Mhaka Ya Vutomi

Ku Tshemba Nkhathalelo Wa Rirhandzu Wa Yehovha

HI KU VULA KA ANNA DENZ TURPIN

Manana u vule hi ku n’wayitela a ku: “U xi rhandza ngopfu xivutiso lexi nge, ‘HIKWALAHO KA YINI!’” Loko ndza ha ri xinhwanyatana, a ndzi tshamela ku vutisa vatswari va mina swivutiso. Kambe Manana na Tatana a va kalanga va ndzi holovela hikwalaho ka torha ra mina ro rhandza ku tiva. Ematshan’weni ya sweswo va ndzi dyondzise ku anakanya ni ku endla swiboho hi ku ya hi ripfalo leri leteriweke hi Bibele. Vuleteri lebyi byi ve mpfuno lowukulu ngopfu! Siku rin’wana loko ndzi ri ni malembe ya 14, Manazi ma rhwale vatswari va mina naswona a ndza ha tlhelanga ndzi va vona.

TATA wa mina Oskar Denz na mana wa mina, Anna Maria, a va tshama eLörrach ku nga doroba ra Jarimani leri nga ekusuhi ni ndzilakano wa Switzerland. Loko va ha ri vatsongo a va hisekela politiki naswona vanhu va ndhawu a va va toloverile ni ku va xixima. Kambe hi 1922, endzhakunyana ka ku tekana ka vona, vatswari va mina va cince langutelo ra vona hi politiki ni hi tipakani ta vona evuton’wini. Mana wa mina u sungule ku dyondza Bibele ni Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona enkarhini wolowo, naswona swi n’wi tsakisile ku dyondza leswaku Mfumo wa Xikwembu wu ta tisa ku rhula emisaveni. Ku nga ri khale Tatana u hlanganyele na Manana loko a dyondza naswona va sungule ku ya eminhlanganweni ya Swichudeni swa Bibele. Tatana u kale a nyika Manana buku yo dyondza ha yona Bibele leyi nge The Harp of God, tanihi nyiko ya Khisimusi ya lembe rero. Ndzi velekiwe hi March 25, 1923, naswona ndzo va n’wana wa tuva.

Ndza ha tsundzuka swiendlakalo swo tsakisa evuton’wini bya ndyangu wa ka  hina—ku famba-famba ekhwatini ro rhula leri vitaniwaka Black Forest ni vuleteri bya Manana bya mintirho ya le kaya! Ndza ha n’wi vona a yime ekhixini a ri karhi a dyondzisa xinhwanyatana xa yena ku sweka. Swa nkoka ngopfu, vatswari va mina va ndzi dyondzise ku rhandza Yehovha Xikwembu ni ku n’wi tshemba.

Vandlha ra ka hina a ri ri ni vahuweleri va Mfumo va kwalomu ka 40 lava gingiritekaka. Vatswari va mina a va ri ni nyiko yo hlawuleka yo kuma tindlela to vulavula ni van’wana hi timhaka ta Mfumo. Hikwalaho ka leswi eku sunguleni a va endla mintirho yo pfuna tiko, a swi va olovela ku vulavula ni vanhu naswona a va amukeriwa kahle. Na mina ndzi rhandze ku chumayela hi yindlu ni yindlu loko ndzi va ni malembe ya nkombo. Hi siku ra mina ro sungula loyi a ndzi famba na yena u ndzi nyike tibuku, a ndzi komba yindlu yin’wana kutani a ku: “Nghena u vona loko va ti lava.” Hi 1931, hi ye entsombanweni wa Swichudeni swa Bibele le Basel, eSwitzerland. Vatswari va mina va fike va khuvuriwa kwalaho.

Mpfilumpfilu Wu Landzeriwa Hi Swiendlo Swa Tihanyi

Hasahasa a yi ri yikulu eJarimani emasikwini wolawo, naswona mintlawa ya politiki a yi lwa swi vava eswitarateni. Siku rin’wana nivusiku ndzi pfuxiwe hi pongo ra ku kalakala leri a ri huma endlwini ya vaakelani va hina. Vafana vambirhi va kondlo-a-ndzi-dyi a va dlaye makwavo hi foroko leyikulu hileswi a va nga pfumelelani na langutelo ra yena hi swa politiki. Hi hala tlhelo, ku vengiwa ka Vayuda ku tinyike matimba. Exikolweni, xinhwanyatana xin’wana xi boheke ku va nconga yin’we hikwalaho ka leswi a xi ri Muyuda. Ndzi xi twele vusiwana, ndzi nga swi tivi leswaku na mina ku nga ri khale ndzi ta langutana ni nchumu lowu fanaka.

Hi January 30, 1933, Adolf Hitler u ve holobye-nkulu wa Jarimani. Kwalomu ka switarata swimbirhi ku suka laha a hi ri kona a hi hlalele Manazi ma ri karhi ma hayeka mujeko wa wona wo kombisa ku hlula eholweni ya doroba. Exikolweni mudyondzisi wa hina loyi a hisekaka a a hi dyondzisa ku losa hi ku, “Heil Hitler!” Ndzhenga wolowo ndzi byele Tatana hi swona. U karhatekile ha swona. U te: “A ndzi swi rhandzi. ‘Heil’ swi vula ku ponisiwa. Loko hi ku ‘Heil Hitler,’ swi ta vula leswaku hi kombela ku ponisiwa eka yena, hayi eka Yehovha. A ndzi voni leswaku swi lulamile, kambe u nga endla xiboho hi wexe emhakeni leyi.”

Vadyondzi-kulorhi va sungule ku ndzi papalata ku fana ni mbuti ya xihaha hileswi ndzi aleke ku losa Hitler. Vafana van’wana a va ndzi ba loko vadyondzisi va nga va langutanga. Hi ku famba ka nkarhi a va nga ha tikarhati hi mina, kambe hambi ku ri vanghana va mina va ndzi byele leswaku  vatswari va vona va va alela ku tlanga na mina. A ndzi tekiwa ndzi ri munhu wa khombo.

Endzhaku ka tin’hweti timbirhi Manazi ma sungule ku fuma eJarimani, ma yirise Timbhoni ta Yehovha ma vula leswaku ti ni khombo eTikweni. Masocha ma pfale tihofisi ta rhavi le Magdeburg ivi ma yirisa minhlangano ya hina. Kambe leswi a hi tshama ekusuhi ni ndzilakano, Tatana u kume mapapila lama hi pfumeleleke ku tsemakanya hi ya eBasel, laha a hi hlanganyela minhlangano ya Sonto kona. A a tala ku vula leswaku u navela onge vamakwerhu va le Jarimani va nga kuma swakudya leswi fanaka swa moya leswaku swi va pfuna ku langutana ni vumundzuku hi xivindzi.

Maendzo Lama Nga Ni Khombo

Endzhaku ko pfariwa ka tihofisi ta le Magdeburg un’wana wa lava a va tirha kona, Julius Riffel u te eLörrach, ku nga doroba ra ka vona leswaku a ta hlela ntirho wo chumayela exihundleni. Hi ku hatlisa Tatana na yena u rhandze ku hoxa xandla. U kombele mina na Manana leswaku hi tshama ehansi ivi a hi hlamusela leswaku u pfumele ku pfuneta ku tisa tibuku ta Bibele eJarimani ti suka eSwitzerland. U vule leswaku a swi ri ni khombo swinene naswona a nga khomiwa hambi ku ri rini. A a nga lavi leswaku hina hi titwa hi boheka ku va ni xandla, hikuva a swi ta va ni khombo ni le ka hina. Xikan’we-kan’we Manana u te, “Ndzi ta tirhisana na wena.” Hiloko hi vumbirhi bya vona va ndzi languta, ivi ndzi ku, “Na mina ndzi ta tirhisana na n’wina!”

Manana u rhunge xinkwamana lexi nga nghenisaka magazini wa Xihondzo xo Rindza. A a ta nghenisa minkandziyiso eka tlhelo rin’wana kutani a yi rhungelela. U rhungelele swipaci leswi tumbeleke etimpahleni ta Tatana kutani yena na mina a hi rhungela tinguvu timbirhi ta le ndzeni leti a hi ta nghenisa eka tona minkandziyiso leyitsongo yo dyondza Bibele. Nkarhi wun’wana ni wun’wana loko hi kote ku ngungumerisa ndzalama leyi hi yi fikisa ekaya, a hi kota ku hefemula hi nkhensa Yehovha. A hi fihla minkandziyiso yoleyo ekamareni ra le henhla.

Eku sunguleni, Manazi a ma nga hi ehleketeleli nchumu. A ma nga hi tlhomi swivutiso kumbe ku secha muti wa ka hina. Hambiswiritano, hi twanane hi mfungho lowu a hi ta wu tirhisa leswaku hi lemukisa vamakwerhu va moya loko ku tshuka ku ta khombo—4711, ku nga xinun’hweriso lexi tivekaka. Loko swi ri ni khombo ku nghena endlwini a hi va lemukisa—hi tirhisa nomboro yoleyo hi ndlela yo karhi. Tatana u tlhele a va tivisa leswaku va languta mafasitere ya le kamareni ro humula eka rona va nga si nghena endlwini. Loko fasitere ra le ximatsini ri pfuriwile, swi vula leswaku ku na leswi nga fambiki kahle, kutani a va fanele va fambela ekule.

Hi 1936 na hi 1937, Magestapo ma endle tsima ro khometela magidi ya Timbhoni ma ya ti pfalela emakhotsweni ni le tikampeni ta nxaniso, laha ti nga cinisiwa gija. Hofisi ya rhavi le Bern, eSwitzerland yi sungule ku hlengeleta swiviko, ku katsa ni swin’wana leswi kumiweke etikampeni hi vutlhari ivi swi ya nghenisiwa eka buku leyi nge Kreuzzug gegen das Christentum (Nyimpi Yo Lwisana Ni Vukreste), leyi paluxeke swiendlo swa nsele swa Manazi. Hi sungule ntirho lowu nga ni khombo wo yisa swiviko leswi swa xihundla eBasel. Loko Manazi a ma hi kume ni matsalwa wolawo lama nga riki enawini a hi ta namba hi ya pfaleriwa. Ndzi ririle  loko ndzi ri karhi ndzi hlaya hi ndlela leyi vamakwerhu a va xanisiwa ha yona. Hambiswiritano a ndzi nga chavi nchumu. A ndzi tshemba leswaku Yehovha ni vatswari va mina, vanghana va mina lavakulu, va ta ndzi khathalela.

Ndzi hete xikolo ndzi ri ni malembe ya 14 kutani ndzi kuma ntirho wa ku va matsalana exitolo xa nhundzu yo aka. Hi ntolovelo a hi teka maendzo ya hina hi Mugqivela nindzhenga kumbe hi Sonto, loko Tatana a nga tirhi. Hi xiringaniso a hi teka riendzo endzhaku ka mavhiki mambirhi. A hi tifanela ni ndyangu wun’wana ni wun’wana lowu yaka eku hungaseni hi mahelo-vhiki, naswona ku ringana kwalomu ka malembe ya mune, varindzi va ndzilakano a va nga si tshama va hi yimisa kumbe ku ringeta ku hi secha—ku fikela siku rin’wana hi February 1938.

Hi Kumiwa!

Ndzi nga ka ndzi nga rivali ndlela leyi xikandza xa Tatana a xi languteka ha yona loko hi fika laha a hi teka kona tibuku ekusuhi ni le Basel, kutani hi vona minkandziyiso yo tala swinene leyi a yi hi rindzile. Tanihi leswi ndyangu wun’wana lowu a wu fanele wu rhwale minkandziyiso a wu khomiwile, a ku ri ni tibuku leti engetelekeke leti a hi fanele hi ti rhwala. Endzilakaneni, murindzi u hi langute hi tihlo ra le tin’hwembeni kutani a hi secha. Loko a kume tibuku u hi rhangise ndlela a hi kombe hi xibamu hi ya laha ku yimeke timovha ta maphorisa. Loko movha wa maphorisa wu suka na hina, Tatana u ndzi khome voko kutani a hlevetela a ku: “U nga vi muxengi. U nga boxi vito ra munhu!” Ndzi n’wi tiyisekisile ndzi ku: “A ndzi nge swi endli sweswo.” Loko hi fika eLörrach va teke tata wa mina la rhandzekaka va famba na yena. Ndzi n’wi vone ro hetelela loko rivanti ra khotso ri pfariwa.

Ku ringana kwalomu ka tiawara ta mune, Magestapo ma ndzi konanisile, ma ndzi sindzisa leswaku ndzi ma byela mavito ni tiadirese ta Timbhoni tin’wana. Loko ndzi ala, phorisa rin’wana ri hlundzukile kutani ri ku, “Hi ni tindlela tin’wana to ku sindzisa ku vula ntiyiso!” A ndzi paluxanga nchumu. Kutani va teke mina na Manana va hi tlherisela endlwini, laha va nga fika va secha ro sungula. Va yise Manana ekhotsweni kutani mina va ndzi rhumela eka mhani-nkulu leswaku a ndzi hlayisa, va nga swi tivi leswaku na yena i Mbhoni. Hambileswi a ndzi pfumeleriwile ku ya entirhweni, Magestapo ya mune a ma tshama ma rindzile emahlweni ka yindlu ma ndzi tlhome tihlo hinkwako lomu ndzi yaka kona loko phorisa rin’wana ri ri karhi ri famba-famba etlhelo ka ndlela.

Endzhaku ka masiku ninhlikanhi, loko ndzi huma endlwini ndzi vone makwerhu lontsongo wa xisati a khandziye xikanyakanya a ta eka mina. Loko a tshinela, a ndzi swi vona leswaku a ta ndzi khomisa xiphephana. Loko ndzi ku xi khomi, ndzi hundzuluke ndzi languta loko Magestapo ma swi vonile leswi ndzi swi endleke. Lexi ndzi hlamariseke hinkwavo a va ndzi fularherile hi nkarhi wolowo va ri karhi va hleka!

Xiphephana xa makwerhu loyi a xi ndzi lerisa leswaku ndzi ya eka vatswari va yena ninhlikanhi. Kambe a ndzi ta fambisa ku yini Magestapo ma ndzi rindzile, tanihi leswi a ndzi ta va nghenisa ekhombyeni? Ndzi langute Magestapo ya mune lawa a ma ri emovheni ni phorisa leri a ri ya ehansi ni le henhla ni xitarata. A ndzi nga tivi leswaku ndzi endla yini, kutani ndzi khongele hi matimba eka Yehovha leswaku a ndzi pfuna. Xikan’we-kan’we, phorisa leriya ri ye eka Magestapo ri vulavula na wona. Ri nghene emovheni kutani va famba!

Hi nkarhi wolowo, mhani-nkulu u jike hi khona a ta eka mina. Se a ku ri ndzhenga. U hlaye xiphephana lexiya kutani a vona leswaku swa antswa hi ya laha hi vitaniwaka kona, tanihi leswi a a ehleketa leswaku vamakwerhu va kunguhate ku ndzi yisa eSwitzerland. Loko hi fika, vandyangu wolowo va ndzi tivise eka wanuna loyi ndzi nga n’wi tiviki la vuriwaka Heinrich Reiff. U vule leswaku u tsakile hileswi ndzi koteke ku baleka ndzi ta fika ndzi hlayisekile naswona u tele ku ta ndzi pfuna leswaku ndzi balekela eSwitzerland. U ndzi nyike hafu ya awara leswaku ndzi hlangana na yena ekhwatini.

Vutomi eTikweni Rimbe

Ndzi hlangane na Makwerhu Reiff ndzi ri karhi ndzi xiririka mihloti, ndzi karhatekile hileswi a ndzi siya vatswari va mina endzhaku. Hinkwaswo swi endleke hi xihatla. Endzhaku ko kayakayanyana, hi tikume hi ri exikarhi ka ntlawa wa vavalangi va ndhawu kutani hi tsemakanya ndzilakano wa Switzerland hi hlayisekile.

Loko ndzi fika erhavini le Bern, ndzi kume leswaku vamakwerhu va kwalaho hi vona va  lunghiseleleke ku baleka ka mina. Va ndzi nyike ndhawu yo tshama. A ndzi tirha ekhixini, naswona a ndzi swi rhandza ngopfu. Kambe a swi tika swinene ku tshama etikweni rimbe, ndzi nga tivi leswaku ku ta endleka yini hi vatswari va mina, lava havambirhi ka vona a va gweviwe ku tshama malembe mambirhi ekhotsweni! Minkarhi yin’wana, a ndzi fikeriwa hi gome lerikulu ni ku vilela kutani ndzi tipfalela exihambukelweni ndzi rilela kona. Kambe a ndzi swi kota ku tsalelana ni vatswari va mina nkarhi na nkarhi, naswona a va ndzi khutaza leswaku ndzi tshama ndzi tshembekile.

Hi ku khutaziwa hi xikombiso xa ripfumelo xa vatswari va mina, ndzi tinyiketerile eka Yehovha kutani ndzi khuvuriwa hi July 25, 1938. Endzhaku ko heta lembe rin’we eBethele, ndzi ye ndzi ya tirha eChanélaz, ku nga purasi leri nga xaviwa hi rhavi ra Switzerland leswaku ri wundla ndyangu wa Bethele ri tlhela ri rhurhela vamakwerhu lava balekelaka nxaniso.

Loko nkarhi wa ku khotsiwa ka vatswari va mina wu hela hi 1940, Manazi ma va tshembise ku va ntshunxa loko va ta landzula ripfumelo ra vona. Va yime va tiyile kutani va rhumeriwa etikampeni ta nxaniso, Tatana a rhumeriwa eDachau, Manana eRavensbrück. Hi vuxika bya 1941, Manana ni Timbhoni tin’wana ta xisati ekampeni va arile ku tirhela masocha. Va xupuriwe hi ku yimisiwa exirhamini masiku manharhu vusiku ni nhlikanhi, endzhaku ka sweswo va ya pfaleriwa eswitokisini leswi nga ni munyama kutani va tsoniwa swakudya ku ringana masiku ya 40. Endzhaku ka sweswo va bukuteriwile. Manana u file hi January 31, 1942, loko ku hele mavhiki manharhu a himeteriwile.

Tatana u rhurhisiwile eDachau a yisiwa eMauthausen, le Austria. Ekampeni leyi Manazi a ma ri ni ndlela yo dlaya vabohiwa hi ku va tsona swakudya ni hi ku va tirhisa bya timbhongolo. Kambe endzhaku ka tin’hweti ta tsevu Manana a file, Manazi ma dlaye Tatana hi ndlela yin’wana—ma tirhise mirhi, ku dyondza swo karhi hi yena. Madokodela ya le kampeni a ma chela vakhotsiwa vuvabyi bya rifuva, ma ringeta swo karhi ha vona. Endzhaku ka sweswo vabohiwa a va tlhaviwa nayiti leyi nga ni vuxungu embilwini. Xiviko xa le nawini xi vula leswaku Tatana u dlayiwe “hi ku tsana ka nsiha wa mbilu.” A a ri ni malembe ya 43. Ndzi swi kume endzhaku ka tin’hweti leswaku u dlayiwe hi ndlela ya nsele swonghasi. Loko ndzi tsundzuka vatswari va mina lava rhandzekaka ndza ha rila ni sweswi. Kambe enkarhini wolowo ni sweswi, ndza chaveleleka hi ku tiva leswaku Manana na Tatana lava a va ri ni ntshembo wo hanya etilweni, va hlayisekile emavokweni ya Yehovha.

Endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ndzi ve ni lunghelo ro ya eka ntlawa wa vu-11 eXikolweni xa Bibele xa Watchtower xa Giliyadi le New York. Ndzi kume ntsako lowukulu hi ku dzika edyondzweni ya Matsalwa ku ringana tin’hweti ta ntlhanu! Loko ndzi thwasa hi 1948, ndzi rhumeriwe eSwitzerland leswaku ndzi ya va murhumiwa. Endzhakunyana ka sweswo ndzi hlangane na James L. Turpin, makwerhu la tshembekeke la thwaseke eka ntlawa wa vuntlhanu wa Giliyadi. Loko ku simekiwa rhavi ro sungula eTurkey, u ve mulanguteri wa rona. Hi tekanile hi March 1951, naswona endzhakunyana ka sweswo hi lemuke leswaku  a hi ta va ni n’wana! Hi rhurhele eUnited States kutani hi kuma n’wana wa nhwanyana, Marlene hi December wa lembe rero.

Emalembeni lawa hinkwawo mina na Jim hi kume ntsako lowukulu entirhweni wa Mfumo. Ndza ha tsundzuka munhu un’wana loyi a ndzi dyondza na yena Bibele, ku nga nhwanyana wa Muchayina la vuriwaka Penny, loyi a a swi rhandza swinene ku dyondza Bibele. U khuvuriwile naswona hi ku famba ka nkarhi u tekane na Guy Pierce, loyi sweswi a nga xirho xa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha. Vanhu volavo lava rhandzekaka va pfune ku pfala vangwa leri vangiweke hi ku lahlekeriwa hi vatswari va mina.

Eku sunguleni ka 2004, vamakwerhu va le Lörrach, laha vatswari va mina a va tshama kona, va ake Holo ya Mfumo leyintshwa eXitarateni xa Stich. Ku tlangela leswi Timbhoni ta Yehovha ti swi endleke, huvo ya doroba yi cince vito ra xitarata xexo xi va Denzstraße (Xitarata xa ka Denz), yi fundzha vatswari va mina. Phepha-hungu ra ndhawu yoleyo, Badische Zeitung, ehansi ka nhloko-mhaka leyi nge “Mpatswa Lowu Dlayiweke Wa Ka Denz: Wu Tsundzukiwa Hi Vito Lerintshwa Ra Xitarata,” ri vule leswaku vatswari va mina “va dlayiwe hi nkarhi wa Mfumo wa Vunharhu ekampeni ya nxaniso hikwalaho ka ripfumelo ra vona.” A ndzi nga xi rindzelanga xiendlo xexo xa huvo ya doroba kambe swi ndzi tsakisile ku vona ndlela leyi timhaka ti cinceke ha yona.

Tatana a a tala ku vula leswaku hi fanele hi kunguhatela swa nkarhi lowu taka onge hi loko Armagedoni yi ta ka yi nga fiki enkarhini wa hina kambe hi hanya onge hiloko yi ta fika mundzuku—ku nga xitsundzuxo xa nkoka lexi ndzi ringeteke ku xi tirhisa minkarhi hinkwayo. A swi ndzi oloveli minkarhi hinkwayo ku lehisa mbilu loko hala tlhelo ndzi tshama ndzi rindzile, ngopfu-ngopfu tanihi leswi swiphiqo swa vudyuhari swi endlaka leswaku ndzi tshama ndzi ri ekaya. Hambiswiritano, a ndzi si tshama ndzi kanakana xitshembiso lexi Yehovha a xi tshembisaka malandza ya yena yo tshembeka hinkwawo: “Tshemba Yehovha hi mbilu ya wena . . . N’wi tivise tindlela ta wena hinkwato, kutani yena u ta lulamisa tindlela ta wena.”—Swivuriso 3:5, 6.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

MARITO YA RISIMA YA LE NKARHINI LOWU HUNDZEKE

Wansati la humaka emugangeni wun’wana wa le kulenyana u endzele eLörrach hi va-1980. Hi nkarhi wolowo, vanhu va ndhawu a va tisa swilo leswi va nga ha swi laviki endhawini ya mani na mani, laha vanhu a va languta leswi va swi lavaka kutani va swi teka. Wansati loyi u kume bokisi leri nga ni swilo swo rhunga kutani a ri teka a ya na rona ekaya. Endzhaku ka nkarhi, etshakwini ra bokisi leri u kume swifaniso swa xinhwanyatana xin’wana ni mapapila lama tsariweke hi ku tirhisa swilo swa le kampeni ya nxaniso. Wansati loyi u tsakisiwe hi mapapila lawa kutani a tivutisa leswaku xinhwanyatana lexi xi nga luka misisi i xa ka mani.

Siku rin’wana hi 2000, wansati loyi u vone xihloko xa phepha-hungu lexi a xi vulavula hi nkombiso wa matimu eLörrach. Xihloko xexo a xi hlamusela matimu ya Timbhoni ta Yehovha hi nkarhi wa Manazi, ku katsa ni ndyangu wa ka hina. A ku ri ni swifaniso swa mina ndza ha ri n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi. Loko a vone ku yelana ka swilo leswi a nga na swona ni leswi phepha-hungu ri vulavulaka ha swona, wansati loyi u vulavurisane ni muteki wa mahungu a n’wi byela hi mapapila lawa—lawa a ma ri 42! Endzhakunyana ka mavhiki ma fike emavokweni ya mina. Eka mapapila ya kona vatswari va mina a va tshamela ku vutisa mhani-nkulu malunghana na mina. A va kalanga va ndzi rivala. Swa hlamarisa leswi mapapila lawa ma kumekeke endzhaku ka malembe yo tlula 60!

[Swifaniso leswi nga eka tluka 25]

Ndyangu wa ka hina lowu tsakeke wu hambane loko Hitler a sungule ku fuma

[Xihlovo Xa Kona]

Hitler: U.S. Army photo

[Swifaniso leswi nga eka tluka 26]

1. Rhavi ra le Magdeburg

2. Magestapo ma khome magidi ya Timbhoni

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Mina na Jim hi kume ntsako lowukulu entirhweni wa hina wa Mfumo