Hi Wihi Murhangeri La Fanelekaka Namuntlha?

Hi 1940, ku ve ni njhekanjhekisano wa vulawuri ePalamendhe ya le Britain. David Lloyd George wa malembe ya 77 hi vukhale, loyi a yingiseleke njhekanjhekisano wa kona, a a ri yena murhangeri loko tiko ra Britain ri hlula eka Nyimpi yo Sungula ya Misava, naswona malembe yo tala lawa a ma heteke etipolitikini ma n’wi pfune ku hlahluvisisa ntirho wa varhangeri. Loko a vulavula ni Huvo yo Endla Milawu hi May 8, u te: “Tiko ri tiyimisele ku pfuna hi tindlela hinkwato, ntsena loko ri ri ni murhangeri, ntsena loko Hulumendhe yi swi kombisa kahle leswaku tipakani ta yona hi tihi, ntsena loko tiko ri tiyiseka leswaku lava va ri rhangelaka va endla leswi va nga swi kotaka.”

MARITO ya Lloyd George ma swi veka erivaleni leswaku vanhu va langutele varhangeri va vona leswaku va va ni vutshila, va endla leswi va nga swi kotaka leswaku va antswisa xiyimo. Wansati un’wana loyi a a pfuneta etsimeni ra xikombelo xa ku vhoteriwa u swi veke hi ndlela leyi: “Loko vanhu va vhotela muungameri, va vhotela munhu loyi va tekaka vutomi, vumundzuku ni vana va vona va swi veka emavokweni yakwe.” Ku khathalela swilo swo tano a hi matlangwana. Ha yini?

Misava ya hina yi tele swiphiqo leswi nga ahlulekiki. Hi xikombiso, hi wihi murhangeri loyi a nga ni vutlhari ni matimba swinene lerova a nga herisa vugevenga ni nyimpi? I mani exikarhi ka varhangeri va namuntlha loyi a nga ni rifuwo ni ntwela-vusiwana lerova a nyika vanhu hinkwavo swakudya, mati yo tenga ni vutshunguri lebyinene? I mani loyi a tivaka ndlela yo sirhelela mbango ni loyi a tiyimiseleke ku wu pfuxeta? I mani loyi a nga ni vuswikoti ni matimba lerova a nga tiyisekisa leswaku vanhu hinkwavo va ta hanya nkarhi wo leha va tsakile?

Vanhu A Va Nge Swi Koti

I ntiyiso leswaku varhangeri van’wana va humelerile hi ndlela yo karhi. Hambiswiritano, va kota ku fuma makume ma nga ri mangani ya malembe ntsena—ivi ku nghena un’wana. Un’wana wa varhangeri va vutshila swinene la tshameke a hanya, ku nga Hosi Solomoni wa tiko ra khale ra Israyele, u anakanyisise hi mhaka yoleyo. U gimete hi ku: “Ndzi venge ntirho wa mina hinkwawo wa matimba lowu ndzi tikarhateke eka wona ehansi ka dyambu, leswaku ndzi ta wu siyela munhu loyi a nga ta ta endzhaku ka mina. Xana i mani la tivaka leswaku u ta tlhariha kumbe u ta va xiphukuphuku? Kambe u ta lawula  ntirho wa mina hinkwawo wa matimba lowu ndzi tikarhateke eka wona ni ku kombisa vutlhari eka wona ehansi ka dyambu. Leswi na swona i vuhava.”—Eklesiasta 2:18, 19.

Solomoni a a nga swi tivi loko mutlhandlami wakwe a ta yisa ntirho wakwe lowunene emahlweni kumbe a ta wu hirimuxa hinkwawo. Eka Solomoni, xiendlo xa ku tshamela ku siva vafumi va khale hi lavantshwa a ku ri “vuhava.” Tibibele tin’wana ti vula leswaku endlelo rero a ri “pfuni nchumu,” kumbe ri “kala ndlela.” Vuhundzuluxeri byin’wana byi ri: “Sweswo swi pfumala nhloko na ncila.”

Minkarhi yin’wana ku tirhisiwa madzolonga leswaku ku cinciwa vafumi. Varhangeri lava nga ni vutshila va dlayiwile va ri karhi va endla ntirho wa vona. Abraham Lincoln, muungameri la xiximiwaka swinene wa le United States, u tshame a byela vayingiseri vakwe a ku: “Ndzi hlawuleriwe ku endla ntirho wa nkoka swinene hi xinkarhana, naswona sweswi ma swi vona leswaku ndzi tamerisiwe vulawuri lebyi nga ta hundza ku nga ri khale.” Ntirho wa yena a wu hetanga nkarhi hakunene. Ku nga khathariseki hinkwaswo leswi a swi endleke ni ku navela ka yena ku endlela vanhu leswi engetelekeke, Muungameri Lincoln u fume tiko ra ka vona malembe ya mune ntsena. Loko a ha ku nghena ra vumbirhi exikhundlheni xakwe, u dlayiwe hi munhu loyi a a lava leswaku ku va ni murhangeri lontshwa.

Hambi ku ri varhangeri lavanene a va swi koti ku tiyisekisa vumundzuku bya vona. Kutani ke, xana wena u fanele u tshemba leswaku va nga tiyisekisa bya wena? Bibele yi ri: “Mi nga tshembi vanhu va xiyimo xa le henhla, hambi ku ri n’wana wa munhu wa nyama, loyi a tsandzekaka ku ponisa. Moya wakwe wa huma, a tlhelela entshurini wa yena; hi siku rero miehleketo yakwe ya lova.”—Pisalema 146:3, 4.

Xitsundzuxo xa ku papalata ku titshega hi varhangeri swi nga tika ku xi amukela. Hambiswiritano, Bibele a yi vuli leswaku vanhu a va nge pfuki va kume vurhangeri lebyinene ni lebyi tiyeke. Esaya 32:1 yi ri: “Waswivo! Hosi yi ta fuma hi ku tshembeka.” Yehovha Xikwembu, ku nga Muvumbi wa vanhu, u veke “hosi,” Murhangeri loyi a nga ta lawula timhaka ta misava hi ku helela ku nga ri khale. I mani hosi ya kona? Vuprofeta bya Bibele bya hi byela.

 Loyi A Fanekelaka Ku Rhangela Hakunene

Emalembeni ya 2 000 lama hundzeke, ntsumi yi byele wansati wa Muyuda la vuriwaka Mariya yi ku: “U ta tika embelekweni wa wena, u ta veleka n’wana wa jaha, vito ra yena u ta n’wi thya Yesu. Yena u ta va lonkulu naswona u ta vuriwa N’wana wa La nge Henhla-henhla; Yehovha Xikwembu u ta n’wi nyika xiluvelo xa Davhida tata wakwe, naswona u ta va hosi ehenhla ka yindlu ya Yakobe hi masiku, mfumo wakwe a wu nge vi na makumu.” (Luka 1:31-33) Ina, Yesu wa Nazareta i Hosi leyi vuprofeta bya Bibele byi vulavulaka ha yona.

Swifaniso swa vukhongeri hakanyingi swi kombisa Yesu a ri n’wana, munhu la vonakaka onge vo dya va n’wi tsona kumbe munhu loyi a titsonaka ntsako, loyi a amukelaka xin’wana ni xin’wana lexi a endliwaka xona. Swifaniso swo tano a swi susumeteli vanhu leswaku va n’wi tshemba tanihi Mufumi. Kambe Yesu Kreste loyi Bibele yi vulavulaka ha yena u kule a va wanuna wa matimba la teleke migingiriko. Naswona a a ri ni timfanelo tin’wana leti a ti endla leswaku a fanelekela ku va murhangeri. (Luka 2:52) Laha hansi ku ni timfanelo ti nga ri tingani leti a ti kombiseke eka vumunhu byakwe.

Yesu u tshame a tshembekile hi ku helela. Mahanyelo yakwe lama kombisaka ku tshembeka ni ku lulama a ma xiyeka swinene lerova a kala a tlhontlha valala vakwe erivaleni leswaku va kombisa vumbhoni bya swihehlo swa vona. A va swi kotanga. (Yohane 8:46) Tidyondzo takwe to pfumala vukanganyisi ti susumetele vanhu vo tala va timbilu letinene leswaku va va valandzeri vakwe.—Yohane 7:46; 8:28-30; 12:19.

Yesu a a tinyiketele hi ku helela eka Xikwembu. A a tiyimisele ku hetisisa ntirho lowu Xikwembu xi n’wi aveleke wona, lowu a ku nga ri na mukaneti—hambi i munhu kumbe dimona—loyi a a ta n’wi tshikisa wona. Madzolonga a ma n’wi chavisanga. (Luka 4:28-30) Matshimbi ni ndlala a swi n’wi hetanga matimba. (Yohane 4:5-16, 31-34) Hambiloko vanghana vakwe va n’wi siyile, u ye emahlweni a lwela ku fikelela pakani ya yena.—Matewu 26:55, 56; Yohane 18:3-9.

Yesu a a khathala swinene hi vanhu. A a nyika vanhu lava nga ni ndlala swakudya. (Yohane 6:10, 11) A a chavelela lava nga ni gome. (Luka 7:11-15) A a endla leswaku lava feke mahlo va tlhela va vona, lava feke tindleve va tlhela va twa, a tlhela a hanyisa lava vabyaka. (Matewu 12:22; Luka 8:43-48; Yohane 9:1-6) A a khutaza vaapostola vakwe lava tirhaka hi matimba. (Yohane, tindzima 13-17) A a ri “murisi lonene” la khathalelaka tinyimpfu takwe.—Yohane 10:11-14.

Yesu a a gingiriteka. U hlambise vaapostola milenge leswaku a va dyondzisa dyondzo ya nkoka. (Yohane 13:4-15) Milenge yakwe yi tale ritshuri loko a ri karhi a chumayela mahungu lamanene emagondzweni ya le Israyele lawa a ma ri ni ritshuri. (Luka 8:1) Hambiloko a navela ku wisa “enhoveni,” u pfune mintshungu leyi a yi n’wi lava leswaku yi kuma dyondzo leyi engetelekeke. (Marka 6:30-34) Hikwalaho, u vekele Vakreste hinkwavo xikombiso xa ku gingiriteka.—1 Yohane 2:6.

Yesu u hetisise xiavelo xa yena kutani a suka emisaveni. Yehovha Xikwembu u n’wi nyike vuhosi ni vutomi lebyi nga heriki etilweni hileswi a tshameke a tshembekile. Bibele yi vula leswi landzelaka hi Yesu la pfuxiweke eku feni: “Kreste, leswi se a pfuxiweke eka lava feke, a nge he fi nakambe; rifu a ra ha n’wi lawuli nikatsongo.” (Varhoma 6:9) U nga tiyiseka leswaku i Murhangeri lonene wa vanhu. Loko Kreste Yesu a ta lawula misava hi ku helela, a ku nge he vi na xilaveko xa ku veka murhangeri un’wana, hambi ku ri ku cinca vurhangeri. A nge susiwi hi munhu exikhundlheni xakwe, naswona ntirho wakwe a wu nge onhiwi hi mutlhandlami wa vuhunguki. Kambe kahle-kahle u ta endla yini leswaku a pfuna vanhu?

Leswi Murhangeri Yoloye Lontshwa A Nga Ta Swi Endla

Pisalema 72 yi hi nyika vuxokoxoko bya vuprofeta bya ndlela leyi Hosi yoleyo yo hetiseka ni leyi nga riki na makumu yi nga ta fuma ha yona. Eka ndzimana 7 na 8, ha hlaya: “Emasikwini ya yona lowo lulama u ta hluka, ni ku rhula ku ta andza ku fikela n’weti wu nga ha vi kona. Yi ta fuma ku suka elwandle rin’wana ku ya elwandle rin’wanyana ku suka eNambyeni ku ya emakumu ka misava.” Ehansi ka vulawuri bya yona lebyi vuyerisaka, vaaki va laha misaveni va ta tshama va hlayisekile. Yi ta lovisa matlhari hinkwawo lama  nga kona naswona yi ta susa torha ra nyimpi etimbilwini ta vanhu. Vanhu lava namuntlha va bvanganyetaka van’wana bya tinghala leti nga kenyiwa hi ndlala kumbe lava fanaka ni tibere leti levelaka vaakelani va tona, va ta va ni mianakanyo leyi cinceke hi ku helela. (Esaya 11:1-9) Ku rhula ku ta va kukulu.

Pisalema 72 yi ya emahlweni yi vula leswi landzelaka eka tindzimana 12 ku ya eka 14: “Yi ta kutsula xisiwana lexi kombelaka ku pfuniwa, ni la xanisekaka ni hinkwavo lava nga riki na mupfuni. Yi ta va ni nsovo eka loyi a pfumalaka ni loyi a nga xisiwana, yi ta ponisa moya-xiviri wa swisiwana. Yi ta kutsula moya-xiviri wa vona eku tshikileriweni ni le madzolongeni, ni ngati ya vona yi ta va ya risima ematihlweni ya yona.” Lava pfumalaka, swisiwana ni lava xanisekaka va ta va swirho swa ndyangu wun’we lowu tsakeke, lowu nga ta va ni vun’we ehansi ka vurhangeri bya Hosi Yesu Kreste. Va ta tshama va tsakile evuton’wini bya vona, a va nge voni maxangu ni ku dya mbitsi.—Esaya 35:10.

Ndzimana 16 ya tshembisa yi ku: “Ku ta va ni mavele yo tala emisaveni; ma ta khapakhapa etinhlohlorhini ta tintshava.” Vanhu va timiliyoni emisaveni namuntlha va hanya endlaleni. Tipolitiki ni makwanga hakanyingi swi endla leswaku swakudya swi nga aviwi kahle, lerova vunyingi bya vanhu, ngopfu-ngopfu vana va fa hi ndlala. Kambe ehansi ka vulawuri bya Yesu Kreste, xiphiqo lexi xi ta nyamalala. Misava yi ta humesa ntshovelo lowukulu wa swakudya swo xawula. Vanhu hinkwavo va ta dya va xurha.

Xana wa swi tsakela ku kuma mikateko yoleyo ya vurhangeri lebyinene? Loko swi ri tano, hi ku khutaza leswaku u dyondza hi ta Murhangeri loyi a nga ta lawula misava hinkwayo hi xitalo ku nga ri khale. Timbhoni ta Yehovha ti ta tsakela ku ku pfuna ku dyondza ha yena. Vuyelo bya kona a byi nge ku heti matimba, hikuva Yehovha Xikwembu hi byakwe u vula leswi landzelaka hi N’wana wakwe: “Ndzi veke hosi yanga ehenhla ka Siyoni, ku nga ntshava ya mina yo kwetsima.”—Pisalema 2:6.

[Bokisi leri nga eka tluka 5]

KU HELERIWA HI NTIRHO HI XITSHUKETA

Hakanyingi mufumi u tshemba leswaku malandza yakwe ma ta n’wi xixima ni ku n’wi seketela loko a ringeta ku tisa ku rhula ni ku endla leswaku vanhu va hanya ehansi ka swiyimo leswinene. Kambe loko vanhu va nga ha n’wi tshembi hi xivangelo xo karhi, a nga tikuma a siviwe hi un’wana. Laha hansi ku ni swikombiso swa swiyimo leswi hi xitshuketa swi endleke leswaku vafumi lava nga ni ndhuma va siya swikhundlha swa vona.

Swiyimo leswi nga tsakisiki leswi vanhu va hanyaka eka swona. Eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-18, vaaki vo tala va le Furwa va boheke ku hanya hi ku hakela swibalo swa le henhla kambe va nga kumi swakudya swo nyawula. Swiyimo sweswo swi hoxe xandla eku tuvikeni ka Nhlunga-vuhosi wa le Furwa, lowu nga endla leswaku Hosi Louis wa Vukhume-tsevu a dlayiwa hi ku pulukanyisiwa nhamu emuchinini hi 1793.

Nyimpi. Nyimpi yo Sungula ya Misava yi herise vulawuri bya tin’wana ta tihosi ta matimba swinene ematin’wini. Hi xikombiso, hi 1917 ku kayivela ka swakudya loku vangiweke hi nyimpi eSt. Petersburg le Rhaxiya ku vange Nhlunga-vuhosi wa February. Nhlunga-vuhosi wolowo wu endle leswaku Hosi Nicholas wa Vumbirhi a susiwa exitulwini kutani ku sungula vulawuri bya Vukhomunisi. Hi November 1918, tiko ra Jarimani a ri lava leswaku ku vekiwa matlhari ehansi, kambe Matiko lama ri hlengelaka a ma tshikanga ku ri hlasela ku fikela loko ku simekiwe vulawuri lebyintshwa. Hikwalaho, Hosi Wilhelm wa Vumbirhi wa le Jarimani u boheke ku balekela eNetherlands.

Ku navela mafumelo lamantshwa. Hi 1989 Vulawuri bya Vukhomunisi byi wile. Mimfumo leyi a yi vonaka yi tiye ku fana ni maribye yi hirimukile loko vanhu lava nga ehansi ka yona va lwisana ni Vukhomunisi kutani va simeka mafumelo yo hambana-hambana.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Yesu u nyike vanhu lava nga ni ndlala swakudya, u hanyise lava vabyaka, kutani a vekela Vakreste hinkwavo xikombiso lexinene

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 4]

Lloyd George: Photo by Kurt Hutton/Picture Post/Getty Images