Lava Yehovha, Mukambisisi Wa Timbilu
Lava Yehovha, Mukambisisi Wa Timbilu
“Ndzi laveni, mi ya emahlweni mi hanya.”—AMOSI 5:4.
1, 2. Xana Matsalwa ma vula yini loko ma ku Yehovha “u vona leswi mbilu yi nga swona”?
YEHOVHA XIKWEMBU u byele muprofeta Samuwele a ku: “Munhu u vona ntsena leswi vonakaka ematihlweni; kambe loko ku ri Yehovha, u vona leswi mbilu yi nga swona.” (1 Samuwele 16:7) Xana Yehovha u swi kotisa ku yini ku “vona leswi mbilu yi nga swona”?
2 EMatsalweni, hakanyingi mbilu yi tirhisiwa hi ndlela yo fanekisela ku kombetela eka leswi munhu a nga swona endzeni—leswi a swi navelaka, leswi a swi ehleketaka, ndlela leyi a titwaka ha yona ni leswi a swi rhandzaka. Kutani loko Bibele yi vula leswaku Xikwembu xi vona mbilu, yi vula leswaku xi vona leswi nga endzeni-ndzeni kutani xi yisa nyingiso eka leswi munhu a nga swona hakunene.
Xikwembu Xi Kambisisa Israyele
3, 4. Hi ku ya hi Amosi 6:4-6, hi swihi swiyimo leswi a swi ri kona emfun’weni wa Israyele wa tinyimba ta khume?
3 Loko Mukambisisi wa timbilu a kambisisa mfumo wa Israyele wa tinyimba ta khume emasikwini ya Amosi, xana U vone yini? Amosi 6:4-6 yi vulavula hi vavanuna lava a va ‘etlela emasangwini lama endliweke hi timhondzo ta tindlopfu, lava pavalalaka emibedweni ya vona.’ A va ‘dya makhuna ya ntlhambi ni swinkunzana exikarhi ka marhole lama nonisiweke.’ Vavanuna volavo a ‘va tiendlele swichayachayana swa risimu’ naswona a va ‘nwa hi minkambana ya vhinyo.’
4 Eku sunguleni, u nga ehleketa leswaku sweswo a swi ri swinene. Van’wankumi a va tiphina etindlwini ta vona ta xiyimo xa le henhla, va dya swilovolovo ni ku nwa swakunwa swa xiyimo xa le henhla naswona a va tlangeriwa vuyimbeleri lebyo nandziha. Nakambe a va ri ni ‘masangu lama endliweke hi timhondzo ta tindlopfu.’ Vayimburi va kume timhondzo ta tindlopfu leti a ti vatliwe hi vutshila lebyikulu le Samariya, ku nga ntsindza wa mfumo wa Israyele. (1 Tihosi 10:22) Handle ko kanakana, swi nga ha endleka to tala ta tona a ti sasekise fanichara ni ku namekiwa emakhumbini.
5. Ha yini Xikwembu xi nga tsakisiwanga hi Vaisrayele va le sikwini ra Amosi?
5 Xana Yehovha Xikwembu a a nga swi tsakeli leswi Vaisrayele a va hanya emafurheni, va tiphina hi swakudya leswo xawula, va nwa vhinyo leyo nandziha ni ku yingisela vuyimbeleri lebyo tsakisa? A a swi tsakela! Phela, u lunghiselele swilo leswi hinkwaswo leswaku vanhu va ta tiphina. (1 Timotiya 6:17) Lexi Yehovha a a nga xi tsakeli a ku ri ku navela loku hoxeke ka vanhu, timbilu ta vona leto homboloka, ku nga chavi ka vona Xikwembu ni ku nga va rhandzi Vaisrayele-kulobye.
6. A xi ri njhani xiyimo xa Israyele hi tlhelo ra moya hi nkarhi wa Amosi?
6 Lava a va ‘pavalale emibedweni ya vona, va dya makhuna ya ntlhambi, va nwa vhinyo ni ku tiendlela swichayachayana swa risimu’ a va ta vona lexa ncila wa bulubulu. Vanhu volavo va tlhaviwe hi xivutiso lexi nge: “Xana siku ra khombo mi ri susa emianakanyweni ya n’wina?” Xiyimo lexi a xi ri eIsrayele a xi fanele xi va karhatile swinene, kambe a va ‘vabyisiwanga hi maxangu ya Yosefa.’ (Amosi 6:3-6) Loko Xikwembu xi tshika rifuwo ra tiko kutani xi languta swin’wana, xi vone leswaku Yosefa—kumbe Israyele—a a ri emaxangwini hi tlhelo ra moya. Kambe vanhu a va ya emahlweni ni vutomi bya vona bya siku ni siku onge a ri dumanga helo. Namuntlha vanhu vo tala va ni langutelo leri fanaka. Va nga ha pfumela leswaku hi hanya eminkarhini yo nonon’hwa, kambe loko vona swi va fambela kahle, a va na mhaka ni ku xaniseka ka vanhu van’wana naswona a va khathali hi timhaka ta moya.
Israyele—Tiko Leri Hohlokaka
7. A ku ta endleka yini loko Vaisrayele va honisa swilemukiso swa Xikwembu?
7 Buku ya Amosi yi vulavula hi tiko leri hohlokaka, hambileswi ehandle ri vonakaka onge ri tiyile. Yehovha a a ta ri nyikela eka valala va rona hileswi a ri nga swi yingisi swilemukiso swakwe nileswi a ri ala ku lunghisa vonelo ra rona. Vaasiriya a va ta fika va ku va bvu, va va susa emasangwini ya vona lama endliweke hi timhondzo ta tindlopfu, va va hudula va va yisa evuhlongeni. A ri ta va ri va xele kambirhi!
8. Tiko ra Israyele ri nghene njhani exiyin’weni xo biha hi tlhelo ra moya?
8 Swi tise ku yini leswaku tiko ra Israyele ri va exiyin’weni xo tano? Xiyimo lexi a xi sungule ku va kona hi 997 B.C.E., loko Hosi Solomoni a tlhandlamiwa hi n’wana wakwe Rhobuwamu naswona tinyimba ta Israyele ta khume ti tihambanisa ni nyimba ya Yuda ni ya Benjamini. Hosi yo sungula ya mfumo wa Israyele wa tinyimba ta khume a ku ri Yerobuwamu wo Sungula, “n’wana wa Nebati.” (1 Tihosi 11:26) Yerobuwamu u khorwise vanhu lava a a va fuma, a vula leswaku a swi va tikela ku ya eYerusalema va ya gandzela Yehovha kona. Kambe, sweswo a a nga swi endli hi ku va a va khathalela. Ku ri na sweswo, a a swi endla hi swivangelo swa vutianakanyi. (1 Tihosi 12:26) Yerobuwamu a a chava leswaku loko Vaisrayele va hambeta va ya etempeleni le Yerusalema eminkhubyeni ya lembe ni lembe yo dzunisa Yehovha, va ta hetelela va rhandza mfumo wa Yuda. Leswaku a swi sivela sweswo, Yerobuwamu u yimise marhole mambirhi ya nsuku, rin’wana a ri veka eDani rin’wana a ri veka eBethele. Xisweswo, emfun’weni wa Israyele, Tiko ri sungule ku gandzela rhole.—2 Tikronika 11:13-15.
9, 10. (a) Hi yihi minkhuvo ya vukhongeri leyi a yi hleriwe hi Hosi Yerobuwamu wo Sungula? (b) Xikwembu a xi yi languta njhani minkhuvo leyi a yi ri eIsrayele emasikwini ya Hosi Yerobuwamu wa Vumbirhi?
9 Yerobuwamu u ringete ku endla leswaku vukhongeri lebyi lebyintshwa byi xiximeka. U hlele minkhuvo ya vugandzeri leyi fanaka ni leyi a yi endliwa eYerusalema. Eka 1 Tihosi 12:32, ha hlaya: “Yerobuwamu a endla nkhuvo hi n’hweti ya vunhungu esikwini ra vu-15 ra n’hweti, ku fana ni nkhuvo lowu a wu ri eYuda, leswaku a endla magandzelo ealitarini leyi a a yi endlile eBethele.”
10 Yehovha a a nga yi amukeli minkhuvo yoleyo ya vukhongeri bya mavunwa. Endzhaku ka malembe yo tlula dzana, u swi veke erivaleni hi ku tirhisa Amosi hi nkarhi wa mfumo wa Yerobuwamu wa Vumbirhi, loyi a veke hosi ya mfumo wa Israyele wa tinyimba ta khume kwalomu ka lembe ra 844 B.C.E. (Amosi 1:1) Hi ku ya hi Amosi 5:21-24, Xikwembu xi te: “Minkhuvo ya n’wina ndzi yi vengile, ndzi yi bakanyile, a ndzi nge wu tsakeli nun’hwelo wa tinhlengeletano ta n’wina to xiximeka. Kambe loko mi ndzi humesela magandzelo yo hisiwa lama heleleke, a ndzi nge ma tsakeli magandzelo ya n’wina ya tinyiko, naswona a ndzi nge swi languti switlhavelo swa n’wina swa xinakulobye swa swifuwo leswi nonisiweke. Susa ku pfilunganyeka ka tinsimu ta wena eka mina; naswona ndzi nga wu twi mpfumawulo wa miloti wa switende swa wena. Vululami a byi khuluke kukota mati, ni ku tshembeka kukota xinambyana lexi khulukaka nkarhi hinkwawo.”
Leswi Fanaka Na Swona eSikwini Ra Hina
11, 12. Hi kwihi ku fana loku nga kona exikarhi ka vugandzeri bya le Israyele wa khale ni lebyi byi kumekaka eka Vujagana?
11 Swi le rivaleni leswaku Yehovha u kambisise timbilu ta lava a va hlanganyela eminkhubyeni ya le Israyele ivi a bakanya minkhuvo ni magandzelo ya vona. Hilaha ku fanaka ni namuntlha, Xikwembu xi bakanya minkhuvo ya vuhedeni leyi endliwaka hi Vujagana, yo kota Khisimusi ni Paseka. Eka vagandzeri va Yehovha, a ku na xinakulobye exikarhi ka ku lulama ni vuhomboloki, a ku na ntwanano exikarhi ka ku vonakala ni munyama.—2 Vakorinto 6:14-16.
12 Ku ni ku fana kun’wana exikarhi ka vugandzeri bya Vaisrayele bya rhole ni leswi swi endliwaka hi Vujagana. Hambileswi van’wana lava tivulaka Vakreste va amukelaka leswi Rito ra Xikwembu ri swi vulaka, vugandzeri bya Vujagana a byi na rirhandzu ra xiviri eka Xikwembu. Loko a byi ri na rona, a byi ta lwela ku gandzela Yehovha “hi moya ni ntiyiso” hikuva u tsakisiwa hi vugandzeri byo tano. (Yohane 4:24) Tlhandlakambirhi, Vujagana a byi ‘pfumeleli vululami byi khuluka kukota mati, ni ku tshembeka kukota xinambyana lexi khulukaka nkarhi hinkwawo.’ Ematshan’weni ya sweswo, byi swi kandziyela ehansi swilaveko swa Xikwembu swa mahanyelo. Byi pfumelela vumbhisa ni swidyoho swin’wana leswikulu hambi ku ri ku katekisa vukati bya vanhu va rimbewu rin’we!
“Rhandza Leswinene”
13. Ha yini hi fanele hi hanya hi ku pfumelelana ni marito ya Amosi 5:15?
13 Eka hinkwavo lava navelaka ku gandzela Yehovha hi ndlela leyi a yi amukelaka, u ri: “Vengani leswo biha, mi rhandza leswinene.” (Amosi 5:15) Rirhandzu ni rivengo i mintlhaveko leyi nga ni matimba leyi humaka embilwini yo fanekisela. Leswi mbilu yi nga ni vukanganyisi, hi fanele hi endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi yi sirhelela. (Swivuriso 4:23; Yeremiya 17:9) Loko hi pfumelela mbilu ya hina leswaku yi hlakulela ku navela loko biha, hi nga ha tikuma hi rhandza leswo biha kambe hi venga leswinene. Loko hi hetisisa ku navela koloko hi ku endla xidyoho, hambiloko ho hiseka njhani, sweswo a swi nge pfuki swi endle leswaku hi amukeleka eka Xikwembu. Hikwalaho a hi khongeleni hi kombela leswaku Xikwembu xi hi pfuna ku ‘venga leswo biha, hi rhandza leswinene.’
14, 15. (a) Le Israyele, i vamani lava a va endla leswinene, kambe van’wana va vona a va khomiwa njhani? (b) Hi nga va khutaza njhani lava nga evutirhelini bya nkarhi hinkwawo namuntlha?
14 A hi Vaisrayele hinkwavo lava a va endla leswo biha emahlweni ka Yehovha. Hi xikombiso, Hosiya na Amosi ‘a va rhandza leswinene’ naswona a va ri vaprofeta lava tirhelaka Xikwembu hi ku tshembeka. Van’wana a va hlambanyile ku va Vanaziri. Hi nkarhi lowu a va hanya tanihi Vanaziri, a va nga swi tirhisi swilo leswi endliweke hi mihandzu ya vhinya, ngopfu-ngopfu vhinyo. (Tinhlayo 6:1-4) Xana Vaisrayele lavan’wana a va wu teka njhani moya wolowo wa ku tinyiketela ka lava va endlaka leswinene? Nhlamulo leyi tsemaka nhlana ya xivutiso lexi yi kombisa ndlela leyi tiko leri a ri bole ha yona hi tlhelo ra moya. Amosi 2:12 yi ri: “Mi hambete mi nyika Vanaziri vhinyo leswaku va nwa, naswona mi lerise vaprofeta, mi ku: ‘Mi nga tshuki mi profeta.’”
15 Loko va vona ku tshembeka ka Vanaziri ni vaprofeta, Vaisrayele volavo a va fanele va khomiwe hi tingana naswona a va fanele va susumeteleke ku cinca tindlela ta vona. Ematshan’weni ya sweswo, handle ko kombisa rirhandzu va lave tindlela ta ku heta vanhu volavo vo tshembeka matimba leswaku va nga ha dzunisi Xikwembu. Hi nga tshuki hi kucetela Vakreste-kulorhi lava nga maphayona, varhumiwa, valanguteri lava famba-fambaka kumbe swirho swa ndyangu wa Bethele leswaku va tshika vutirheli bya nkarhi hinkwawo leswaku va ta hanya hi ndlela leyi hi yi tekaka yi tolovelekile. Ku ri na sweswo, a hi va khutazeni leswaku va ya emahlweni va endla ntirho wa vona lowunene!
16. Ha yini Vaisrayele a swi va fambela kahle esikwini ra Muxe ku tlula enkarhini wa Amosi?
16 Hambileswi Vaisrayele vo tala a va hanya emafurheni emasikwini ya Amosi, a va “nga fuwanga eka Xikwembu.” (Luka 12:13-21) Vatata wa vona va dye manna ntsena le mananga ku ringana malembe ya 40. A va nga titlonyi hi tinkunzi leti nonisiweke kumbe va ku nhavalala, emasangwini lama endliweke hi timhondzo ta tindlopfu. Kambe, Muxe a a va byele hi ku kongoma a ku: “Yehovha Xikwembu xa n’wina u mi katekisile exiendlweni xin’wana ni xin’wana xa voko ra n’wina. . . . Yehovha Xikwembu xa n’wina u ve na n’wina eka malembe lawa ya 40. A mi pfumalanga nchumu.” (Deteronoma 2:7) Ina, loko Vaisrayele va ri emananga, a va tshama va ri na swona leswi a va swi lava hakunene. Kasi xa nkoka ku tlula hinkwaswo, Xikwembu a xi va rhandza, xi va sirhelela ni ku va katekisa!
17. Ha yini Yehovha a yise Vaisrayele va khale eTikweni leri Tshembisiweke?
17 Yehovha u tsundzuxe vanhu va le nkarhini wa Amosi leswaku U tise vakokwa wa vona eTikweni leri Tshembisiweke naswona u va pfunile leswaku va herisa valala va vona hinkwavo. (Amosi 2:9, 10) Kambe ha yini Xikwembu xi rhangele Vaisrayele volavo va khale va huma aEgipta va ya etikweni ra xitshembiso? Xana a xi swi endla hi xikongomelo xa leswaku va hanya vutomi bya vulovolovo kutani va bakanya Muvumbi wa vona? Doo! Ematshan’weni ya sweswo, a xi swi endlela leswaku va kota ku xi gandzela va ntshunxekile naswona va tengile hi tlhelo ra moya. Kambe vaaki va le mfun’weni wa Israyele wa tinyimba ta khume a va swi vengangi leswo biha kutani va rhandza leswinene. Ku ri na sweswo, se a va dzunisa swifaniso leswi vatliweke, ku nga ri Yehovha Xikwembu. Sweswo a swi khomisa tingana hakunene!
Yehovha A Koxa Leswaku Va Tihlamulela
18. Ha yini Yehovha a hi ntshunxile hi tlhelo ra moya?
18 Xikwembu a xi nga ta ku ba hi makatla ku tikhoma loku nyumisaka ka Vaisrayele. Xi boxe langutelo ra xona hi ku kongoma loko xi ku: “Ndzi . . . ta endla leswaku mi tihlamulela eswihoxweni swa n’wina hinkwaswo.” (Amosi 3:2) Marito wolawo ma fanele ma hi endla hi anakanyisisa hi ku ntshunxiwa ka hina evuhlongeni bya le Egipta wa manguva lawa, ku nga mafambiselo ya swilo ya namuntlha lama hombolokeke. Yehovha a nga hi ntshunxanga hi tlhelo ra moya hi xikongomelo xa leswaku hi hlongorisa tipakani ta hina ta vutianakanyi. Ku ri na sweswo, u hi ntshunxe hi xikongomelo xa leswaku hi n’wi dzunisa hi timbilu ta hina hinkwato tanihi vanhu lava ntshunxekeke lava hlanganyelaka evugandzerini lebyi tengeke. Naswona hinkwerhu hi ta tihlamulela malunghana ni ndlela leyi hi wu tirhisaka ha yona ntshunxeko lowu Xikwembu xi hi nyikeke wona.—Varhoma 14:12.
19. Hi ku ya hi Amosi 4:4, 5, Vaisrayele vo tala a va rhandza yini?
19 Khombo ra kona, Vaisrayele vo tala a va nga lavi ku ri twa rungula ra matimba leri a ri nyikeriwa hi Amosi. Muprofeta loyi u boxe vuvabyi bya moya lebyi a byi va khomile hi marito lama tsariweke eka Amosi 4:4, 5: “Tanani, eBethele, mi tlula nawu. EGiligala tlulani nawu hi xitalo, . . . hikuva i ndlela leyi mi swi rhandzeke ha yona, N’wina vana va Israyele.” Vaisrayele a va nga hlakulelanga ku navela loku faneleke. A va nga ti sirhelelanga timbilu ta vona. Hikwalaho ka sweswo, vo tala va vona a va rhandza leswo biha va venga leswinene. Vanhu volavo vo sihalala lava a va gandzela rhole a va cincanga. Yehovha a a ta va tengisa, naswona a va fanele va fela eswidyohweni swa vona!
20. Xana munhu a nga endla yini hi ku pfumelelana na Amosi 5:4?
20 A swi nga olovi eka mani na mani loyi a a tshama eIsrayele emasikwini wolawo ku tshama a tshembekile eka Yehovha. Swa tika ku endla leswi hambaneke ni leswi endliwaka hi vunyingi, hilaha Vakreste lavatsongo ni lavakulu va swi tivaka hakona namuntlha. Kambe, ku rhandza Xikwembu ni ku navela ku xi tsakisa ku susumetele Vaisrayele van’wana ku namarhela vugandzeri bya ntiyiso. Yehovha u va rhambile hi ndlela ya musa hilaha swi tsariweke hakona eka Amosi 5:4: “Ndzi laveni, mi ya emahlweni mi hanya.” Namuntlha, hilaha ku fanaka Xikwembu xi kombisa musa eka lava va hundzukaka kutani va xi lava hi ku tswonga vutivi lebyi kongomeke bya Rito ra xona ni ku endla ku rhandza ka xona. Swa tika ku endla tano, kambe swi yisa evuton’wini lebyi nga heriki.—Yohane 17:3.
Ha Xurha Hambileswi Ku Nga Ni Ndlala Ya Moya
21. Hi yihi ndlala leyi welaka lava nga hanyiki hi ku landza vugandzeri bya ntiyiso?
21 Xana a va ta langutana na yini lava a va nga seketeri vugandzeri bya ntiyiso? A va ta langutana ni ndlala yo biha ku tlurisa—ku nga ndlala ya moya! Yehovha Hosi leyi Lawulaka u te: “Masiku ma ta, . . . kutani ndzi ta rhumela ndlala etikweni, ndlala, ku nga ri ya xinkwa, ni torha, ku nga ri ra mati, kambe ra ku twa marito ya Yehovha.” (Amosi 8:11) Vujagana byi khomiwe hi ndlala leyikulu, ndlala ya moya. Kambe lava timbilu letinene lava nga eVujaganini va swi vona leswaku vanhu va Xikwembu va dya va xurha hi tlhelo ra moya kutani va ya enhlengeletanweni ya Yehovha. Ku hambana loku nga kona eka xiyimo lexi Vujagana byi nga eka xona ni lexi Vakreste va ntiyiso va nga eka xona ku vonaka kahle emaritweni ya Yehovha lama nge: “Maswivo! Malandza ya mina ma ta dya, kambe n’wina mi ta va ni ndlala. Maswivo! Malandza ya mina ma ta nwa, kambe n’wina mi ta va ni torha. Maswivo! Malandza ya mina ma ta tsaka, kambe n’wina mi ta khomiwa hi tingana.”—Esaya 65:13.
22. Ha yini hi ri ni xivangelo xa ku tsaka?
22 Tanihi malandza ya Yehovha, xana ha un’we wa hina wa swi tlangela leswi hi nga na swona, ku nga malunghiselelo ni mikateko ya moya? Loko hi dyondza Bibele ni minkandziyiso ya Vukreste naswona hi va kona eminhlanganweni, etinhlengeletanweni ni le mintsombanweni, kunene hi titwa hi lava ku ba nkulungwana hikwalaho ka ku tsaka ka timbilu ta hina. Ha tsaka hileswi hi ri twisisaka kahle Rito ra Xikwembu, ku katsa ni vuprofeta bya Amosi lebyi huhuteriweke hi Xikwembu.
23. I yini leswi kumiwaka hi lava va dzunisaka Xikwembu?
23 Hinkwavo lava rhandzaka Xikwembu naswona va lavaka ku xi dzunisa, vuprofeta bya Amosi byi va nyika rungula leri nga ni ntshembo. Ku nga khathariseki leswaku hi yime njhani hi tlhelo ra timali kumbe hi langutane ni miringo yihi emisaveni leyi yi nga ni nkitsikitsi, hina lava rhandzaka Xikwembu hi kuma mikateko leyi humaka eka xona ni swakudya leswinene ngopfu swa moya. (Swivuriso 10:22; Matewu 24:45-47) Hikwalaho, ku dzuneka hinkwako ku ya eka Xikwembu, lexi hi nyikaka swilo hinkwaswo hilaha ku fuweke leswaku hi vuyeriwa. Onge hi nga tiyimisela ku xi dzunisa hi timbilu ta hina hinkwato hilaha ku nga heriki. Hi ta va ni lunghelo rero leri tsakisaka loko hi lava Yehovha, Mukambisisi wa timbilu.
A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?
• Hi swihi swiyimo leswi a swi ri kona eIsrayele emasikwini ya Amosi?
• Xiyimo lexi mfumo wa Israyele wa tinyimba ta khume a wu ri eka xona xi fana njhani ni xa namuntlha?
• Hi yihi ndlala ya moya leyi ku profetiweke ha yona leyi nga kona namuntlha, kambe i vamani lava yi nga va khumbiki?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Swifaniso leswi nga eka tluka 21]
Vaisrayele vo tala a va hanya emafurheni, kambe a va nga fuwanga hi tlhelo ra moya
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Khutaza vamakwerhu lava nga entirhweni wa nkarhi hinkwawo leswaku va ya emahlweni ni ntirho lowunene lowu va wu endlaka
[Swifaniso leswi nga eka tluka 24, 25]
Ku hava ndlala ya moya eka vanhu va Yehovha lava tsakeke