Mhaka Ya Vutomi

Dyondzo Leyi Ndzi Pfuneke eVuton’wini

HI KU VULA KA HAROLD GLUYAS

Ku ni xiendlakalo xin’wana lexi humeleleke loko ndza ha ri xihlangi, lexi ndzi nga xi rivaliki hambiloko xi humelele malembe yo tlula 70 lama hundzeke. A ndzi tshame exitangeni xa Manana ndzi langute mfungho lowu nga ni marito lama nge “Tiya ya le Ceylon.” Eka mfungho lowu a ku ri ni xifaniso xa vavasati lava tshovelaka tiya emasin’wini ya rihlaza ya le Ceylon (laha sweswi ku nga Sri Lanka). Xifaniso xa ndhawu yoleyo ya le kule swinene ni le kaya ra hina ra le xivandleni xo pfumala mpfula eDzongeni wa Australia, xi ndzi koke rinoko. Ndzi anakanye leswaku tiko ra Ceylon ri fanele ri saseke ngopfu ri tlhela ri tsakisa! Hi nkarhi wolowo a ndzi nga swi tivi leswaku ndzi ta heta 45 wa malembe ndzi ri entirhweni wa vurhumiwa exihlaleni xexo xo tsakisa.

NDZI tswariwe hi April 1922, naswona misava hi nkarhi wolowo a yi ri exiyin’weni lexi hambaneke swinene ni lexi sweswi yi nga eka xona. Vatswari va mina a va tirha epurasini rin’wana ra le kule swinene ekusuhi ni doroba ra Kimba, leri nga enkaveni wa tiko-nkulu ra Australia, edzongeni wa mananga lamakulu ya xihlala lexi. Vutomi a byi tika hi nkarhi wolowo, laha a hi kamana ni dyandza, ntungu wa switsotswana naswona dyambu ra kona a ri vavula. Manana hi yena a a tirha hi matimba a khathalela Tatana swin’we na hina vana va tsevu emukhukhwini lowu nga emapurasini.

Hambiswiritano, tiko leri, leri nga roxe, eka mina a ri khuluka ntswamba ni vulombe. Ndzi tsundzuka loko ndza ha ri muntshwa ndzi hlamarisiwa hi ku vona swipano swa tihavi ta matimba swi susetela magungu, kumbe hi ku vona xidzedze lexi nga ni ritshuri xi funengeta mapurasi hinkwawo. Kutani ndzi sungule ku dyondza swa vutomi ndzi nga si ya exikolweni lexitsongo lexi nga ni mudyondzisi  un’we, laha a ndzi famba tikhilomitara ta ntlhanu ku suka ekaya.

Hambileswi vatswari va mina a va rhandza vukhongeri, a va nga si tshama va ya ekerekeni hikwalaho ka leswi a yi ri edorobeni, laha a ku ri ekule swinene ku ya kona, ku suka epurasini leri a hi tshama eka rona. Nilokoswiritano, eku sunguleni ka va-1930, Manana u sungule ku yingisela tinkulumo ta Bibele leti a ti nyikeriwa hi Judge Rutherford, leti a ti haxiwa vhiki ni vhiki eka xitichi xa xiya-ni-moya xa le Adelaide. A ndzi anakanya leswaku Judge Rutherford hi un’wana wa vafundhisi va le Adelaide kutani leswi a a swi chumayela a swi nga ndzi yi helo. Kambe vhiki ni vhiki Manana a a rindza ku yingisela tinkulumo ta Rutherford naswona a a yingisela hi vurhon’wana loko a ri karhi a vulavula eka xiya-ni-moya xa hina xa xikhale lexi tirhisaka betiri, lexi a xi nga khomi kahle.

Siku rin’wana nindzhenga loko ku ri karhi ku hisa ku tlhela ku va ni ritshuri, ku fike ku yima vhene emahlweni ka yindlu ya ka hina kutani ku chika vavanuna vambirhi lava ambaleke kahle. Vavanuna lava a va ri Timbhoni ta Yehovha. Manana u yingisele rungula ra vona a tlhela a humesa munyikelo wa tibuku to hlayanyana leti a nga ti tshikangiki ti furha. Tibuku leti ti n’wi khumbe ngopfu lerova endzhakunyana a kombela Tatana leswaku a n’wi yisa eka vaakelani leswaku a ya va byela leswi a a swi dyondza.

Vuyelo Bya Ku Tolovelana Ni Vanhu Lava Nga Swikombiso Leswinene

Endzhakunyana xiyimo xo tika xa ndhawu ya ka hina xi hi sindzise ku rhurhela edorobeni ra Adelaide, leri ku nga tikhilomitara ta 500 ku ya kona. Ndyangu wa ka hina wu sungule ku hlanganyela eVandlheni ra Timbhoni ta Yehovha ra le Adelaide naswona wu endle nhluvuko emoyeni. Ku rhurha ka hina ku tlhele ku endla leswaku ndzi tshika xikolo. Ndzi tshike xikolo loko ndzi ri ni 13 wa malembe hi vukhale, ndzi pase ntangha ntlhanu. A ndzi rhandza vutomi bya ku tigedlha, lebyi ingi byi ndzi hambukise hi ku olova etimhakeni ta moya loko a ndzi nga hatlanga ndzi pfuniwa hi vamakwerhu vo hlayanyana lava nga ni timbilu letinene—ku nga maphayona kumbe vatirheli va nkarhi hinkwawo—lava ndzi kombiseke nkhathalelo lowukulu.

Hi ku famba ka nkarhi, xikhutazo xa vamakwerhu volavo lava hisekaka xi ndzi pfuxelerile emoyeni. A ndzi tsakela ku dzumba na vona naswona a ndzi rhandza moya lowu va nga na wona wa ku tirha hi khinkhi. Kutani loko ku endliwa xitiviso xo khutaza ku nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo entsombanweni lowu khomeriweke eAdelaide hi 1940, ndzi yise vito ra mina ndzi nga titwanga. Hi nkarhi wolowo a ndzi nga si khuvuriwa naswona a ndzi nga si va ni ntokoto wo chumayela. Hambiswiritano, endzhakunyana ka masiku ma nga ri mangani, ndzi rhambiwe ku joyina ntlawa wutsongo wa maphayona eWarrnambool, ku nga doroba leri nga empfhukeni wa madzana yo hlayanyana ya tikhilomitara ku suka eAdelaide, exifundzheni xa Victoria.

Hambileswi ndzi sunguleke vutirheli bya mina hi ndlela yo tano leyi nga enerisiki, ku nga ri khale ndzi sungule ku rhandza nsimu, naswona ndza tsaka ku vula leswaku na sweswi ndza ha yi rhandza swinene. Entiyisweni, koloko a ku ri ku cinca lokukulu eka mina, naswona ndzi sungule ku endla nhluvuko lowukulu hi tlhelo ra moya. Ndzi dyondze nkoka wa ku tolovelana ni lava rhandzaka swilo swa moya. Ndzi kume leswaku xikombiso xa  vona lexinene xi nga hi vuyerisa swinene ku nga khathariseki dyondzo leyi hi yi kumeke, ndzi tlhela ndzi kuma leswaku leswi hi swi dyondzeke swi nga hi pfuna vutomi hinkwabyo.

Ku Tiyisiwa Hi Miringo

A ndza ha ku nghenela vuphayona loko ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu yirisiwa eAustralia. Leswi a ndzi nga tiyiseki leswaku ndzi nga endla yini, ndzi lave mpfuno eka vamakwerhu, vona va vula leswaku ku vulavula ni vanhu hi Bibele a swi yirisiwanga. Kutani ndzi sungule ku nghena hi yindlu ni yindlu swin’we ni maphayona-kulorhi hi ri karhi hi byela vanhu rungula leri twisisekaka ra Bibele. Sweswo swi ndzi tiyisile eka miringo leyi a ya ha ta.

Endzhaku ka tin’hweti ta mune ndzi khome lembe ra vu-18 kutani ndzi kuma xileriso xa ku ya tsarisa evusocheni. Sweswo swi ndzi nyike lunghelo ro lwela ripfumelo ra mina emahlweni ka tindhuna-nkulu to hlayanyana ta masocha ni le ka majistarata. Hi nkarhi wolowo, ndzi joyine vamakwerhu va kwalomu ka 20 lava a va ri ekhotsweni ra le Adelaide hikwalaho ka vukala-tlhelo bya vona. A hi tirhisiwa hi ndlela yo vava, hi kovotla maribye ni ku lunghisa mapato. Sweswo swi ndzi pfunile leswaku ndzi hlakulela timfanelo to tanihi ku tiyisela ni ku tiyimisela. Mahanyelo ya hina lamanene ni ku yima ka hina hi tiyile, eku heteleleni swi endle leswaku valanguteri vo tala va khotso va hi xixima.

Loko se ndzi ntshunxiwile endzhaku ka tin’hweti to hlayanyana, se a ndzi hanya ku fana ni van’wana, kutani ndzi tlhele ndzi va phayona. Hambiswiritano, a swi tika ku kuma maphayona yo tirha na wona, kutani ndzi vutisiwile loko ndzi ta swi kota ku ya tirha ndzi ri ndzexe emapurasini ya le kule eDzongeni wa Australia. Ndzi pfumerile naswona ndzi fambe hi xikepe ndzi ya eNhlohleni ya Yorke, ndzi ri ni mphakelo wa swilo leswi ndzi nga ta ya chumayela ha swona swin’we ni xikanyakanya ntsena. Loko ndzi fika, ndyangu wun’wana lowu tsakelaka wu ndzi yise endlwini leyitsongo yo amukela vaendzi, laha wansati un’wana wa malwandla a fikeke a ndzi amukela tanihi n’wana wakwe. Ninhlikanhi a ndzi famba hi xikanyakanya emapatwini yo pfumala xikontiri, ndzi ya chumayela eswidorobanini leswi hangalakeke ni nhlohle. Leswaku ndzi kota ku chumayela etindhawini ta le kule, minkarhi yin’wana a ndzi etlela eswihotelanini kumbe etindlwini to rhurhela vaendzi. Hi ndlela leyi, ndzi fambe madzana ya tikhilomitara hi xikanyakanya naswona ndzi kume mintokoto yo tala leyinene. A ndzi nga karhateki ngopfu hi ku chumayela ndzi ri ndzexe, kutani leswi Yehovha a a ndzi khathalela, ndzi tshinele eka yena.

Ku Langutana Ni Ntlhontlho Wa Ku Titwa Ndzi Nga Faneleki

Hi 1946, ndzi kume papila leri ndzi rhambaka ku va nandza la fambaka a endzela vamakwerhu (loyi sweswi a vitaniwaka mulanguteri wa xifundzha). Ntirho lowu a wu katsa ku endzela mavandlha yo hlayanyana exifundzheni lexi ndzi averiweke xona. Hakunene ndza pfumela leswaku ndzi kume vutihlamuleri bya xiavelo xexo byi ndzi tikela swinene. Siku rin’wana ndzi twe makwerhu un’wana a ku, “Harold a hi xivulavuri lexinene kambe u ni vuswikoti hala nsin’wini.” Nhlamuselo yoleyo yi ndzi khutaze ngopfu. A ndzi swi tiva leswaku a ndzi swi koti ku vulavula ni ku hlela swilo, kambe a ndzi swi tiva leswaku ntirho wo chumayela hi wona a wu ri wa nkoka eka Vakreste.

Hi 1947, hi ve ni ntsako lowukulu loko hi endzeriwa hi Makwerhu Nathan Knorr na Makwerhu Milton Henschel, va huma eyindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehovha eBrooklyn. A ku ri ro sungula hi endzeriwa hi makwerhu la humaka eyindlu-nkulu ku sukela loko Makwerhu Rutherford a te hi 1938. Ku khomiwe ntsombano lowukulu eSydney hi nkarhi wa riendzo rero. Ku fana ni maphayona  man’wana yo tala lama ha tsakamaka, a ndzi tsakela ndzetelo wa vurhumiwa wa Xikolo xa Bibele xa Giliyadi xa Watchtower lexi a xa ha ku pfuriwa eSouth Lansing, le New York, eU.S.A. Vo tala va hina lava a hi ri kona a hi tivutisa loko xikolo lexi xi lava dyondzo yo karhi ya misava leswaku munhu a kota ku fanelekela ku tsarisa eka xona. Hambiswiritano, Makwerhu Knorr u hlamusele leswaku loko hi kota ku hlaya xihloko xa magazini wa Xihondzo xo Rindza kutani hi tsundzuka tinhla-nkulu ta xona, swi nga hi fambela kahle eGiliyadi.

A ndzi ehleketa leswaku ndzi ta tsandzeka ku ya hikwalaho ka leswi ndzi nga dyondzekangiki. Lexi ndzi hlamariseke, endzhaku ka tin’hweti to hlayanyana ndzi rhambiwe ku endla xikombelo xo ya kuma ndzetelo eGiliyadi. Kutani ndzi amukeriwile naswona ndzi nghene eka ntlawa wa vu-16 hi 1950. Ku nghena xikolo lexi swi vonake ku ri ntokoto wo hlamarisa lowu tiyiseke ntshembo wa mina. Ndzi swi vone kahle leswaku dyondzo ya misava a hi ya nkoka ngopfu leswaku u va la humelelaka. Ematshan’weni ya sweswo, migingiriko ni ku yingisa hi swona swilaveko-nkulu. Valeteri va hina va hi khutaze leswaku hi tirha hi matimba. Leswi ndzi yingiseke ndzayo ya vona, ndzi endle nhluvuko hakatsongo-tsongo naswona ndzi kote ku yi twisisa kahle khoso leyi.

Ndzi Suka eTikweni Ro Oma Ndzi Ya eXihlaleni Xo Xonga

Endzhaku ko thwasa, mina ni vamakwerhu van’wana vambirhi lava humaka eAustralia hi averiwe ku ya eCeylon (laha sweswi ku nga Sri Lanka). Hi fikele entsindza wa kona lowu vuriwaka Colombo, hi September 1951. Siku rero a ku hisa swinene naswona ku vona swilo leswintshwa, ku twa mimpfumawulo leyintshwa ni nun’hwelo lowu nga tolovelekangiki a swi endla leswaku hi sala hi nga ha titivi. Loko hi ri karhi hi chika exikepeni, murhumiwa un’wana loyi ana se a a tirha etikweni leri u ndzi hlanganise a khome xiphephana lexi navetisaka nkulumo ya le rivaleni leyi a yi ta nyikeriwa hi Sonto leyi landzelaka entsendzeleni wa doroba rero. Lexi ndzi hlamariseke, xivulavuri lexi tsariweke exiphephanini a ku ri mina! Wa nga vona rhumbyana leri ndzi khomeke! Kambe malembe lawa ndzi ma heteke ndzi ri phayona eAustralia ma ndzi dyondzise ku amukela xiavelo xin’wana ni xin’wana lexi ndzi nyikiwaka xona. Kutani hikwalaho ko pfuniwa hi Yehovha ndzi kote ku nyikela nkulumo hi ndlela leyi humelelaka. Hina vanharhu swin’we ni vamakwerhu va mune lava nga si tekaka, lava hi va kumeke ekaya ra varhumiwa ra le Colombo, hi sungule ku dlamba-dlamba hi ririmi ro tika ra Xisinhala ni ku tirha nsimu ya kona. Minkarhi yo tala a hi tirha hi ri hexe, kutani hi tsake ngopfu loko hi kuma leswaku vanhu va ndhawu yoleyo va ni xichavo ni malwandla. Ku nga ri khale nhlayo ya vanhu lava taka eminhlanganweni yi sungule ku andza.

Loko nkarhi wu ri karhi wu famba, ndzi sungule ku ehleketa ngopfu hi phayona rin’wana ro saseka ra xisati, ku nga Sybil, loyi ndzi hlanganeke na yena exikepeni loko ndzi ya eXikolweni xa Giliyadi. Yena a a ya entsombanweni wa matiko hinkwawo eNew York. Endzhakunyana, u ve xichudeni xa ntlawa wa vu-21 wa Giliyadi naswona u averiwe ku ya eHong Kong hi 1953. Ndzi endle xiboho xo n’wi tsalela papila, naswona hi hambete hi tsalelana ku fikela loko Sybil a ta eCeylon hi 1955, laha ndzi tekaneke na yena kona.

Xiavelo xa hina xo sungula tanihi mpatswa lowu nga varhumiwa hi le Jaffna, ku nga doroba leri nga en’walungu-mpfungwe wa Sri Lanka. Exikarhi ka va-1950, ku pfuke nkwetlembetano wa politiki exikarhi ka Vasinhala ni Vatamil, leswi vangeke tinyimpi endzhaku ka makume ya malembe. Hakunene a swi tsakisa ku vona Timbhoni ta Vasinhala ni Vatamil ti sirhelelana ku ringana tin’hweti hi nkarhi wa malembe lama nga dyisiki byi rhelela! Miringo yoleyo yi tiyise ripfumelo ra vamakwerhu.

 Ku Chumayela Ni Ku Dyondzisa eSri Lanka

Ku tolovela vutomi bya Mahindu ni Mamoslem a swi lava ku lehisa mbilu ni ku phikelela. Hambiswiritano, hi sungule ku tlangela mindhavuko ni timfanelo ta vona letinene. Leswi a swi nga tolovelekanga ku vona vanhu vambe va famba hi mabazi ya kwalaho, minkarhi yo tala vanhu a va hlamala loko va hi vona ebazini. Sybil u kale a anakanya ku va angula hi ku n’wayitela kunene. Hakunene a swi tsakisa ku vona vanhu va tshika ku hlamala ivi na vona va angula hi ku n’wayitela!

Siku rin’wana hi yimisiwe hi maphorisa lama sechaka vahundzi va ndlela. Endzhaku ka loko phorisa ri hi vutise lomu hi humaka kona ni leswaku hi ya kwihi, ri sungule ku vutisa timhaka ta munhu hi xiyexe.

“I mani wansati loyi?”

Ndzi hlamule ndzi ku: “I nsati wa mina.”

“Se mi ni nkarhi wo tanihi kwihi mi tekanile?”

“Hi ni nhungu wa malembe.”

“Xana mi ni vana?”

“Doo!”

“Vambuyangwana! Xana mi yile eka dokodela?”

Swivutiso swo tano eku sunguleni a swi hi hlamarisa, kambe hi ku famba ka nkarhi hi kume leswaku vaaka-tiko va kwalaho a va swi vutisa hileswi va khumbekaka swinene hi vanhu van’wana. Entiyisweni, a ku ri yin’wana ya timfanelo letinene ngopfu leti va nga na tona. Loko munhu a tiyimerile ntsena etindhawini ta mani na mani, a swi teki nkarhi ku nga si ta munhu a ta vutisa loko a nga pfuna hi ndlela yo karhi.

Ku Cinca Ka Swiyimo Ni Ku Anakanya Swa Nkarhi Lowu Hundzeke

Emalembeni lama hundzeke hi kume swiavelo swo hambana-hambana handle ka ntirho wa hina wa vurhumiwa eSri Lanka. Ndzi averiwe ku tirha tanihi mulanguteri wa xifundzha ni wa muganga naswona ndzi ve xirho xa Komiti ya Rhavi. Hi 1996, a ndzi ri ni malembe ya le xikarhi ka va-70. Ndzi tsakile loko ndzi ehleketa hi malembe ya 45 lawa ndzi ma heteke entirhweni wa vurhumiwa eSri Lanka. Eka nhlangano wo sungula lowu ndzi veke eka wona eColombo, a ku ri ni vanhu va kwalomu ka 20. Nhlayo yoleyo sweswi se yi andzile yi tlula 3 500! Mina na Sybil hi teka vunyingi bya vanhu lava, lava rhandzekaka tanihi vana ni vatukulu va hina va moya. Nilokoswiritano, a ka ha ri ni ntirho wo tala lowu faneleke ku endliwa etikweni hinkwaro—ku nga ntirho lowu lavaka matimba ni vuswikoti bya lava ha tsakamaka. Hikwalaho, hi amukele xirhambo lexi humaka eka Huvo leyi Fumaka xa leswaku hi tlhelela eAustralia. Sweswo swi endle leswaku mimpatswa leyintshwa leyi fanelekaka yi nghenela ntirho wa vurhumiwa eSri Lanka, yi pfala ndhawu ya hina.

Sweswi ndzi ni malembe ya 83 hi vukhale naswona mina na Sybil ha tsaka leswi ha ha hanyeke kahle lerova hi kota ku ya emahlweni ni ntirho wa hina wa vuphayona byo hlawuleka eAdelaide laha ndzi kuleleke kona. Vutirheli bya hina byi endla leswaku mianakanyo ya hina yi tshama yi xalamukile ni ku pfumelelana ni swiyimo. Nakambe byi hi pfune leswaku hi titwananisa ni vutomi lebyintshwa hi ku helela bya le tikweni leri.

Yehovha u hambete a khathalela swilaveko swa hina swa nyama, nakambe vamakwerhu va le vandlheni ra ka hina va hi rhandza swinene ni ku hi khathalela. Sweswi ndza ha ku kuma xiavelo lexintshwa. Ndzi matsalana wa vandlha ra ka hina. Xisweswo, ndzi kume leswaku loko ndzi hisekela ku tirhela Yehovha hi ku tshembeka, ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi leteriwa. Loko ndzi ehleketa malembe lama hundzeke, ndzi hlakahla nhloko swi nga heli hikwalaho ka leswi mufana wa le mapurasini la nga dyondzekangiki, loyi a a rhandza vutomi bya ku tigedlha, a kumeke dyondzo leyi hlamarisaka—leyi n’wi pfuneke vutomi hinkwabyo.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Hi siku ra hina ra mucato hi 1955

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

Ndzi ri ensin’wini na Rajan Kadirgamar, makwerhu wa le vandlheni ra ka hina hi 1957

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Ndzi ri na Sybil namuntlha