Ku vuriwa yini loko murhumiwa a nga ha tshembeki kutani a tshika ku twarisa rungula? Bibele yi ri: “[Loko] u nga vulavuli u lemukisa lowo homboloka endleleni yakwe, lowo homboloka u ta fa exihoxweni xakwe, kambe ngati yakwe [mina Yehovha] ndzi ta yi lava evokweni ra wena.”—Ezekiyele 33:8.

Hi hala tlhelo, murhumiwa wo tshembeka wa tihanyisa yena swin’we ni lava n’wi yingisaka. Pawulo u khutaze Timotiya a ku: “Nyikela nyingiso lowu hambetaka eka wena ni le ku dyondziseni ka wena. Tshama eka swilo leswi, hikuva hi ku endla tano, u ta tiponisa wena swin’we ni lava va ku yingisaka.” (1 Timotiya 4:16) Anakanya hi vutshunguri lebyi tisiwaka hi ku twarisa mahungu lamanene ya Mfumo hi ku tshembeka. Byi pfuxa vanhu lava nga ni timbilu letinene kutani byi va yisa entiyisweni lowu va ntshunxaka. (Yohane 8:32) Hambiloko vanhu va nga ri yingisi rungula, murhumiwa wo tshembeka ‘entiyisweni u ta kutsula moya-xiviri wakwe.’ (Ezekiyele 33:9) Hi nga tshuki hi honisa ku endla ntirho wa hina wo chumayela. (1 Vakorinto 9:16) Naswona minkarhi hinkwayo a hi ‘chumayeleni rito’ hi vukheta, hi nga ri phyamisi kumbe hi ri tsokomberisa hi ku soholota swin’wana eka rona.—2 Timotiya 4:2.

‘Loyi A Hlayisaka Ku Tshinyiwa Wa Vangamisiwa’

Xana munhu wo tlhariha u fanele a ala ndzayo yin’wana ni yin’wana leyi pfunaka leyi a nyikiwaka yona? Swivuriso 13:18 yi ri: “Loyi a honisaka ndzayo u va ni vusiwana ni tingana, kambe loyi a hlayisaka ku tshinyiwa hi yena la vangamisiwaka.” Hi ta va hi tlharihile loko hi amukela ni ndzayo leyi hi nga yi kombelangiki. Ndzayo leyi twalaka yi nga ha pfuna swinene loko hi nga swi xiyi leswaku ha yi lava. Ku yingisa ndzayo yo tano swi nga endla leswaku hi papalata mbitsi ni makhombo. Ku honisa ndzayo yo tano swi ta hi tisela tingana.

Ku bumabumeriwa loko swi fanerile swa hi aka naswona swa hi khutaza hakunene. Kambe hi fanele hi tlhela hi langutela ku tshinyiwa hi tlhela hi ku amukela. Xiya mapapila mambirhi  lawa muapostola Pawulo a ma tsaleleke Timotiya. Hambileswi a n’wi bumabumeleke hikwalaho ka ku tshembeka ka yena, mapapila lawa ma ni tindzayo to tala leti yaka eka Timotiya. Pawulo u tsundzuxe jaha leri hi ku ntshunxeka malunghana ni ku namarhela ripfumelo ni ripfalo lerinene, ku tirhisana ni van’wana evandlheni, ku hlakulela moya wa ku tinyiketela ku endla ku rhandza ka Xikwembu ni wa ku eneriseka, ku letela van’wana, ku lwisana ni vugwinehi ni ku hetisisa vutirheli. Swirho leswa ha riki swintshwa swa vandlha swi fanele swi lava ndzayo eka vanhu lava nga ni ntokoto swinene swi tlhela swi yi amukela.

‘Famba Ni Vanhu Vo Tlhariha’

Hosi yo tlhariha yi ri: “Loko ku navela ku hetiseka ku tsakisa moya-xiviri; kambe ku fularhela swo biha i nchumu lowu nyenyetsaka eka swihunguki.” (Swivuriso 13:19) Malunghana ni nhlamuselo ya xivuriso lexi, buku yin’wana ya tinhlamuselo yi ri: “Loko tipakani ti fikeleriwile kumbe ku navela ku hetisekile, munhu wa eneriseka . . . Leswi ku hetisisa xikongomelo xa wena swi tsakisaka swinene, hikwalaho ku tshika leswo homboloka swi fanele swi nyenyetsa eka swihunguki. Ku navela ka swihunguki ku nga fikeleriwa ntsena hi tindlela to homboloka, naswona loko vo tshika leswo homboloka, a va nga ha ta tiphina hi ku hetisisa ku navela ka vona.” I swa nkoka swinene leswaku hi hlakulela ku navela loku faneleke!

Vanghana va hina va ni nkucetelo lowukulu emianakanyweni ya hina, eka leswi hi swi tsakelaka ni le ka leswi hi nga swi tsakeliki! Solomoni u vula ntiyiso lowu nga hundzukiki loko a ku: “Loyi a fambaka ni vanhu vo tlhariha u ta tlhariha, kambe loyi a tirhisanaka ni lavo hunguka, a swi nge n’wi fambeli kahle.” (Swivuriso 13:20) Ina, vanhu lava hi tihlanganisaka na vona, ku nga ha va eka vuhungasi, Internet, ni le ka leswi hi swi hlayaka va khumba leswi hi nga swona ni leswi hi nga ta va swona. I swa nkoka swinene ku hlawula vanghana va hina hi vutlhari!

“Siya Ndzhaka”

Hosi ya le Israyele yi ri: “Vadyohi va hlongorisiwa hi khombo, kambe lavanene va hakeriwa hi leswinene.” (Swivuriso 13:21) Ku tikarhatela ku endla leswinene swa vuyerisa, hikuva Yehovha wa va khathalela vanhu vo lulama. (Pisalema 37:25) Hambiswiritano, hi fanele hi swi xiya leswaku “nkarhi ni xiendlakalo lexi nga languteriwangiki” swa hi wela hinkwerhu. (Eklesiasta 9:11) Xana xi kona lexi hi nga xi endlaka leswaku hi va hi lunghekile loko ho tshuka hi weriwa hi swiendlakalo leswi nga languteriwangiki?

Solomoni u ri: “Loyi a nga lonene u ta siya ndzhaka eka vana va vana.” (Swivuriso 13:22a) Loko vatswari va pfuna vana va vona ku nghenisa vutivi hi Yehovha ni ku hlakulela vuxaka lebyinene na yena, va va siyela ndzhaka ya risima! Kambe, xana ku ta va ku nga ri vutlhari ku endla malunghiselelo lama nga kotekaka ya leswaku ndyangu wu sala wu hlayisekile hi tlhelo ra swilo leswi vonakaka loko mutswari o tshuka a fa swi nga languteriwanga? Etindhawini to tala, tinhloko ta mindyangu ti nga ha kota ku hlela ndzindza-khombo, ti tsala papila ra le nawini ra ndzhaka, kutani ti vekela mali yo karhi etlhelo leswaku yi ta tirhisiwa enkarhini lowu taka.

Ku nga vuriwa yini hi ndzhaka ya lavo homboloka? Solomoni u ya emahlweni: “Rifuwo ra mudyohi i nchumu lowu hlengeleteleriwaka lowo lulama.” (Swivuriso 13:22b) Ku engetela eka swilo leswi hi vuyeriwaka hi swona sweswi, leswi swi ta hetiseka loko Yehovha a hetisisa xitshembiso xakwe  xo vumba “matilo lamantshwa ni misava leyintshwa” laha ku nga ta va “ni ku lulama eka swona.” (2 Petro 3:13) Kutani lavo homboloka va ta va va lovisiwile kasi “lavo rhula va ta dya ndzhaka ya misava.”—Pisalema 37:11.

Munhu wo tlhariha u endla swilo hi ku tiva hambiloko a nga ri na swilo swo tala. Swivuriso 13:23 yi ri: “Nsimu leyi rimiweke ya vanhu lava pfumalaka yi humesa swakudya swo tala ngopfu, kambe u kona la kukuriwaka hikwalaho ko pfumaleka ka vuavanyisi.” Swilo switsongo swi endliwa swo tala loko munhu a tirha hi matimba a tlhela a katekisiwa hi Xikwembu. Hambiswiritano, loko ku nga ri na vululami swiboho leswi nga riki swinene swi nga herisa rifuwo.

‘N’wi Lave Leswaku U N’wi Laya’

Vanhu lava nga hetisekangiki va swi lava ku layiwa, naswona va fanele va layiwa ku sukela evutsongwaneni. Hosi ya le Israyele yi ri: “Loyi a nga tirhisiki nkhavi u venga n’wana wakwe, kambe loyi a n’wi rhandzaka wa n’wi lava leswaku a n’wi laya.”—Swivuriso 13:24.

Nkhavi i xikombiso xa vulawuri. Eka Swivuriso 13:24, wu kombetela eka vulawuri bya vatswari. Eka mongo lowu, ku tirhisa nkhavi wa ndzayo a swi vuli ku ba n’wana wa wena minkarhi hinkwayo. Ku ri na sweswo, swi vula ndlela yo ololoxa, ku nga khathariseki leswaku hi yihi. Nkarhi wun’wana, swi nga ha va swi enerile ku tshinya n’wana hi ndlela ya tintswalo loko u lava leswaku a tshika mahanyelo yo karhi yo biha. N’wana un’wana a nga ha lava ku tshinyiwa hi ndlela leyi tiyeke. Swivuriso 17:10 yi ri: “Ku tshinya ku tirha ngopfu eka loyi a nga ni ku twisisa ematshan’weni yo ba xihunguki ka dzana.”

Minkarhi hinkwayo ndzayo ya vatswari yi fanele yi nyikeriwa hi rirhandzu ni hi vutlhari leswaku ku vuyeriwa vana. Mutswari la nga ni rirhandzu a nga swi honisi swihoxo swa n’wana wakwe. Ku ri na sweswo wa swi xiya leswaku swi lulamisiwa swi nga si dzika. Ina, mutswari la nga ni rirhandzu u yingisa xitsundzuxo xa Pawulo: “Vatatana, mi nga karhati vana va n’wina, kambe hambetani mi va kurisa hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.”—Vaefesa 6:4.

Ku vuriwa yini loko mutswari a debyisa voko kutani a nga nyikeli ndzayo leyi lavekaka? Xana mutswari wo tano u ta nkhensiwa hi ku famba ka nkarhi hileswi a debyiseke voko? Nikatsongo! (Swivuriso 29:21) Bibele yi ri: “Mufana la tshikiweke a ntshunxekile u ta n’wi khomisa tingana mana wakwe.” (Swivuriso 29:15) Loko u nga tirhisi mfanelo ya wena tanihi mutswari swi kombisa leswaku a wu na mhaka kumbe a wu na rirhandzu. Hambiswiritano, ku tirhisa vulawuri hi ndlela ya tintswalo u tlhela u tiyisa voko, swi kombisa leswaku wa khathala hi n’wana wa wena.

Munhu wo tlhariha a tlhela a lulama, a endla swilo hi vutivi bya ntiyiso u ta katekisiwa. Solomoni wa hi tiyisekisa: “Lowo lulama u dya a enerisa moya-xiviri wakwe, kambe khwiri ra lowo homboloka a ri nge vi na nchumu.” (Swivuriso 13:25) Yehovha wa swi tiva leswi nga hi vuyerisaka evuton’wini bya hina—etimhakeni ta mindyangu ya hina, evuxakeni bya hina ni van’wana, evutirhelini bya hina, kumbe loko hi tshinyiwa. Naswona loko hi tirhisa ndzayo leyi kumekaka eRitweni ra yena hi vutlhari, handle ko kanakana hi ta kuma ndlela leyinene ngopfu ya vutomi.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Loko munhu wo tlhariha a soriwa swi nga fanelanga u lawula ririmi ra yena

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Mutwarisi la tshembekaka wa Mfumo u hetisisa swilo swo tala leswinene

[Xifaniso lexi nga eka tluka 30]

Hambileswi ku bumabumela ku khutazaka, hi fanele hi pfumela ku lulamisiwa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Mutswari la nga ni rirhandzu a nga swi honisi swihoxo swa n’wana wakwe