I Yini Lexi Endlaka Leswaku Vutomi Byi Va ni Xikongomelo Xa Xiviri?

LOKO Jesse wa malembe ya 17 hi vukhale, loyi a nga xichudeni lexi nga exikolweni xa le henhla, a vutisiwile leswaku xikongomelo xa vutomi i yini, u te: “I ku tiphina hi vutomi hilaha u nga kotaka hakona.” Suzie a a ri ni vonelo leri hambaneke. U te: “Ndzi pfumela hi mbilu hinkwayo leswaku xikongomelo xa vutomi xi titshege hi leswi munhu a hlawulaka ku swi endla evuton’wini.”

Xana u tshame u tivutisa malunghana ni xikongomelo xa vutomi? Xana ku ni xikongomelo xin’we xa vutomi eka vanhu hinkwavo? Kumbe, xana Suzie u tiyisile—loko a vula leswaku xikongomelo xa vutomi xi titshege hi leswi un’wana ni un’wana wa hina a hlawulaka ku swi endla? Hambiloko vanhu vo endla nhluvuko wo fikela kwihi eka swa thekinoloji, timbilu ta hina ti navela ku tiva xikongomelo xa vutomi. Vo tala va hina ku fika laha hi tivutisaka hi ku, ‘Hikwalaho ka yini hi hanya?’

Sayense ya manguva lawa yi kaya-kayile swinene loko yi fanele ku hlamula xivutiso xexo. Vuyelo byi ve byihi? David P. Barash, profesa wa ntivo-miehleketo tlhelo mutivi wa swiharhi u te: “Vutomi a byi hlangani helo ni hundzuluko.” Hi ku ya hi vativi va vutomi lava pfumelaka eka hundzuluko, swilo leswi hanyaka swi na xikongomelo xin’we ntsena: ku hanya ni ku tswala. Xisweswo, Profesa Barash u ringanyeta leswi: “Eka vuako lebyi nga byikulu byi tlhela byi pfumala xikongomelo naswona byi nga khathaliki hi vanhu, hi ni vutihlamuleri bya ku endla leswaku vutomi bya hina byi va ni xikongomelo hi minhlawulo leyi hi yi endlaka.”

Loyi A Endlaka Vutomi Byi Va Ni Xikongomelo

Kutani, xana xikongomelo xa vutomi xo va xexo ntsena—ku va un’wana ni un’wana wa hina a endla leswi a swi lavaka? Ematshan’weni yo hi tshika hi kayakaya evuakweni lebyi nga riki na xikongomelo, i khale Bibele yi swi paluxile leswaku hi vumbiwe hi xikongomelo xo karhi. Vutomi bya hina a byi lo tiendlekela. Hi byeriwa leswaku Muvumbi u hete malembe yo tala swinene leswaku a lunghiselela misava leyi a nga ta veka munhu eka yona. A wu kona nchumu lowu tiendlekeleke. U tiyisekile leswaku hinkwaswo a swi ri “swinene ngopfu.” (Genesa 1:31; Esaya 45:18) Hikwalaho ka yini? Hikuva Xikwembu a xi ri ni xikongomelo hi munhu.

Kambe lexi tsakisaka, Xikwembu a xi kunguhatanga vumundzuku bya munhu ha un’we naswona a xi nghenelelanga kumbe ku nghenisa fambiselo ro karhi emirini wakwe. Hambileswi hi lawuriwaka hi swilo swa xitekela kambe ha swi kota ku lawula swiendlo swa hina. Hinkwerhu hi ntshunxekile ku tihlawulela ndlela leyi hi lavaka ku hanya ha yona.

Hambileswi un’wana ni un’wana wa hina a nga tihlawulelaka ndlela leyi a lavaka ku hanya ha yona, ku ta va ku ri xihoxo ku honisa Muvumbi eka makungu ya hina. Entiyisweni vanhu vo tala va swi xiyile leswaku xikongomelo xa xiviri evuton’wini xi fambisana ni ku va ni vuxaka ni Xikwembu. Vuxaka exikarhi ka Xikwembu ni xikongomelo xa hina evuton’wini byi kandziyisiwe eka vito ra Xikwembu, ku nga Yehovha, leri hi ku kongoma ri vulaka leswaku “U Endla Leswaku Swi Va Kona.” (Eksoda 6:3; Pisalema 83:18) Sweswo  swi vula leswaku, hakatsongo-tsongo u hetisisa hinkwaswo leswi a swi tshembiseke naswona minkarhi hinkwayo u endla leswi a tiyimiseleke ku swi endla. (Eksoda 3:14; Esaya 55:10, 11) Anakanya hi sweswo. Vito leri nge Yehovha ra hi tiyisekisa hinkwerhu leswaku hi yena ntsena loyi a nga Xihlovo lexikulu ni lexi nga heriki xa xikongomelo xa vutomi.

Vutomi bya munhu byi khumbeka swinene hi ku pfumela ntsena leswaku ku ni Muvumbi. Linet wa malembe ya 19 hi vukhale u ri: “Loko ndzi vona swilo hinkwaswo leswinene leswi Yehovha a swi tumbuluxeke ni xikongomelo xa swona, ndza swi vona leswaku na mina ndzi vumbiwe hi xikongomelo xo karhi.” Amber u ya emahlweni a ku: “Loko vanhu va vula leswaku a va ‘xi tivi Xikwembu,’ mina ndzi twa ndzi tsaka hi leswi ndzi xi tivaka. Vumbhoni bya leswaku Yehovha u kona byi vonaka eka swilo leswi a swi tumbuluxeke.” (Varhoma 1:20) Ina, ku pfumela leswaku Muvumbi u kona i mhaka ya nkoka kambe ku va ni vuxaka lebyinene na yena i mhaka ya nkoka ngopfu.

Vunghana Ni Xikwembu

Bibele yi nga tlhela yi hi pfuna emhakeni leyi. Tindzima ta yona to sungula ti swi kombisa kahle leswaku Yehovha Xikwembu i Tatana la nga ni rirhandzu. Hi xikombiso, endzhaku ko vumba Adamu na Evha, a nga va fihlelanga leswaku hi yena mani. Ematshan’weni ya sweswo, a a vulavurisana na vona nkarhi na nkarhi. A nga va tshikanga aEdeni leswaku va tikongomisa loko yena a ri karhi a tiendlela swin’wana. Ematshan’weni ya sweswo, u va nyike nkongomiso lowu kongomeke malunghana ni ndlela leyinene leyi va faneleke va hanya ha yona. U va nyike ntirho lowu enerisaka, a tlhela a endla malunghiselelo ya leswaku va hambeta va dyondza. (Genesa 1:26-30; 2:7-9) Xana leswi a hi swona leswi a wu ta swi langutela eka mutswari la nga ni vuswikoti ni rirhandzu? Sweswi anakanya hi leswi sweswo swi vulaka swona. Denielle u ri: “Ku tiva leswaku Yehovha u tumbuluxe misava ni ku hi vumba hi ri ni vuswikoti byo tsakela ntumbuluko wa yena, swi ndzi komba leswaku u lava leswaku hi tsaka.”

Ku tlula kwalaho, ku fana ni tatana un’wana ni un’wana la nga ni rirhandzu, Yehovha u lava leswaku vana va yena hinkwavo va va ni vuxaka lebyikulu na yena. Malunghana na sweswo, Mintirho 17:27 ya hi tiyisekisa: “[A xi le] kule ngopfu ni un’wana ni un’wana wa hina.” Xana sweswo swi hi pfuna yini? Amber u ri: “Ku tiva Yehovha swi ndzi tiyisekisile leswaku minkarhi hinkwayo a ndzi ndzexe. Eka xiyimo xin’wana ni xin’wana, ndzi tshama ndzi ri ni munhu loyi ndzi nga hundzulukelaka eka yena.” Ku tlula kwalaho, loko u ya u tiva Yehovha, u ta kuma leswaku u na musa, u lulamile naswona hi lonene. U nga titshega hi yena. Jeff u ri: “Loko Yehovha a ve munghana wa mina lonkulu, a ndzi swi tiva leswaku a nga kona la nga tshamaka a lunghekele ku ndzi pfuna handle ka yena.”

Khombo ra kona, Yehovha u lumbetiwe swinene. U voniwe nandzu hikwalaho ka ku xaniseka ka vanhu ni ku tikhoma ko biha ka vanhu va vukhongeri. Tin’wana ta tihanyi leti veke kona ematin’wini ya munhu ti lumbetiwa yena. Kambe Deteronoma 32:4, 5 ya hlamusela: “Tindlela takwe hinkwato i vululami. . . . Va endle hi ndlela leyi onhakeke; a hi vana va xona, xihoxo i xa vona vini.” Hikokwalaho, hina vini hi fanele hi tilavisisela ntiyiso wa mhaka.—Deteronoma 30:19, 20.

Xikongomelo Xa Xikwembu Xi Hetisisiwa

Kambe, ku nga khathariseki leswaku hi kunguhata ku endla yini, a xi kona lexi nga sivelaka Xikwembu ku xi hetisisa hi ku hetiseka xikongomelo xa xona hi misava leyi ni vanhu. Phela, xona i Muvumbi. Kutani, xikongomelo xolexo i yini? Yesu Kreste u vulavule hi xona eDyondzweni ya yena ya le Ntshaveni loko a ku: “Va tsaka lava nga ni moya wo rhula, hikuva va ta dya ndzhaka ya misava.” Endzhakunyana, u byele muapostola wakwe Yohane leswaku Xikwembu xi tiyimisele “ku lovisa lava onhaka misava.” (Matewu 5:5; Nhlavutelo 11:18) Tanihi leswi Yesu a a ri na Xikwembu loko xi tumbuluxa, wa swi tiva leswaku a ku ri xikongomelo xa Xikwembu ku sukela eku sunguleni leswaku vanhu lava hetisekeke va tshama hilaha ku nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi. (Genesa 1:26, 27; Yohane 1:1-3) Xikwembu a xi hundzuki. (Malakiya 3:6) Xikwembu xa hi tshembisa: “Kunene ndlela leyi ndzi lavaka swi endleka ha yona, swi fanele swi endleka ha yona; leswi ndzi swi boheke, swi ta hetiseka.”—Esaya 14:24.

Enkarhini wa hina, Yehovha se u sungurile ku simeka masungulo ya vanhu lava nga na vun’we lama nga sekeriwangiki eka makwanga ni vutianakanyi hilaha vanhu vo tala va nga hakona namuntlha,  kambe ma sekeriwe eka ku rhandza Xikwembu ni vaakelani. (Yohane 13:35; Vaefesa 4:15, 16; Vafilipiya 2:1-4) I vandla ra vanhu lava tinyiketeleke ku endla nhluvuko ni lava va tikarhataka swinene entirhweni lowu va rhumiweke wona—wo chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu loko mafambiselo lawa ya swilo ma nga si hela. (Matewu 24:14; 28:19, 20) Ematikweni yo tlula 230, Vakreste lava tlulaka timiliyoni ta tsevu se va gandzela swin’we hi rirhandzu, hi vun’we ni vamakwerhu va matiko hinkwawo.

Endla Vutomi Bya Wena Byi Va Ni Xikongomelo

Loko u lava leswaku vutomi bya wena byi va ni xikongomelo lexikulu, swi tive leswaku Yehovha Xikwembu wa ku rhamba leswaku u tihlanganisa ni vanhu va yena sweswi—“tiko [ra yena] ro lulama.” (Esaya 26:2) Kambe, u nga ha va u tivutisa leswaku, ‘Xana swi njhani ku hanya ni vandla leri ra Vakreste? Xana ndza swi lava ku tihlanganisa na vona?’ Twana leswi vantshwa van’wana va swi vuleke:

Quentin: “Vandlha i xisirhelelo xa mina eka misava leyi. Ku xiya leswaku Yehovha wa katseka evuton’wini bya mina swi ndzi pfuna ku vona leswaku wa hanya naswona u lava leswaku ndzi tsaka.”

Jeff: “Ndhawu leyinene leyi ndzi kumaka xikhutazo eka yona hi le vandlheni. Ku ni vamakwerhu va xinuna ni va xisati lava va ndzi pfunaka va tlhela va ndzi bumabumela. Hakunene i ndyangu wa mina.”

Linet: “Ntsako lowu u vaka na wona loko u vona munhu a amukela ntiyiso wa Bibele a tlhela a endla xiboho xo tirhela Yehovha a wu nge pimanisiwi na nchumu. Leswi swi endla leswaku ndzi eneriseka swinene evuton’wini.”

Cody: “Vutomi bya mina a byi ta pfumala xikongomelo loko a ndzi nga n’wi katsi Yehovha eka byona. A ndzi ta tsendzeleka ku fana ni vanhu vo tala, ndzi ri karhi ndzi ringeta ku kuma ntsako, kambe ndzi nga wu kumi. Ematshan’weni ya sweswo Yehovha u ndzi nyike lunghelo ra risima ro va ni vuxaka na yena, kutani sweswo swi endla vutomi bya mina byi va ni xikongomelo.”

Ha yini u nga tiendleli ndzavisiso? U ta swi vona leswaku loko u tshinela eka Muvumbi wa wena, Yehovha Xikwembu, u ta va ni xikongomelo xa xiviri evuton’wini.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 31]

Ku va ni vuxaka ni Xikwembu swi endla vutomi bya hina byi va ni xikongomelo

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 29]

NASA photo