Vula Rito Ra Xikwembu Hi Xivindzi

“Famba u ya profetela vanhu va mina.”—AMOSI 7:15.

1, 2. Amosi a a ri mani, naswona Bibele yi vula yini hi yena?

LOKO mbhoni yin’wana ya Yehovha yi ri entirhweni wo chumayela, yi landziwe hi muprista un’wana. Muprista loyi u huwelerile a ku: ‘Wa nga tshika ku chumayela! Suka endhawini leyi!’ Xana mbhoni leyi yi endle yini? Xana yi tshikile, kumbe yi ye emahlweni yi vula rito ra Xikwembu hi xivindzi? U nga tikumisisela mhaka yoleyo hikuva mbhoni yoleyo yi tsale leswi yi langutaneke na swona ebukwini leyi vitaniwaka hi vito ra yona. I buku ya Bibele ya Amosi. Kambe, loko hi nga si dyondza swo tala hi muprista loyi, a hi rhangeni hi kuma leswaku Amosi u huma kwihi.

² Amosi a a ri mani? U hanye hi nkarhi wihi naswona ekaya ka vona a ku ri kwihi? Tinhlamulo ta swivutiso leswi hi ti kuma eka Amosi 1:1, laha hi hlayaka leswi: “Marito ya Amosi, loyi a a ri exikarhi ka varisi va tinyimpfu va le Tekowa, . . . emasikwini ya Uzhiya lowa hosi ya Yuda ni le masikwini ya Yerobuwamu n’wana wa Yowasi, hosi ya Israyele.” Amosi a a tshama eYuda. Ekaya ka vona a ku ri eTekowa, ku nga tikhilomitara ta 16 ku ya edzongeni wa Yerusalema. U hanye eku heleni ka lembe-xidzana ra vukaye B.C.E. loko Hosi Uzhiya a fuma eYuda naswona Yerobuwamu wa Vumbirhi a ri hosi eka mfumo wa Israyele wa tinyimba ta khume. Amosi a a ri murisi wa tinyimpfu. Kahle-kahle, Amosi 7:14 yi vula leswaku a a nga ri “murisi” ntsena kambe a a ri ‘mukhi wa makuwa ya swinkuwana.’ Hikwalaho a a heta nkarhi wo karhi elembeni a tirha ku tshovela. A a boxa makuwa. Leswi a swi endleriwa leswaku makuwa ma hatla ma wupfa. Ntirho lowu a ku nga ri matlangwana.

‘Famba U Ya Profeta’

3. Xana ku dyondza hi Amosi swi hi pfuna njhani loko hi titwa hi nga faneleki entirhweni wo chumayela?

³ Amosi u vule leswi hi ku kongoma: “A ndzi nga ri muprofeta naswona a ndzi nga ri n’wana wa muprofeta.” (Amosi 7:14) A a nga ri n’wana wa muprofeta naswona a a nga leteriwanga ku va muprofeta. Hambiswiritano, eka vanhu hinkwavo va le Yuda, Yehovha u hlawule Amosi leswaku a endla ntirho wa Yena. Hi nkarhi wolowo, Xikwembu a xi hlawulanga hosi ya matimba, muprista la dyondzekeke kumbe ndhuna leyi fuweke. Leswi swi hi dyondzisa dyondzo leyi hi khutazaka. Hi nga ha va hi nga dumanga kumbe hi nga dyondzekanga. Kambe, xana sweswo swi fanele swi hi endla hi tivona hi nga faneleki ku chumayela rito ra Xikwembu? Nikatsongo! Yehovha a nga hi hlomisa leswaku hi chumayela rungula ra yena—hambi ku ri ensin’wini leyi tikaka. Leswi Yehovha a koteke ku hlomisa Amosi, swi ta va swinene leswaku hinkwavo lava navelaka ku vula rito ra Xikwembu hi xivindzi va kambisisa xikombiso lexi vekiweke hi muprofeta yoloye loyi a a ri ni xivindzi.

4. Ha yini Amosi a swi nga ta n’wi olovela ku profeta eIsrayele?

 ⁴ Yehovha u lerise Amosi a ku: “Famba u ya profetela vanhu va mina va Israyele.” (Amosi 7:15) Xiavelo xexo a xi tika. Hi nkarhi wolowo, mfumo wa Israyele wa tinyimba ta khume a wu ri ni ku rhula, wu sirhelelekile naswona vanhu va kona a va ri ni swilo leswi vonakaka. Vo tala a va ri ni ‘tindlu ta vuxika’ ni ‘tindlu ta ximumu,’ leti a ti nga akiwanga hi switina leswi tolovelekeke, kambe a ti akiwe hi “maribye lama tsemiweke,” lama durhaka. Van’wana a va ri ni fanichara ya mavayivayi leyi a yi khavisiwe hi timhondzo ta tindlopfu naswona a va nwa vhinyo leyi humaka ‘emasin’wini ya vhinya lama navelekaka.’ (Amosi 3:15; 5:11) Leswi a swi endla leswaku vanhu vo tala va nga lavi ku twa nchumu. Entiyisweni, nsimu leyi Amosi a a averiwe yona yi nga ha va yi fana ni leyi van’wana va hina va tirhaka eka yona namuntlha.

5. Hi swihi swilo swo biha leswi a swi endliwa hi Vaisrayele van’wana?

⁵ A swi nga hoxanga leswaku Vaisrayele va va ni swilo leswi vonakaka. Kambe, Vaisrayele van’wana a va kuma rifuwo ra vona hi vukanganyisi. Swigwili a swi ‘dyelela vapfumari’ swi tlhela swi ‘pfotlosa swisiwana.’ (Amosi 4:1) Van’wamabindzu lavakulu, vaavanyisi ni vaprista a va tirhisana emhakeni yo dyelela swisiwana. Sweswi a hi tlheleleni endzhaku hi ya xiya leswi vanhu lava a va swi endla.

Nawu Wa Xikwembu Wu Tluriwa

6. Van’wamabindzu va Vaisrayele va va dyelele njhani van’wana?

⁶ Hi ta rhanga hi ya endhawini yo xavisela eka yona. Kwalaho van’wamabindzu lava nga tshembekiki a va endla “mpimo wa efa wu va wutsongo” naswona va “kurisa xikele,” va tlhela va xavisa mavele ‘lama nga riki manene.’ (Amosi 8:5, 6) Van’wamabindzu a va kanganyisa vaxavi va vona hi ku va xavisela swilo swo ka swi nga nyawuli hi mali ya le henhla swinene. Loko se va dyelele swisiwana swi sala swi dzudzekile, a swi boheka ku tixavisa swi va mahlonga. Van’wamabindzu a va tlhela va xava swisiwana leswi “hi ntsengo wa maphaxani mambirhi.” (Amosi 8:6) Wa nga anakanya! Van’wamabindzu lava va makwanga a va teka Vaisrayele-kulobye va fana ni maphaxani manene! Leswi a ku ri ku tsongahata swisiwana swinene naswona a ku ri ku tlula Nawu wa Xikwembu hilaha ku heleleke! Nilokoswiritano, van’wamabindzu volavo a va tlangela “savata.” (Amosi 8:5) Ina, a va tiendla onge va byi rhandza vukhongeri kambe ku vula ntiyiso a va nga ri na mhaka na byona.

7. I yini lexi endleke leswaku van’wamabindzu va Vaisrayele va tlula Nawu wa Xikwembu?

⁷ Xana swi tise ku yini leswaku van’wamabindzu lava va nga xupuriwi hikwalaho ko tlula Nawu wa Xikwembu lowu nge: “U fanele u rhandza munhu-kuloni kukota loko u tirhandza”? (Levhitika 19:18) A va xupuriwanga hikuva lava a va fanele va tiyiseka leswaku Nawu wa landzeriwa—ku nga vaavanyisi—a va dya na vona. Enyangweni ya muti, laha milandzu a yi tengiwa kona, vaavanyisi a va ‘teka mali yo siva nomu, va tlherisa swisiwana.’ Ematshan’weni yo sirhelela swisiwana, vaavanyisi va pfumele ku fumbarherisiwa. (Amosi 5:10, 12) Kutani vaavanyisi na vona a va nga ri na mhaka ni Nawu wa Xikwembu.

8. I mahanyelo wahi lawa vaprista lavo homboloka a va ma honisa?

⁸ Xana vaprista va Vaisrayele a va endla yini hi nkarhi wolowo? Leswaku hi kuma nhlamulo, hi fanele hi yisa nyingiso wa hina endhawini yin’wana. Xiya swidyoho leswi vaprista va swi pfumeleleke “endlwini ya swikwembu swa vona”! Xikwembu xi vule marito lama landzelaka hi ku tirhisa Amosi: “Wanuna ni tata wakwe va ye eka nhwanyana wun’we, hi xikongomelo xo nyamisa vito ra mina ro kwetsima.” (Amosi 2:7, 8) Anakanya! Tatana wa Muisrayele ni n’wana wa yena wa jaha a va va ni vuxaka bya rimbewu ni nghwavava ya le tempeleni. Naswona vaprista volavo vo homboloka a va honisa ku tikhoma koloko ko biha!—Levhitika 19:29; Deteronoma 5:18; 23:17.

9, 10. Hi swihi swiendlo leswi lwisanaka ni Nawu wa Xikwembu leswi Vaisrayele va voniweke nandzu ha swona, naswona swi fana njhani ni swa le nkarhini wa hina?

⁹ Loko a kombetela eka xiendlo xin’wana xa ku tikhoma ko biha, Yehovha u te: “Va etlela etingubyeni leti tekiweke ti ri xitiyisekiso xa nandzu etlhelo ka alitari yin’wana ni yin’wana; va nwa vhinyo ya lava va rihisiweke endlwini ya swikwembu swa vona.” (Amosi 2:8) Ina, vaprista ni vanhu lavan’wana va honise nawu lowu nga eka Eksoda 22:26, 27, lowu vulaka leswaku nguvu ya munhu  leyi endliweke xitiyisekiso xa nandzu a yi fanele yi tlheriseriwa eka n’wini wa yona ri nga si pela. Ematshan’weni ya sweswo, a va pavalala ehenhla ka nguvu leyi loko va ri karhi va dya ni ku nwa emahlweni ka swikwembu swa mavunwa. Naswona a va xava vhinyo hi mali leyi a yi dyeleriwa swisiwana, va ya yi nwela eminkhubyeni ya vukhongeri bya mavunwa. Hakunene a va hambuke swinene evugandzerini lebyi tengeke!

¹⁰ Vaisrayele a va swi tlula hi ndlela leyi khomisaka tingana swileriso swimbirhi leswikulu swa Nawu—ku nga ku rhandza Yehovha ni ku rhandza varikwavo. Hikwalaho Xikwembu xi rhumele Amosi leswaku a ya sola swiendlo swa vona swa ku nga tshembeki. Namuntlha, matiko ya misava, ku katsa ni ya Vujagana ma ni mahanyelo yo fana ni ya Vaisrayele va khale lava a va hanya hi ndlela yo homboloka. Loko van’wana va ri karhi va fuwa, van’wana vo tala va dzudzeka swimalana swa vona swo hetelela naswona va dyisiwa mbitsi hi ku tikhoma loko biha ka varhangeri lava nga tshembekiki va mabindzu lamakulu, va tipolitiki ni va vukhongeri bya mavunwa. Kambe Yehovha wa khathala hi lava va xanisekaka ni lava va susumetelekaka ku n’wi lavisisa. Hikwalaho, u rhumele malandza ya yena ya manguva lawa leswaku ma endla ntirho lowu fanaka ni wa Amosi—ku nga ku chumayela rito ra Yena hi xivindzi.

11. Hi nga dyondza yini eka xikombiso xa Amosi?

¹¹ Leswi ntirho wa hina wu fanaka ni wa Amosi, hi ta vuyeriwa swinene loko hi kambisisa xikombiso xa yena. Kahle-kahle, Amosi u hi kombisa (1)  leswi hi faneleke hi swi chumayela, (2) ndlela leyi hi faneleke hi swi chumayela ha yona ni leswaku (3) ha yini vakaneti va ta tsandzeka ku yimisa ntirho wa hina wo chumayela. A hi kambisiseni tinhla leti ha yin’we-yin’we.

Ndlela Leyi Hi Nga N’wi Tekelelaka Ha Yona Amosi

12, 13. Xana Yehovha u swi kombise njhani leswaku a a nga swi tsakeli swiendlo swa Vaisrayele, naswona va angurise ku yini?

¹² Leswi hi nga Timbhoni ta Yehovha, xikongomelo xa hina i ku endla vutirheli bya hina bya Vukreste hi ku chumayela hi Mfumo ni ku endla vadyondzisiwa. (Matewu 28:19, 20; Marka 13:10) Nilokoswiritano, hi tlhela hi chumayela hi switsundzuxo swa Xikwembu, ku fana na Amosi loyi a vuleke leswaku Yehovha a a ta tisa vuavanyisi lebyikulu eka vanhu vo homboloka. Hi xikombiso, Amosi 4:6-11 yi kombisa leswaku Yehovha u swi veke erivaleni hi ku phindha-phindha leswaku a a nga tsakisiwi hi Vaisrayele. U tshike vanhu va “kayivela xinkwa,” a va ‘tsona maboboma ya mpfula,’ a va ba hi “dyandza ni mfurho,” a tlhela a va rhumela “ntungu.” Xana leswi swi endle leswaku Vaisrayele va hundzuka? Xikwembu xi te: “A mi vuyanga eka mina.” Entiyisweni, Vaisrayele va fularhele Yehovha hi ku phindha-phindha.

¹³ Yehovha u xupule Vaisrayele lava nga hundzukiki. Hambiswiritano, va rhange va kuma xitsundzuxo xa vuprofeta. Hi ku pfumelelana ni sweswo, Xikwembu xi te: “Yehovha, Hosi leyi Lawulaka a nge endli nchumu a nga si hlavutela mhaka ya yena leyi nga xihundla eka malandza ya yena ku nga vaprofeta.” (Amosi 3:7) Xikwembu xi paluxele Nowa leswaku Ndhambi a yi ri eku teni naswona xi n’wi lerise leswaku a lemukisa vanhu. Hilaha ku fanaka, Yehovha u byele Amosi leswaku a lemukisa vanhu ro hetelela. Khombo ra kona, Vaisrayele va honise rungula rolero ra Xikwembu kutani va tsandzeka ku teka goza leri faneleke.

14. Hi kwihi ku fana loku nga kona exikarhi ka nkarhi wa Amosi ni wa hina?

¹⁴ A swi kanakanisi leswaku na wena u ta pfumela leswaku minkarhi ya hina yi fana hi ndlela yo karhi ni minkarhi ya Amosi. Yesu Kreste u profete leswaku makhombo yo hlayanyana a ma ta humelela eminkarhini ya makumu. U tlhele a profeta hi ntirho wo chumayela lowu a wu ta endliwa emisaveni hinkwayo. (Matewu 24:3-14) Kambe, ku fana ni le sikwini ra Amosi, vanhu vo tala namuntlha va swi ba hi makatla swikombiso swa minkarhi leyi kun’we ni rungula ra Mfumo. Vuyelo bya vanhu vo tano byi ta fana ni lebyi Vaisrayele lava nga hundzukiki va langutaneke na byona. Yehovha u va tsundzuxile a ku: “Lunghekela ku hlangana ni Xikwembu xa wena.” (Amosi 4:12) Va hlangane ni Xikwembu loko Asiriya ri va hlula. Namuntlha, misava leyi nga xi chaviki Xikwembu yi ta “hlangana ni Xikwembu” eArmagedoni. (Nhlavutelo 16:14, 16) Kambe, loko Yehovha a ha lehise mbilu, hi khutaza vanhu vo tala hilaha swi nga kotekaka hakona, hi marito lama nge: “Lavani Yehovha, mi ya emahlweni mi hanya.”—Amosi 5:6.

 Ku Langutana Ni Nkaneto Ku Fana Na Amosi

15-17. (a) Amaziya a a ri mani, naswona u angule njhani eka leswi Amosi a swi profeteke? (b) Hi swihi swihehlo leswi Amaziya a hehleke Amosi ha swona?

¹⁵ Hi nga tekelela Amosi ku nga ri eka rungula leri hi ri chumayelaka ntsena kambe ni ndlela leyi hi chumayelaka ha yona. Yinhla yoleyo yi kandziyisiwe eka ndzima 7, laha hi byeriwaka hi ta muprista loyi ku vulavuriweke ha yena eku sunguleni ka xihloko lexi. A a ku ri “Amaziya lowa muprista wa Bethele.” (Amosi 7:10) Muti wa Bethele a wu ri ntsindza wa vukhongeri bya vagwinehi va le Israyele, lebyi a byi katsa ku gandzeriwa ka rhole. Hikwalaho Amaziya a a ri muprista wa vukhongeri bya Tiko. Xana u angule njhani eka rungula ra Amosi, leri a ri chumayeleke hi xivindzi?

¹⁶ Amaziya u byele Amosi a ku: “Wena la vonaka swivono, famba, balekela etikweni ra Yuda, u ya dya xinkwa kona, u profeta kona. Kambe eBethele u nga ha tlheli u profeta, hikuva i vukwetsimelo bya hosi naswona i yindlu ya mfumo.” (Amosi 7:12, 13) Kahle-kahle leswi Amaziya a a vula swona hi leswi: ‘Tlhelela eka rikwenu! Hina hi ni vukhongeri bya hina.’ U tlhele a ringeta ku kucetela mfumo leswaku wu yirisa ntirho wa Amosi, a byela Hosi Yerobuwamu wa Vumbirhi a ku: “Amosi u khire mfanelo ya wena endzeni ka yindlu ya Israyele.” (Amosi 7:10) Ina, Amaziya u hehle Amosi hi vuxengi! U byele hosi a ku: “Amosi u te, ‘Yerobuwamu u ta dlayiwa hi banga; loko ku ri Israyele, kunene u ta ya evukhumbini a suka emisaveni yakwe.’”—Amosi 7:11.

¹⁷ Hi marito wolawo, Amaziya u luke tinhlamuselo tinharhu leti nga riki ntiyiso. U te: “Amosi u te.” Kambe, Amosi a a nga si tshama a vula leswaku vuprofeta lebyi byi huma eka yena n’wini. Ematshan’weni ya sweswo, minkarhi hinkwayo a a ku: “Yehovha u te.” (Amosi 1:3) Nakambe Amosi u hehliwe hileswaku u te: “Yerobuwamu u ta dlayiwa hi banga.” Hambiswiritano, hilaha swi tsariweke hakona eka Amosi 7:9, Amosi u profete a ku: “[Mina Yehovha] ndzi ta lwa ni yindlu ya Yerobuwamu hi banga.” Xikwembu xi profete leswaku makhombo wolawo a ma ta wela “yindlu” ya Yerobuwamu, vatukulu va yena. Ku tlula kwalaho, Amaziya u vule leswaku Amosi u te: ‘Israyele u ta ya evukhumbini.’ Kambe Amosi a a profete ni  leswaku Muisrayele un’wana ni un’wana la nga ta vuyela eka Xikwembu u ta katekisiwa. Swi le rivaleni leswaku Amaziya u soholote ntiyiso, a ringeta ku hlohlotela leswaku ntirho wo chumayela wa Amosi wu yirisiwa ximfumo.

18. Hi kwihi ku yelana loku nga kona exikarhi ka marhengu lama tirhisiweke hi Amaziya ni lawa ma tirhisiwaka hi vafundhisi namuntlha?

¹⁸ Xana u ku vonile ku yelana loku nga kona exikarhi ka marhengu lama tirhisiweke hi Amaziya ni lawa ma tirhisiwaka hi vakaneti va vanhu va Yehovha namuntlha? Tanihi leswi Amaziya a ringeteke ku pfala Amosi nomu, vaprista van’wana, vafundhisi ni varhangeri va vukhongeri va manguva lawa na vona va ringeta ku sivela ntirho wo chumayela wa malandza ya Yehovha. Amaziya u hehle Amosi hi vuxengi. Ninamuntlha, vafundhisi van’wana va hehla Timbhoni ta Yehovha va vula leswaku ti xungeta vuhlayiseki bya tiko. Naswona tanihi leswi Amaziya a laveke mpfuno eka hosi leswaku a lwisana na Amosi, hakanyingi vafundhisi na vona va ya eka vanghana va vona va tipolitiki leswaku va va pfuna ku xanisa Timbhoni ta Yehovha.

Vakaneti A Va Nge Wu Siveli Ntirho Wa Hina Wo Chumayela

19, 20. Amosi u angule njhani loko a kanetiwa hi Amaziya?

¹⁹ Xana Amosi u angule njhani loko a kanetiwa hi Amaziya? Xo sungula, Amosi u vutise muprista loyi a ku: “Xana u ri: ‘U nga tshuki u profeta ku lwa na Israyele?’” Handle ko kanakana, muprofeta wa Xikwembu la nga ni xivindzi u byele Amaziya marito lawa a a nga lavi ni ku ma twa. (Amosi 7:16, 17) Amosi a nga vanga na rhumbyana. Mawaku xikombiso lexinene swonghasi eka hina! Loko swi ta emhakeni yo vulavula hi rito ra Xikwembu, hi ta yingisa Xikwembu xa hina, hambi ku ri ematikweni lawa ma nga ni vanhu vo fana na Amaziya, lava hlohlotelaka nxaniso wa tihanyi. Ku fana na Amosi, a hi tshiki ku vula hi ku: “Yehovha u te.” Nakambe vakaneti va nga ka va nga wu siveli ntirho wa hina wo chumayela, hikuva “voko ra Yehovha” ri na hina.—Mintirho 11:19-21.

²⁰ Amaziya a a fanele a swi tivile leswaku nxungeto wa yena a wu ta hundzuka nyuku wa mbyana. Amosi ana se a a n’wi hlamuserile leswaku ha yini ku ri hava munhu ni un’we emisaveni loyi a a ta n’wi pfala nomu—naswona yoleyo i yinhla ya hina ya vunharhu leyi hi nga ta yi kambisisa. Hi ku ya hi Amosi 3:3-8, Amosi u longoloxe swivutiso ni swifaniso ku kombisa leswaku a ku na nchumu lexi ngo tiendlekela handle ka xivangelo. Kutani u hlamusele leswi a vulaka swona a ku: “Ku ni nghala leyi yi vombeke! I mani loyi a nga ta ka a nga chavi? Yehovha, Hosi leyi Lawulaka u vurile! I mani loyi a nga ta ka a nga profeti?” Hi marito man’wana, Amosi u byele vayingiseri va yena a ku: ‘Tanihi leswi mi chavaka loko mi twa nghala yi vomba, na mina a ndzi nge tshiki ku chumayela rito ra Xikwembu, tanihi leswi Yehovha a ndzi lerisaka ku endla tano.’ Ku chava Yehovha ku susumetele Amosi ku vulavula hi xivindzi.

21. Hi angula njhani eka xileriso xa Xikwembu xa leswaku hi chumayela mahungu lamanene?

²¹ Na hina ha xi twa xileriso xa Yehovha xa ku chumayela. Xana hi angula njhani? Ku fana na Amosi ni valandzeri vo sungula va Yesu, hi ku pfuniwa hi Yehovha hi vula rito ra Yena hi xivindzi. (Mintirho 4:23-31) Hambiloko vakaneti va hi xanisa kumbe lava hi va chumayelaka va nga ri na mhaka ni rungula ra hina, a hi nge tshiki ku chumayela. Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo ti kombisa ku hiseka loku fanaka ni ka Amosi naswona ti susumeteleka ku hambeta ti vula mahungu lamanene hi xivindzi. Hi ni vutihlamuleri byo lemukisa vanhu hi vuavanyisi bya Yehovha lebyi taka. Xana vuavanyisi byebyo byi katsa yini? Xivutiso xexo xi ta hlamuriwa eka xihloko lexi landzelaka.

A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?

• Amosi u endle ntirho lowu Xikwembu xi n’wi nyikeke wona ehansi ka swiyimo swihi?

• Ku fana na Amosi, i yini leswi hi faneleke hi chumayela ha swona?

• Hi rihi langutelo leri hi faneleke hi va na rona loko hi endla ntirho wa hina wo chumayela?

• Ha yini vakaneti va nga swi koti ku sivela ntirho wa hina wo chumayela?

[Swivutiso Swa Dyondzo]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Xikwembu xi hlawule Amosi, mukhi wa makuwa leswaku a endla ntirho wa xona

[Swifaniso leswi nga eka tluka 13]

Ku fana na Amosi, xana u chumayela rungula ra Yehovha hi xivindzi?