Mhaka Ya Vutomi

Hi Titshege Hi Matimba Ya Yehovha

HI KU VULA KA ERZSÉBET HAFFNER

“A ndzi nge pfumeli leswaku va ku hlongola laha tikweni,” ku vule Tibor Haffner loko a twa leswaku ndzi lerisiwe leswaku ndzi suka eCzechoslovakia. Hiloko a ya emahlweni a ku: “Loko wo pfumela, ndzi ta ku teka, naswona u ta tshama na mina vutomi hinkwabyo.”

HI January 29, 1938, endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani ndzi gangisiwe ndzi nga swi langutelanga, ndzi tekane na Tibor, makwerhu la nga Mukreste loyi a veke wo sungula ku chumayela ndyangu wa ka hina. Xiboho xexo a xi nga olovi. A ndza ha ku hlanganisa malembe ya 18, naswona leswi a ndzi ri mutirheli wa nkarhi hinkwawo la nga Mbhoni ya Yehovha, a ndzi lava ku tirhela Xikwembu hi matimba ndza ha tsakama. Ndzi ririle. Ndzi khongela. Loko se ndzi rhurise moya ndzi swi xiyile leswaku xikombelo xa Tibor a xi nga ri xo ndzi kombisa tintswalo ntsena, naswona a ndzi swi twa leswaku ndzi lava ku tshama ni wanuna loyi la ndzi rhandzaka hi mbilu hinkwayo.

Kambe ha yini a ndzi ri ekhombyeni ro hlongoriwa etikweni? Phela, a ndzi tshama etikweni leri a ri tibuma hi fambiselo ra rona ra xidimokrati ni ntshunxeko wa vukhongeri. Ndzi ehleketa leswaku sweswi ndzi fanele ndzi mi byela swo tala malunghana ni ndlela leyi ndzi kurisiweke ha yona.

Ndzi velekiwe hi December 26, 1919, hi vatswari lava a va nghena kereke ya Khatoliki ya Xigriki, lava a va tshama eximutanini xa Sajószentpéter, eHungary, kwalomu ka tikhilomitara ta 160 evuxeni bya Budapest. Khombo ra kona, tata wa mina u fe ndzi nga si velekiwa. Ku nga ri kungani mana wa mina u tekane ni wanuna loyi a a feriwe hi nsati a ri ni vana va mune, kutani hi rhurhela le Lučenec, edorobeni ro saseka laha a ku ri Czechoslovakia. Enkarhini wolowo, a swi nga olovi ku tshama ni ndyangu wa vukati bya vumbirhi. Leswi a ndzi ri lontsongo wa kona eka vana va ntlhanu, a ndzi  titwa ndzi nga ri xirho xa ndyangu. Xiyimo xa timali a xi tika, naswona a ndzi tsoniwa swilo leswi vonakaka ndzi tlhela ndzi nga khathaleriwi ni ku rhandziwa hi ndlela leyi faneleke.

Xana U Kona La Nga Ni Nhlamulo?

Loko ndzi ri ni malembe ya 16, ndzi karhatiwe hi swivutiso swo tika. Ndzi hlaye matimu ya Nyimpi yo Sungula ya Misava hi ku hiseka, kutani ndzi hlamarisiwa swinene hi ku dlayana loku veke kona exikarhi ka matiko lama hluvukeke lawa a ma tivula leswaku i ya Vukreste. Ku tlula kwalaho, a ndzi vona moya wo rhandza nyimpi wu ya wu kula etindhawini to tala. Ni xin’we xa swilo sweswo a xi nga fambisani ni leswi a ndzi swi dyondza ekerekeni malunghana ni ku rhandza muakelani.

Hikwalaho, ndzi ye eka mufundhisi wa Rhoma Khatoliki kutani ndzi n’wi vutisa ndzi ku: “I xileriso xihi lexi hi bohaka hina Vakreste—xana i ku ya enyimpini hi ya dlaya vanhu-kulorhi kumbe i ku va rhandza?” Hi ku nyangatsiwa hi xivutiso xa mina, u vule leswaku yena u dyondzisa leswi a swi byeriweke hi lava tlakukeke eka yena. Ku humelele nchumu lowu fanaka loko ndzi ye eka mufundhisi wa Mucalvin ni le ka rabi wa Muyuda. A ndzi kumanga nhlamulo, va lo sala va titshuva tinhloko hikwalaho ka xivutiso xa mina lexi nga tolovelekangiki. Eku heteleleni, ndzi ye eka mufundhisi wa Lutere. A a hlundzukile, kambe loko ndzi nga si famba u te: “Loko hakunene u lava ku tiva hi mhaka yoleyo, vutisa Timbhoni ta Yehovha.”

Ndzi ringete ku lava Timbhoni kambe a ndzi ti kumanga. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani loko ndzi fika ekaya ndzi huma entirhweni, ndzi vone nyangwa wu pfulekilenyana. Jaha leri langutekaka a ri ri karhi ri hlayela Manana Bibele ri yime ehandle. Hiloko ndzi ku, ‘Munhu luya u fanele a ri Mbhoni ya Yehovha!’ Hi byele jaha leri, ku nga Tibor Haffner, leswaku ri nghena endlwini, kutani ndzi ri vutisa swivutiso swa mina. Ematshan’weni yo ndzi byela mavonelo yakwe, u ndzi kombe leswi Bibele yi swi vulaka malunghana ni mfungho wa Vakreste va ntiyiso, swin’we ni minkarhi leyi hi hanyaka eka yona.—Yohane 13:34, 35; 2 Timotiya 3:1-5.

Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, ndzi khuvuriwile, ndzi nga si hlanganisa ni malembe ya 17. Ndzi vone swi fanerile leswaku un’wana ni un’wana a twa ntiyiso lowu wa risima lowu ndzi wu kumeke hi ku nonon’hweriwa konghasi. Ndzi sungule ku chumayela nkarhi hinkwawo, hambileswi a swi ri ntlhontlho le Czechoslovakia eku heleni ka va-1930. Hambileswi ntirho wa hina a wu tsarisiwe ximfumo, a hi kanetiwa swinene hi vanhu lava a va hlohloteriwa hi vafundhisi.

Ku Xanisiwa Ro Sungula

Siku rin’wana eku heleni ka 1937, a ndzi chumayela ni makwerhu un’wana wa xisati la nga Mukreste eximutanini lexi nga ekusuhi na Lučenec. Swi nga si ya kwihi hi khomiwile kutani hi yisiwa ekhotsweni. “Mi ta fela kwala,” ku vula murindzi a ri karhi a pfala nyangwa wa xitokisi xa hina hi matimba.

Nimadyambu, se a ku tisiwe vabohiwa van’wana va mune. Hi sungule ku va chavelela ni ku va chumayela. Va rhurise timbilu, kutani hi va byela ntiyiso wa Bibele vusiku hinkwabyo.

Hi awara ya tsevu nimixo, murindzi u ndzi vitanile. Ndzi byele munghana wa mina ndzi ku: “Hi ta tlhela hi hlangana eMfun’weni wa Xikwembu.” Ndzi n’wi kombele leswaku a byela ndyangu wa ka hina leswi nga humelela loko o pona. Ndzi khongele hi mbilu kutani ndzi famba ni murindzi. U ndzi yise endlwini ya yena kwalaho ekhotsweni. U te: “He ntombhi, ndzi lava ku ku vutisa swivutiso swo karhi. Vusiku bya tolo u vule leswaku vito ra Xikwembu i Yehovha. Xana u nga ndzi komba rona eBibeleni?” Hiloko ndzi ku hefu! U te ni Bibele ya yena, kutani ndzi komba yena swin’we ni nsati wakwe vito ra Yehovha. A a ri ni swivutiso swo tala malunghana ni timhaka leti a hi vulavula ha tona ni vavasati lavaya va mune hi vusiku bya matolo. Leswi a a enerisiwile hi tinhlamulo ta mina, u kombele nsati wakwe leswaku a endlela mina ni munghana wa mina swakudya swo fihlula.

Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani, hi ntshunxiwile kambe muavanyisi u endle xiboho xa  leswaku leswi a ndzi ri muaka-tiko wa le Hungary, a ndzi fanele ndzi suka eCzechoslovakia. Tibor Haffner u ndzi kombele leswaku ndzi va nsati wakwe endzhaku ka xiendlakalo lexi. Hi tekanile, hiloko hi ya tshama endlwini ya vatswari vakwe.

Nxaniso Wu Tinyika Matimba

Hi ye emahlweni hi chumayela swin’we, hambileswi Tibor a a ri ni vutihlamuleri byin’wana lebyikulu. N’wana wa hina wa mufana, Tibor Lontsongo u velekiwe loko ku sele masiku ma nga ri mangani leswaku masocha ya le Hungary ma nghena edorobeni ra ka hina hi November 1938. Le Yuropa, Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava se a yi tshinele. Xiphemu lexikulu xa Czechoslovakia a xi tekiwe hi tiko ra Hungary, leswi vangeke leswaku Timbhoni ta Yehovha leti a ti tshama etindhawini leti tekiweke hi tiko leri ti xanisiwa swinene.

Hi October 10, 1942, Tibor u ye eDebrecen leswaku a ya hlangana ni vamakwerhu van’wana. Hambiswiritano, a nga vuyanga. Endzhakunyana u ndzi byele leswi nga humelela. Ematshan’weni yo hlangana ni vamakwerhu, a ku ri ni maphorisa man’wana lawa a ma ambale swiambalo swa vatirhi ebulohweni leri a ku ta hlanganiwa eka rona ni vamakwerhu. A ma yimele nuna wa mina na Pál Nagypál, lava a va ri vo hetelela ku fika. Maphorisa ma va tekile ma va yisa exitichini xa maphorisa kutani ma va ba mikondzo leyi hi michizo kukondza va titivala hikwalaho ko twa ku vava.

Hiloko va lerisiwa ku ambala mabutsu ya vona kutani va yima hi milenge. Va sindzisiwe ku ya exitichini xa xitimela hambileswi a va twa ku vava. Maphorisa ma tise wanuna un’wana loyi nhloko yakwe a a yi bandichiwe swinene lerova a nga voni kahle. Wanuna loyi a ku ri Makwerhu András Pilling, loyi na yena a a te enhlanganweni lowu a wu hleriwile. Nuna wa mina u fambisiwe hi xitimela a yisiwa ekhotsweni ra le Alag, ekusuhi ni le Budapest. Murindzi un’wana loyi a voneke mikondzo ya Tibor leyi a yi fumbuteriwile u n’wi hlekurile a ku: “Vanhu van’wana va ni tihanyi! U nga karhateki hi ta ku tshungula.” Varindzi van’wana vambirhi va sungule ku fumbutela Tibor emikondzweni, kukondza ngati yi huma yi phyandlekela hinkwako. Endzhaku ka timinete ti nga ri tingani u titivarile.

Hi n’hweti leyi landzelaka, Tibor ni vamakwerhu van’wana va xinuna ni va xisati vo tlula 60 va tengisiwile. Makwerhu András Bartha, Dénes Faluvégi na János Konrád va gweveriwe ntambhu. Makwerhu András Pilling u gweviwe ku tshama vutomi hinkwabyo ekhotsweni, kasi nuna wa mina u gweviwe ku tshama 12 wa malembe ekhotsweni. Xana a va onhe yini? Muchuchisi u va hehle hi xihehlo xa ku lava ku vutla mfumo, ku ala ku ya evusocheni, vunhlorhi ni ku sola kereke yo kwetsima swinene. Endzhakunyana xigwevo xa rifu xi cinciwile xi va ku khotsiwa vutomi hinkwabyo.

Ndzi Landzela Nuna Wa Mina

Endzhaku ka masiku mambirhi Tibor a ye endhawini leyi a va ta hlangana eka yona le Debrecen, ndzi hatle ndzi pfuka na awara ya tsevu yi nga si ba, ndzi ayina swiambalo swa hina. Hi xitshuketa ku twale ku gongondza hi matimba enyangweni. Hiloko ndzi ku, ‘Va fikile.’ Ku nghene maphorisa ya tsevu kutani ma ndzi byela leswaku ma nyikiwe mpfumelelo wo ngundzuvanya endlwini. Hinkwerhu endlwini hi khomiwile hi yisiwa exitichini xa maphorisa, ku katsa ni n’wana wa hina wa malembe manharhu. Hi rona siku rero hi yisiwe ekhotsweni rin’wana le Pétervására, eHungary.

Loko hi fika kwalaho, ndzi khomiwe hi dari kutani ndzi hambanisiwa ni vakhotsiwa lavan’wana. Loko ndzi hlakarherile, ku fike masocha mambirhi exitokisini xa mina ma ri karhi ma holova ha mina. Rin’wana ri te: “Hi fanele hi n’wi duvula! Mina ndzi ta n’wi duvula!” Kambe lerin’wana a ri lava ku kambela rihanyo ra mina loko va nga si ndzi dlaya. Ndzi va komberile leswaku va nga ndzi dlayi. Eku heteleleni va humile exitokisini xa mina, kutani ndzi nkhense Yehovha hileswi a ndzi pfuneke.

Varindzi a va ri ni endlelo ro hlawuleka ro konanisa. Va ndzi lerise ku pavalala hi khwiri, va pfala nomu wa mina hi masokisi, va boha mavoko ni milenge ya mina kutani va ndzi bukutela ndzi kala  ndzi huma ngati. A va tshika ku ba loko ntsena socha rin’wana ro vula leswaku ri karhele. Va ndzi vutisile leswaku nuna wa mina a a fanele a hlangana na vamani siku leriya a nga khomiwa hi rona. A ndzi va byelanga, hiloko va ndzi ba ku ringana masiku manharhu. Hi siku ra vumune, ndzi pfumeleriwe ku yisa n’wana wa mina eka mana wa mina. Ndzi bebule n’wana wa mina enhlaneni lowu a wu vava, kutani ndzi famba kwalomu ka tikhilomitara ta 13 ku ri karhi ku titimela swinene ndzi ya exitichini xa xitimela. Ku suka kwalaho, ndzi ye ekaya hi xitimela, kambe a ndzi fanele ndzi vuya ekampeni hi rona siku rero.

Ndzi gweviwe ku tshama malembe ya tsevu ekhotsweni ra le Budapest. Loko ndzi fika ndzi twe leswaku Tibor u le khotsweni rero na yena. A hi tsake swinene loko hi pfumeleriwa ku vulavurisana, hambileswi hi vulavuleke swa timinete ti nga ri tingani hi le rirhangwini ra tinsimbi! Havumbirhi bya hina hi swi twile leswaku Yehovha wa hi rhandza naswona hi tiyisiwe hi minkarhi yoleyo ya risima. Loko hi nga si tlhela hi hlangana, havumbirhi bya hina a hi ta langutana ni miringo leyi tsemaka nhlana, minkarhi hinkwayo hi pona ri ahlamile.

Ku Suka Eka Khotso Rin’wana Ku Ya Eka Rin’wana

A hi ri vamakwerhu va xisati va kwalomu ka 80 hi tlimbanile exitokisini xin’we. A hi navela swakudya swa moya, kambe a swi tikomba swi nga ta koteka ku swi nghenisa ekhotsweni. Xana a hi ta swi kota ku swi kuma ekhotsweni? Mi nge ndzi mi byela leswi hi swi endleke. Ndzi kombele ku rhunga masokisi ya vamatsalana va le khotsweni. Eka sokisi rin’wana ndzi hoxe xiphephana lexi a ndzi kombela nomboro leyi nga tsariwa eBibeleni elayiburari ya le khotsweni. Leswaku va nga ehleketeleli nchumu, ndzi tsale ni tinomboro ta tibuku tin’wana timbirhi.

Hi siku leri tlhandlamaka, ndzi kume nhulu yin’wana ya masokisi lama humaka eka vamatsalana. Eka rin’wana ra wona a ku ri ni nhlamulo. Hiloko ndzi nyika murindzi tinomboro ta tibuku leti leswaku a ya ndzi tekela tona. A hi tsake swinene loko hi kuma tibuku leti, ku katsa ni Bibele! Tibuku letin’wana a hi ti cinca vhiki na vhiki kambe Bibele yona a hi nga yi fambisi. Loko murindzi a vutisa ha yona, minkarhi hinkwayo a hi ku: “I buku leyikulu, naswona un’wana ni un’wana u lava ku yi hlaya.” Hikwalaho hi swi kotile ku hlaya Bibele.

Siku rin’wana mutirhela-mfumo u ndzi vitanele ehofisini yakwe. U ndzi kombise musa lowu nga tolovelekangiki.

U te: “Manana Haffner, ndzi ku khomele mahungu lamanene. U nga muka. Kumbexana mundzuku. Loko xitimela xi ri kona, u nga muka hambi ku ri namuntlha.”

Ndzi te: “Sweswo swi ta va swinene.”

U te: “Swi ta va swinene hakunene. U na n’wana naswona ndza tshemba leswaku u lava ku n’wi kurisa.” Hiloko a tlhela a ku: “Sayina papila leri.”

Ndzi vutisile: “I yini papila leri?”

U phikelerile a ku: “U nga vileli ha rona. Sayina kunene, kutani u ta ntshunxiwa.” Hiloko a ku eka mina: “Loko u fika ekaya, u nga endla leswi u swi lavaka. Kambe sweswi u fanele u sayina papila leri u kombisa leswaku se wa tshika ku va Mbhoni ya Yehovha.”

Ndzi tlhentlhele endzhaku ndzi ba ehansi hi nenge.

Hiloko a huwelela a hlundzukile a tlhela a ndzi hlongola a ku: “Kutani u ta fela kwala!”

Hi May 1943, ndzi rhurhiseriwe ekhotsweni rin’wana le Budapest, kutani endzhakunyana ndzi yisiwa eximutanini xa Márianosztra, laha a hi tshama emuakweni wa swa vukhongeri ni tinani ta kwalomu ka 70. Hambileswi a ku ri ni ndlala ni maxangu man’wana, a hi hisekela ku ti byela ntshembo wa hina. Nani yin’wana yi ri tsakele swinene rungula ra hina kutani yi ku: “A hi ku tsakisa ka tona timhaka leti! A ndzi si tshama ndzi titwa. Ndzi kombela mi ndzi byela leswi engetelekeke.” Hi yi byele hi misava leyintshwa ni hi vutomi byo tsakisa lebyi nga ta hanyiwa kona. Loko ha ha vulavula, ku fike nani leyikulu. Nani leyi a yi tsakela yi tekiwile, yi ya hluvuriwa swiambalo swa yona kutani yi biwa ku vava hi nkharisa. Loko hi  tlhela hi hlangana na yona, yi komberile yi ku: “Ndzi kombela mi ndzi khongelela eka Yehovha leswaku a ndzi ponisa a ndzi susa endhawini leyi. Ndzi lava ku va un’wana wa n’wina.”

Endzhaku hi yisiwe ekhotsweni ra khale le Komárom, edorobeni leri nga eNambyeni wa Danube, kwalomu ka tikhilomitara ta 80 evupela-dyambu bya Budapest. Swiyimo leswi a hi hanya ehansi ka swona a swi tika. Ndzi khomiwe hi thayifosi swin’we ni vamakwerhu van’wana vo hlayanyana va xisati, ndzi hlanta ngati ndzi tlhela ndzi heleriwa hi matimba. A hi nga ri na murhi, naswona a ndzi anakanya leswaku ndzi ta fela kwalaho. Kambe vatirhela-mfumo a va lava munhu loyi a a ta tirha ehofisini. Vamakwerhu va xisati va vule leswaku hi mina ndzi nga wu endlaka ntirho lowu. Hikwalaho, ndzi nyikiwe murhi kutani ndzi hlakarhela.

Ndzi Tlhela Ndzi Hlangana Ni Ndyangu Wa Mina

Loko vuthu ra le Soviet ri tshinela hi le vuxeni, hi boheke ku ya evupela-dyambu. Loko ndzo mi hlamusela swilo swo biha leswi nga hi humelela ri ngo kala ri xa. Ndzi pone ri ahlamile minkarhi yo hlayanyana, kambe ndza ha hanya hikwalaho ka voko ra Yehovha leri ndzi sirheleleke. Loko nyimpi yi hela a hi ri edorobeni ra le Czechoslovakia leri vuriwaka Tábor, kwalomu ka tikhilomitara ta 80 ku suka ePrague. Swi teke mavhiki manharhu leswaku mina na muhariva wa mina Magdalena hi fika ekaya le Lučenec, hi May 30, 1945.

Loko ndza ha ri le kule, ndzi vone n’wingi wa mina na Tibor n’wana wa mina loyi ndzi n’wi rhandzaka, va ri ejarateni. Mahlo ya mina ma tenga-tenge mihloti, hiloko ndzi huwelela ndzi ku, “Tibike!” U te hi ku tsutsuma kutani a tlulela emavokweni ya mina. “Manana, a wu nge he fambi, a hi swona?” Wolawo i marito lawa a nga rhanga a ma vula eka mina, naswona a ndzi nge ma rivali.

Yehovha u tlhele a kombisa nuna wa mina Tibor tintswalo. Loko a suka ekhotsweni ra le Budapest, u rhumeriwe ekampeni ya vuhlonga le Bor, a ri ni vamakwerhu va kwalomu ka 160. Va pone ko tala ri ahlamile, kambe tanihi ntlawa va hambete va hanya. Tibor u vuye ekaya hi April 8, 1945, ka ha sele n’hweti leswaku ndzi vuya.

Endzhaku ka nyimpi, a ha ha ma lava matimba ya Yehovha leswaku hi tiyisela miringo hinkwayo emalembeni ya 40 lawa a ma ta landzela ehansi ka vulawuri bya Vukhomunisi le Czechoslovakia. Tibor u tlhele a gweviwa ku tshama nkarhi wo leha ekhotsweni, kutani ndzi boheka ku khathalela n’wana wa hina ndzi ri ndzexe. Loko a ta va a ntshunxiwile, Tibor u ve mulanguteri la famba-fambaka. Emalembeni ya 40 ya Vukhomunisi, hi tirhise nkarhi wun’wana ni wun’wana lowu hi wu kumaka leswaku hi byela van’wana leswi hi swi pfumelaka. Hi kote ku pfuna vo tala leswaku va dyondza ntiyiso. Hikwalaho va ve vana va hina va moya.

A hi tsake swinene loko hi kuma ntshunxeko wa vukhongeri hi 1989! Hi lembe leri tlhandlamaka, hi ye entsombanweni wo sungula etikweni ra ka hina endzhaku ka nkarhi wo leha. Loko hi vona magidi ya vamakwerhu va xinuna ni va xisati lava hlayiseke vutshembeki bya vona hi makume ya malembe, hi khorwisekile leswaku Yehovha hi yena a va nyikeke matimba hinkwavo ka vona.

Tibor, nuna wa mina la rhandzekaka u fe a tshembekile eka Xikwembu hi October 14, 1993, naswona sweswi ndzi tshama ekusuhi ni n’wana wa mina le Žilina, eSlovakia. A ndza ha ri na matimba, kambe moya wa mina wa ha tiyisiwe hi Yehovha. Handle ko kanakana ndza tshemba leswaku hi ku tiyisiwa hi yena ndzi nga tiyisela ndzingo wihi ni wihi emafambiselweni lawa ya khale. Ku tlula kwalaho, ndzi wu langutele hi mahlo-ngati nkarhi lowu, hikwalaho ka musa lowu nga faneriwiki wa Yehovha, ndzi nga ta kota ku hanya hilaha ku nga heriki.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 20]

N’wana wa mina Tibor Lontsongo, (loko a ha ri ni malembe ya mune) loyi ndzi bohekeke ku n’wi siya

[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]

Tibor Lonkulu, a ri ni vamakwerhu van’wana le Bor

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Ndzi ri na Tibor na muhariva wa mina Magdalena hi 1947, le Brno

[Swifaniso leswi nga eka tluka 23]

Ndzi pone ri ahlamile minkarhi yo hlayanyana, kambe ndza ha hanya hikwalaho ka voko ra Yehovha leri ndzi sirheleleke