Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Yoxuwa
Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Yoxuwa
VAISRAYELE lava a va dzime mixaxa ya vona eTimbaleni ta Mowabu hi 1473 B.C.E., va fanele va tsake ngopfu loko va twa marito lama nge: “Tilunghiseleleni swakudya, hikuva emasikwini manharhu ku sukela sweswi, mi ta pela Yordani lowu, leswaku mi nghena ni ku teka tiko leri Yehovha Xikwembu xa n’wina xi mi nyikaka rona leswaku ri va ra n’wina.” (Yoxuwa 1:11) Ku nga ri khale a va ta humula endzhaku ko tshama malembe ya 40 emananga.
Endzhakunyana ka makume-mbirhi wa malembe, Yoxuwa loyi a a ri murhangeri u yime exikarhi ka tiko ra Kanana kutani a byela vakulukumba va Israyele a ku: “Maswivo, ndzi mi avela hi vuhlolotwana matiko lama seleke leswaku ma va ndzhaka ya tinyimba ta n’wina, ni matiko hinkwawo lawa ndzi ma tsemeke, ku suka eYordani ku ya eLwandle Lerikulu eku peleni ka dyambu. Yehovha Xikwembu xa n’wina hi yena loyi a a mi hlongolela wona emahlweni ka n’wina, u ma hlongorile hikwalaho ka n’wina, naswona mi tshame etikweni ra wona, hilaha Yehovha Xikwembu xa n’wina a mi tshembiseke hakona.”—Yoxuwa 23:4, 5.
Buku ya Yoxuwa yi tsariwe hi Yoxuwa hi byakwe hi 1450 B.C.E., naswona yi ni matimu yo tsakisa ya leswi endlekeke hi malembe ya 22. Tanihi leswi hi nga ekusuhi ni ku nghena emisaveni leyintshwa leyi tshembisiweke, xiyimo xa hina xa fana ni xa vana va Israyele lava a va lunghekele ku nghena eTikweni leri Tshembisiweke. Kutani a hi kambisiseni buku ya Yoxuwa hi mianakanyo leyi lunghekeleke ku tswonga vutivi.—Vaheveru 4:12.
“ETIMBALENI TA LE KWANDZASINI RA YERIKO”
Yoxuwa u kume xiavelo xa nkoka swinene loko Yehovha a n’wi byela a ku: “Muxe nandza wa mina u file; sweswi suka u yima, u pela Yordani, wena ni vanhu lava hinkwavo, u nghena etikweni leri ndzi va nyikaka rona, vana va Israyele”! (Yoxuwa 1:2) Yoxuwa a a fanele a rhangela tiko ra vanhu va timiliyoni to hlayanyana leswaku va nghena eTikweni leri Tshembisiweke. Loko a ri karhi a endla malunghiselelo, u rhumele tinhlori timbirhi eYeriko—muti lowu a ku ta hluriwa wona ku sungula. Emutini wolowo a ku tshama Rahava wansati wa nghwavava, loyi a tweke hi mintirho ya matimba leyi Yehovha a yi endleleke vanhu va yena. U sirhelele tinhlori a tlhela a ti pfuna, kutani tona ti n’wi tshembisa leswaku u ta ponisiwa.
Loko tinhlori ti vuya, Yoxuwa ni tiko va nambe va lunghekela ku suka va ya tsemakanya Yordani. Hambileswi nambu a wu khapakhapa, a wu vanga xihinga eka vona, hikuva Yehovha u endle leswaku mati ma yima ma endla damu hala gangeni, ivi lama nga hala nkoveni ma nghena eLwandle leri Feke. Endzhaku ko tsemakanya Yordani, Vaisrayele va fike va dzima mixaxa eGiligala ekusuhi ni le Yeriko. Endzhaku ka mune wa masiku, hi ndzhenga wa siku ra ti-14 ta n’hweti ya Abibi, va tlangele Paseka etimbaleni ta le kwandzasini ra Yeriko. (Yoxuwa 5:10) Hi siku leri landzelaka, va sungule ku dya swakudya swa le tikweni, kutani lunghiselelo ra mana ri namba ri hela. Hi nkarhi wolowo Yoxuwa u yimbise vaxinuna hinkwavo lava velekiweke emananga.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
2:4, 5—Hikwalaho ka yini Rahava a kanganyise vavanuna va hosi lava hlotaka tinhlori? Rahava u veke vutomi bya yena ekhombyeni a sirhelela tinhlori hileswi a veke ni ripfumelo eka Yehovha. Hikokwalaho, a a nga boheki ku paluxa lomu tinhlori a ti ri kona eka vavanuna lava a va lava ku vavisa vanhu va Xikwembu. (Matewu 7:6; 21:23-27; Yohane 7:3-10) Entiyisweni, Rahava u “[vuriwe] la lulameke hikwalaho ka mintirho,” leyi katsaka xiendlo xa ku komba varhumiwa va hosi tlhelo leri hoxeke.—Yakobo 2:24-26.
5:14, 15—I mani “hosana ya vuthu ra Yehovha”? Hosana leyi teke yi ta tiyisa Yoxuwa loko ku sunguriwa nyimpi yo teka Tiko leri Tshembisiweke swi tikomba ku ri “Rito”—Yesu Kreste loko a nga si va munhu wa nyama. (Yohane 1:1; Daniyele 10:13) Swa khutaza hakunene ku kuma xitiyisekiso xa leswaku Yesu Kreste la kwetsimisiweke u ni vanhu va Xikwembu namuntlha loko va ri karhi va lwa nyimpi ya moya!
Dyondzo Eka Hina:
1:7-9. Ku hlaya Bibele siku ni siku, ku anakanyisisa nkarhi na nkarhi hi leswi yi swi vulaka, ni ku tirhisa leswi hi swi dyondzaka i swa nkoka leswaku hi humelela eka matshalatshala lawa hi ma endlaka eka swilo swa moya.
1:11. Yoxuwa u byele vanhu leswaku va endla malunghiselelo ya swakudya ni swin’wana, va nga tshami hi mavoko va rindzela Xikwembu leswaku xi va nyika swona. Ndzayo ya Yesu ya leswaku hi tshika ku vilela hi swilaveko swa vutomi, kun’we ni xitshembiso xa yena xa leswaku “sweswo hinkwaswo mi ta engeteleriwa swona,” a yi vuli swona leswaku hi nga ha endli matshalatshala yo tiwundla.—Matewu 6:25, 33.
2:4-13. Endzhaku ko twa hi ta mintirho leyikulu ya Yehovha ni ku lemuka nkarhi wo tika lowu tshineleke, Rahava u endle xiboho xo seketela vagandzeri va Yehovha. Loko se u ri ni nkarhi u ri karhi u dyondza Bibele kutani u xiya leswaku hi hanya “emasikwini yo hetelela,” xana a hi swinene leswaku u endla xiboho xo tirhela Xikwembu?—2 Timotiya 3:1.
3:15. Tanihi leswi xiviko lexi tisiweke hi tinhlori leti a ti rhumiwe eYeriko a xi ri xinene, Yoxuwa u hatle a teka goza, a nga yimeli mati ya le Yordani leswaku ma hunguteka. Malunghana ni swiendlo leswi katsaka vugandzeri bya ntiyiso, hi fanele hi va ni xivindzi ematshan’weni yo yima ku kondza swiyimo swi vonaka swi ri kahle.
4:4-8, 20-24. Maribye ya 12 lama tekiweke enambyeni wa Yordani a ma ta va xitsundzuxo eka Vaisrayele. Swiendlo swa Yehovha swa ku ponisa vanhu va yena va manguva lawa eka valala va vona na swona i xitsundzuxo xa leswaku u na vona.
VA YA EMAHLWENI VA HLULA
Muti wa Yeriko wu “pfariwile wu tiya . . . , ku nga ri na munhu la humaka, naswona ku nga ri na munhu la nghenaka.” (Yoxuwa 6:1) Xana muti lowu a wu ta tekisiwa ku yini? Yehovha u nyike Yoxuwa rhengu leri faneleke ri landzeriwa. Hi ku hatlisa marhangu ma wile kutani muti wu lovisiwa. Ku lo pona Rahava ni ndyangu wa ka vona ntsena.
Endzhaku ku landziwe muti wa vuhosi wa Ayi. Tinhlori leti rhumeriweke kwalaho ti vike leswaku muti lowu wu ni vaaki vatsongo, kutani a ku nga laveki vavanuna vo tala leswaku va wu lovisa. Hambiswiritano, kwalomu ka masocha ya 3 000 lama rhumeriweke ku ya hlasela muti wolowo, ma vuye ma nga ha languti ni le ndzhaku, ma ri karhi ma hlongorisiwa hi vavanuna va Ayi. Hikwalaho ka yini? Yehovha a a nga ri na vona Vaisrayele. Akani wa nyimba ya Yuda u dyohile loko ku ri karhi ku hlaseriwa Yeriko. Endzhaku ko lunghisa mhaka, Yoxuwa u tlhele a ya hlasela muti wa Ayi. Endzhaku ko hlula Vaisrayele eku sunguleni, hosi ya Ayi yi te enyimpini hi nkhinkhi. Kambe Yoxuwa u tirhise rhengu leri siyeke vavanuna lava mileke makatla va muti wa Ayi va we mapa, kutani a teka muti wa vona.
Gibiyoni i ‘muti lowukulu ku tlula Ayi, naswona vavanuna va wona hinkwavo a va ri vanhu va matimba.’ (Yoxuwa 10:2) Hambiswiritano, loko vavanuna va Gibiyoni va twe ta ku hluriwa ka Yeriko na Ayi hi Vaisrayele, va kanganyise Yoxuwa leswaku a endla ntwanano wa ku rhula na vona. Matiko lawa ma va rhendzeleke ma vone sweswo swi ri nxungeto eka wona. Tihosi ta wona ta ntlhanu ti endle ntwanano leswaku ti hlasela Gibiyoni. Vaisrayele va lamulele Vagibiyoni kutani va hlula vahlaseri hi ku helela. Ku hlula kun’wana ka Vaisrayele ehansi ka vurhangeri bya Yoxuwa ku katsa miti ya le dzongeni ni le vupela-dyambu, kun’we ni tihosi ta le n’walungwini leti endleke ntwanano. Tihosi hinkwato leti hluriweke evupela-dyambu bya Yordani a ti ri 31.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
10:13—Xana xiendlakalo xo tano xi nga kotekisa ku yini? “Xana xi kona lexi nga hlulaka Yehovha,” Muvumbi wa tilo ni misava? (Genesa 18:14) Loko a swi lava, Yehovha a nga lawula ndlela leyi misava yi rhendzelekaka ha yona, lerova dyambu ni n’weti swi vonaka swi nga ha fambi eka muhlaleri wa laha misaveni. Kumbe a nga endla leswaku misava ni n’weti swi hambeta swi rhendzeleka swi nga kavanyetiwi hi nchumu, hi nkarhi lowu fanaka a endla leswaku miseve ya dyambu ni n’weti yi hambeta yi tlhava ndhawu yin’we. Ku nga khathariseki leswaku swona hi swihi, “a ri kona siku leri a ri fana ni rero” ematin’wini ya munhu.—Yoxuwa 10:14.
10:13—I yini buku ya Yaxara? Buku leyi yi boxiwe nakambe eka 2 Samuwele 1:18 malunghana ni xiphato lexi vuriwaka “Vurha”—risimu ro rila Hosi Sawulo wa le Israyele ni n’wana wa yena Yonathani. Kumbexana buku leyi a ku ri nhlengeleto wa tinsimu ni swiphato swa mintsheketo kumbe swa timhaka ta xiviri, leswi kumbexana a swi tiveka swinene exikarhi ka Vaheveru.
Dyondzo Eka Hina:
6:26; 9:22, 23. Ndzhukano lowu Yoxuwa a wu vuleke hi nkarhi wa ku lovisiwa ka Yeriko wu hetiseke endzhaku ka malembe ya 500. (1 Tihosi 16:34) Ndzhukano wa Nowa eka ntukulu wakwe Kanana wu hetiseke loko Vagibiyoni va va mahlonga. (Genesa 9:25, 26) Rito ra Yehovha ra hetiseka minkarhi hinkwayo.
7:20-25. Van’wana va nga ha anakanya leswaku vukhamba bya Akani a xi ri xidyoho lexitsongo, kumbexana va tibyela leswaku a xi vavisanga munhu. Va nga ha va va ri ni langutelo leri fanaka hi ku yiva swilo leswitsongo ni ku endla swidyoho swin’wana leswi nga nyawuriki kambe leswi lwisanaka ni Bibele. Hambiswiritano, hina hi fanele hi tekelela Yoxuwa, hi lwisana swinene ni mintshikilelo yo endla swiendlo leswi nga riki enawini kumbe swa vudlakuta.
9:15, 26, 27. Hi fanele ku teka swiboho leswi hi swi endlaka swi ri swa nkoka kutani hi hetisisa switshembiso swa hina.
YOXUWA A ENDLA NTIRHO WA YENA WO HETELELA WO TIKA
Loko se a dyuhele—a lava ku khoma lembe ra vu-90—Yoxuwa u sungule ku ava tiko. Wolowo i ntirho lowukulu hakunene! Nyimba ya Ruveni ni ya Gadi ni hafu ya nyimba ya Manase ana se a ti kume ndzhaka ya tona evuxeni bya Yordani. Kutani tinyimba letin’wana ti sungule ku nyikiwa ndzhaka hi tlhelo ra le vupela-dyambu hi ku tirhisa vuhlolotwana.
Tabernakela yi dzimiwe eXilo endhawini ya nyimba ya Efrayimi. Kalebe u kume muti wa Hebroni, naswona Yoxuwa u kume muti wa Timna-sera. Valevhi va nyikiwe miti ya 48, ku katsa ni miti ya 6 ya vuchavelo. Loko ti tlhelela endhawini leyi ti nyikiweke yona evuxeni bya Yordani, tinhenha ta nyimba ya Ruveni, Gadi ni hafu ya nyimba ya Manase ti fike ti simeka alitari “leyikulu ngopfu.” (Yoxuwa 22:10) Tinyimba ta le vupela-dyambu bya Yordani ti teke xiendlo xexo xi ri xa vugwinehi, naswona a ku sale katsongo leswaku ku tlhekeka nyimpi ya xin’wana-manana, kambe ku vulavurisana lokunene ku endle leswaku ku papalatiwa ku halatiwa ka ngati.
Loko Yoxuwa se a ri ni nkarhinyana a tshama le Timna-sera, u vitane vakulukumba, varhangeri, vaavanyisi ni tindhuna ta Israyele, kutani a va khutaza leswaku va va ni xivindzi ni ku tshama va tshembekile eka Yehovha. Endzhaku, Yoxuwa u hlengelete tinyimba hinkwato ta Israyele eXikeme. Kwalaho u va tsundzuxe ndlela leyi Yehovha a tirhisaneke ni vanhu vakwe ha yona ku sukela enkarhini wa Abrahama, a tlhela a va khutaza leswaku va ‘chava Yehovha, va n’wi tirhela hi ndlela leyi pfumalaka xihoxo ni ya ntiyiso.’ Vanhu va susumeteleke ku hlamula va ku: “Yehovha Xikwembu xa hina hi ta n’wi tirhela, naswona hi ta yingisa rito rakwe!” (Yoxuwa 24:14, 15, 24) Endzhaku ka swilo leswi Yoxuwa u file a ri ni malembe ya 110 hi vukhale.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
13:1—Xana leswi a swi kanetani ni leswi vuriweke eka Yoxuwa 11:23? Doo, phela vuhluri bya Tiko leri Tshembisiweke a byi ri hi matlhelo mambirhi: nyimpi ya ku hluriwa ka tihosi ta 31 ta tiko ra Kanana leyi heteke Vakanana matimba, kun’we ni ku tekiwa ka tiko hi ku helela hi tinyimba kumbe hi vanhu vo karhi. (Yoxuwa 17:14-18; 18:3) Hambileswi vana va Israyele va tsandzekeke ku hlongola Vakanana hinkwavo exikarhi ka vona, lava va saleke a va nga ri na khombo eka vuhlayiseki bya Vaisrayele. (Yoxuwa 16:10; 17:12) Yoxuwa 21:44 yi ri: “Yehovha a va wisisa hinkwako-nkwako.”
24:2—Xana Tera tata wa Abrahama a a ri mugandzeri wa swifaniso? Eku sunguleni, Tera a a nga ri mugandzeri wa Yehovha Xikwembu. Swi tikomba onge a a gandzela xikwembu xa n’weti lexi vuriwaka Sina—xikwembu lexi a xi dumile eUra. Hi ku ya hi matimu ya Vayuda, swi tikomba onge Tera a a ri muendli wa swifaniso. Hambiswiritano, loko Abrahama a suka eUra hilaha Xikwembu xi n’wi leriseke hakona, Tera u fambe na yena eHarani.—Genesa 11:31.
Dyondzo Eka Hina:
14:10-13. Hambileswi a a ri ni malembe ya 85 hi vukhale, Kalebe u kombele ntirho wo tika wo hlongola vaaki va muti wa Hebroni. Emutini wolowo a ku tshama Vaanaka—vavanuna va xiyimo xo ka xi nga tolovelekanga. Hi ku pfuniwa hi Yehovha, nhenha leyi leyi nga ni ntokoto yi hlurile, naswona Hebroni wu ve muti wa vuchavelo. (Yoxuwa 15:13-19; 21:11-13) Xikombiso xa Kalebe xi hi khutaza leswaku hi nga papalati swiavelo swo tika swa vutirheli bya le tilweni.
22:9-12, 21-33. Hi fanele hi tivonela leswaku hi papalata ku ehleketelela van’wana swo biha.
“A Ri Wanga Ni Rito Rin’we”
Loko se a dyuhele, Yoxuwa u byele vavanuna lava nga ni vutihlamuleri eIsrayele a ku: “A ri wanga ni rito rin’we eka marito hinkwawo lamanene lawa Yehovha Xikwembu xa n’wina a ma vuleke. Hinkwawo ma hetisekile eka n’wina.” (Yoxuwa 23:14) Matimu ya buku ya Yoxuwa ma swi kombisa kahle sweswo!
Muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Swilo hinkwaswo leswi tsariweke enkarhini lowu hundzeke swi tsaleriwe ku letela hina, leswaku hi ta va ni ntshembo hikwalaho ka ku tiyisela ka hina ni hikwalaho ka nchavelelo lowu humaka eMatsalweni.” (Varhoma 15:4) Hi nga tiyiseka leswaku ntshembo lowu hi nga na wona eswitshembisweni swa Xikwembu a hi wa hava. A xi kona xitshembiso lexi nga ta wela ehansi; hinkwaswo swi ta hetiseka.
[Mepe lowu nga eka tluka 10]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Tiko leri hluriweke ehansi ka vurhangeri bya Yoxuwa
BAXANI
GILIYADI
ARABHA
NEGEBU
Nambu wa Yordani
Lwandle ra Munyu
Nkova wa Yaboko
Nkova wa Arinoni
Hasora
Madoni
Laxaroni
Ximroni
Yokiniyama
Dori
Megido
Kedexi
Tanaka
Hefere
Tirisa
Afeke
Tapuwa
Bethele
Ayi
Giligala
Yeriko
Gezere
Yerusalema
Makeda
Yaramutu
Adulamu
Libna
Lakixi
Egiloni
Hebroni
Debiri
Aradi
[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]
Xana wa swi tiva leswaku ha yini Rahava lowa nghwavava a vuriwe la lulameke?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
Yoxuwa u khutaze Vaisrayele leswaku va ‘chava Yehovha, va n’wi tirhela’
[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]
Vukhamba bya Akani a ku nga ri xidyoho lexitsongo—byi ve ni vuyelo byo chavisa
[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]
“Hi ripfumelo marhangu ya Yeriko ma wile.”—Vaheveru 11:30