Papalata Mikhuva Leyi Hlundzukisaka Xikwembu

EXIVAVENI lexitsongo ku vekiwe bokisi ra mufi leri pfuriweke naswona hi siku leri, dyambu ra le Afrika a ri hisa ni vusosa. Loko vakhandli va nhlonge va ri karhi va hundza etlhelo ka rona va landzelelana, mukhalabye un’wana u fika a yimanyana. A ri ni gome lerikulu, u voyamela ekusuhi ni xikandza xa mufi kutani a sungula ku vulavula: “Hikwalaho ka yini u nga ndzi byelanga leswaku wa famba? Hikwalaho ka yini u ndzi siyise xileswi? Sweswi leswi u nga vuya xana u ta ya emahlweni u ndzi pfuna?”

Eka xiphemu xin’wana xa Afrika ku tswariwa n’wana. A nga kona loyi a pfumeleriwaka ku n’wi vona. N’wana u humesiwa endzhaku ka nkarhi kutani a nyikiwa vito hi ku landza mihivahivani ya ndhawu yoleyo.

Eka vanhu van’wana, ku vulavula ni mufi kumbe ku tumbeta ricece leswaku ri nga voniwi, swi nga vonaka ku ri mukhuva lowu nga tolovelekangiki. Hambiswiritano, eka mindhavuko yin’wana, ndlela leyi vanhu va va langutaka ha yona vanhu lava feke ni vana lava tswariwaka, yi vangiwa hi dyondzo ya leswaku vanhu lava feke kahle-kahle a va fanga kambe va hanya.

Dyondzo leyi yi ni matimba lerova yi khumba vutomi bya vona bya siku ni siku. Hi xikombiso, timiliyoni ta vanhu ti tshemba leswaku swiyenge swa nkoka evuton’wini bya munhu—ku fana ni ku tswariwa, nkarhi wa kondlo-a-ndzi-dyi, ku nghenela vukati, ku veleka ni ku fa—i  swiyenge leswi munhu a hundzaka eka swona eka riendzo ra yena ro ya exivandleni xa moya, xa vakokwana. Kwalaho ku tshembiwa leswaku mufi u hambeta a pfuna lava a va siyeke endzhaku. Naswona a nga hambeta a ya emahlweni ni ndzhendzeleko wa vutomi hi ku tswariwa nakambe.

Vanhu va endla mihivahivani yo karhi yo hlayanyana leswaku ndzhendzheleko lowu wu ta famba kahle. Mikhuva leyi yi endliwa hi ntshembo wa leswaku ku ni nchumu wo karhi endzeni ka hina lowu ponaka rifu. Vakreste va ntiyiso va papalata mikhuva yin’wana ni yin’wana leyi fambisanaka ni dyondzo leyi. Hikwalaho ka yini?

Hi Xihi Xiyimo Xa Vafi?

Bibele yi xi veka erivaleni xiyimo xa vafi. Yi swi veka hi ku kongoma yi ku: “Lava hanyaka va swi tiva leswaku va ta fa; kambe loko ku ri lava feke, a va tivi nchumu nikatsongo . . . Rirhandzu ra vona, rivengo ra vona ni mavondzo ya vona se swi herile . . . A ku na ntirho hambi ku ri kungu, vutivi kumbe vutlhari eSheol [sirha ra vanhu leri tolovelekeke], ndhawu leyi u yaka eka yona.” (Eklesiasta 9:5, 6, 10) Vagandzeri va ntiyiso va Xikwembu i khale va amukele ntiyiso lowu wa xisekelo wa Bibele. Va kume leswaku moya-xiviri a hi nchumu lowu nga fiki, kambe wu nga fa naswona wu nga herisiwa. (Ezekiyele 18:4) Naswona va kume leswaku nchumu lowu va nge i moya wa vafi a wu kona. (Pisalema 146:4) Eminkarhini ya khale, Yehovha u lerise vanhu vakwe leswaku va tihambanisa hi ku helela ni mikhuva kumbe mihivahivana leyi fambisanaka ni dyondzo ya leswaku vafi va hanya naswona va swi kota ku lawula vanhu lava hanyaka.—Deteronoma 14:1; 18:9-13; Esaya 8:19, 20.

Vakreste va lembe-xidzana ro sungula na vona a va papalata mikhuva ni mihivahivana yihi ni yihi leyi fambisanaka ni dyondzo ya vukhongeri bya mavunwa. (2 Vakorinto 6:15-17) Namuntlha Timbhoni ta Yehovha ta yi papalata mikhuva leyi fambisanaka ni dyondzo ya mavunwa ya leswaku ku ni nchumu lowu ponaka loko munhu a fa ku nga khathariseki leswaku i ta rixaka rihi, muhlovo wihi kumbe ndhavuko wihi.

I yini lexi nga hi kongomisaka tanihi Vakreste leswaku hi endla xiboho xo tlangela kumbe ku nga tlangeli mukhuva wo karhi? Hi fanele hi kambisisa ku vona loko wu hlangana ni dyondzo yo karhi leyi nga riki ya matsalwa yo tanihi dyondzo ya leswaku moya wa mufi wu nga lawula vanhu lava hanyaka. Ku tlhandlekela kwalaho, hi fanele hi tsundzuka leswaku ku hlanganyela eka mukhuva wolowo, swi nga ha khunguvanyisa van’wana lava tivaka leswi Timbhoni ta Yehovha ti swi pfumelaka ni ku swi dyondzisa. Loko hi ri karhi hi ehleketa hi tinhla teto, a hi kambisiseni swilo swimbirhi swa nkoka—ku tswariwa ni ku fa.

Minkhuvo Ya Ku Tswariwa Ni Ku Nyikiwa Ka N’wana Vito

Mikhuva yo tala leyi fambisanaka ni ku tswariwa ka vana yi kahle. Hambiswiritano, etindhawini leti ku tswariwa ku langutiwaka tanihi ku hundzela eka ndhawu yin’wana, ku suka exivandleni xa swikwembu ku ta evanhwini, Vakreste va ntiyiso va fanele va tivonela. Hi xikombiso, etindhawini tin’wana ta Afrika, n’wana a nga humesiwi endlwini loko a ha ku tswariwa naswona a nga nyikiwi vito ku kondza ku hundza nkarhi wo karhi. Nkarhi lowu n’wana a nga wu tshamaka a nga si humela ehandle wu nga ha hambana hi ku ya hi tindhawu, kambe loko nkarhi wolowo wu hela ku endliwa mihivahivana yo nyika n’wana vito, laha n’wana a humesiwaka endlwini naswona a kombiwa maxaka ni vanghana ximfumo. Hi nkarhi wolowo, vito ra n’wana ri boxiwa ximfumo.

Loko yi hlamusela mukhuva lowu, buku leyi nge, Ghana—Understanding the People and Their Culture yi ri: “Emasikwini yo sungula ya nkombo, ricece ri tekiwa ri ri ‘muendzi’ la nga le ku cinceni a suka endhawini ya mimoya a ta evuton’wini bya le misaveni. . . . Hi ntolovelo ricece a ri humesiwi endlwini naswona lava nga riki va ndyangu a va pfumeleriwi ku ri vona.”

Hikwalaho ka yini ku ri ni nkarhi wo rindza emahlweni ko va n’wana a nyikiwa vito ximfumo? Buku leyi nge Ghana in Retrospect ya hlamusela: “Loko ku nga si hundza masiku ya nhungu, ricece ri tekiwa ri nga si va munhu. Ra ha tekiwa ra ha ri exivandleni xa moya laha ri humaka  kona.” Buku leyi yi ya emahlweni yi ku: “Tanihi leswi ku nga vito leri endlaka ricece ri va munhu, loko mpatswa wu vona onge n’wana u ta fa, wu nga ha honisa endlelo leri, wu nga n’wi nyiki vito kukondza wu tiyiseka leswaku u ta hanya. . . . Hikwalaho xiendlo lexi, lexi minkarhi yin’wana xi vuriwaka hojahoja, ku anakanyiwa leswaku xi tisa ku hundzuka lokukulu eka n’wana ni le ka vatswari vakwe. Nkhuvo lowu hi wona wu tisaka n’wana etikweni ra vanhu.”

Munhu lonkulu endyangwini hi yena a rhangelaka nkhuvo lowu hi nkarhi wo nyika n’wana vito. Leswi endlekaka hi nkarhi wa nkhuvo swa hambana-hambana hi ku ya hi tindhawu, kambe nkhuvo hakanyingi wu katsa ku cheriwa ka byala bya timhamba, swikhongelo leswi kongomisiwaka eka swikwembu va nkhensa ku fika ka n’wana a hlayisekile, va endla ni mihivahivana yin’wana.

Ku tivisiwa ka vito ra n’wana hi kona loku nga nchumu lowukulu eka nkhuvo lowu. Hambileswi vatswari va nga ni vutihlamuleri byo thya n’wana vito, maxaka man’wana ma swi hisekela swinene ku hoxa xandla eka vito leri hlawuriwaka. Mavito man’wana ma nga va ni nhlamuselo yo karhi hi ku ya hi ririmi ra ndhawu, ku fana ni leyi nge “a a fambile, u tlhele a vuya,” “Manana u vuyile nakambe,” kumbe “Tatana u vuyile nakambe.” Mavito man’wana ma ni nhlamuselo leyi alelaka swikwembu ku teka ricece ri tlhelela etikweni ra vafi.

Ina, a swi hoxanga ku tsakela ku tswariwa ka n’wana. Ku nyika n’wana vito ra un’wana ni ku n’wi thya vito leri fambisanaka ni swiendlakalo swa ku tswariwa ka yena, i mukhuva lowu amukelekaka kambe leswaku n’wana u n’wi nyika rini vito i xiboho xa munhu hi yexe. Hambiswiritano, Vakreste lava lavaka ku tsakisa Xikwembu va va ni vuxiyaxiya byo papalata mikhuva kumbe minkhuvo leyi nga kombisaka leswaku va pfumelelana ni dyondzo ya leswaku ricece i “muendzi” loyi a sukaka etikweni ra swikwembu a ta etikweni ra vanhu lava hanyaka.

Ku engetela kwalaho, hambileswi vo tala emugangeni va tekaka ku thyiwa ka n’wana vito tanihi nchumu wa nkoka, Vakreste va fanele va anakanyela mapfalo ya van’wana va tlhela va ehleketa hi leswi vanhu lava nga riki vapfumeri va nga swi anakanyaka hi hina. Hi xikombiso, a hi nge ndyangu wa Vakreste wu tumbeta n’wana endlwini ku fikela loko ku endliwa ntlango wa ku n’wi humesa endlwini, xana vanhu va nga fikelela makumu wahi? Xana swi ta siya dyondzo yihi loko vito leri tirhisiweke ri lwisana ni ntiyiso wa Bibele lowu va wu dyondzisaka?

Hikwalaho, Vakreste loko va endla xiboho xo nyika n’wana vito ni leswaku va ta n’wi nyika rini, va ringeta hi matimba ku ‘endla hinkwaswo leswaku va vangamisa Xikwembu,’ ni leswaku va nga vi xikhunguvanyiso. (1 Vakorinto 10:31-33) A va xi ‘bakanyi xileriso xa Xikwembu leswaku va ta hlayisa mindhavuko’ leyi kahle-kahle yi endleriweke ku dzunisa vafi. Ematshan’weni ya sweswo, va yisa ku dzuneka ni ku vangama eka Yehovha, Xikwembu lexi hanyaka.—Marka 7:9, 13.

Ku Suka Eku Feni U Hundzela eVuton’wini

Ku fa, ku fana ni ku velekiwa, vo tala va ku teka ku ri ku cinca; loyi a faka u hundzela exivandleni lexi nga vonakiki, xa mimoya ya vafi. Vo tala va kholwa leswaku loko mikhuva ni mihivahivana yo karhi yo ka yi nga endliwi loko munhu a fa, mufi a nga hlundzuka, hikuva va anakanya leswaku u ni matimba ya ku xupula ni ya ku nkhensa lava hanyaka. Dyondzo leyi hi yona yi hoxaka xandla swinene eka ndlela leyi minkosi yi fambisiwaka ha yona.

Minkosi leyi endleriwaka ku miyeta vafi hakanyingi yi katsa swirilo swo hambana-hambana—ku kalakala ni ku hokoloka etlhelo ka ntsumbu, ku heteleriwa hi nkhuvo wa ntsako endzhaku ka xilahlo. Madyo ni ku kukutlela madleke ni ku cina loku fambisanaka ni vuyimbeleri lebyi nga ni pongo, swi tolovelekile eminkosini yo tano. Swilahlo swi tekiwa swi ri swa nkoka swinene lerova hambi ku ri mindyangu leyi nga evuswetini hakanyingi yi wa yi pfuka leswaku yi kuma mali leyi eneleke yo endla “xilahlo lexi fanelekaka,” hambiloko sweswo swi ta yi siya yi ri evuswetini lebyikulu ni le swikweletini.

Se i malembe Timbhoni ta Yehovha ti ri karhi ti paluxa mikhuva yo lahla vafi leyi nga  fambisaniki na matsalwa. * Mikhuva leyi yi hlanganisa murindzelo, byala bya timhamba, ku vulavula ni mufi ni ku kombela swo karhi eka mufi, ku pfula ribye ni mikhuva yin’wana leyi sekeriweke eka dyondzo ya leswaku ku ni nchumu lowu ponaka loko munhu a fa. Mikhuva yoleyo leyi kombisaka ku delela Xikwembu a yi “basanga,” yi ni “vuxisi” naswona yi sekeriwe ‘endhavukweni wa vanhu’ ku nga ri eRitweni ra Xikwembu ra ntiyiso.—Esaya 52:11; Vakolosa 2:8.

Ntshikilelo

Van’wana swa va tikela swinene ku papalata mikhuva ya ndhavuko, ngopfu-ngopfu ematikweni laha ku xiximiwa ka mufi ku nga nchumu wa nkoka swinene. Hikwalaho ka ku ka ti nga yi landzeli mikhuva yo tano, Timbhoni ta Yehovha ti langutiwa hi tihlo ro tshwuka kumbe ku vuriwa leswaku a ti na xinghana naswona a ti va xiximi vafi. Swihehlo leswi ni ntshikilelo lowukulu, swi vangele van’wana leswaku va chava ku yimela ntiyiso, hambileswi va wu twisisaka kahle ntiyiso wa Bibele. (1 Petro 3:14) Van’wana va vone onge mikhuva leyi i xiphemu xa ndhavuko wa vona kutani a va nge swi koti ku yi tshika hilaha ku heleleke. Van’wanyana va vule leswaku ku papalata ku landzela mukhuva wo karhi swi nga endla leswaku vaaki va ndhawu va sungula ku venga vanhu va Xikwembu.

A hi lavi ku khunguvanyisa van’wana swi nga fanelanga. Hambiswiritano, Bibele ya hi lemukisa leswaku ku namarhela ka hina ntiyiso swi ta endla leswaku misava leyi hambukeke eka Xikwembu yi nga hi rhandzi. (Yohane 15:18,19; 2 Timotiya 3:12; 1 Yohane 5:19) Hi teka goza leri hi ku tirhandzela, hi ku tiva leswaku hi fanele hi hambana ni lava va nga le munyameni wa moya. (Malakiya 3:18; Vagalatiya 6:12) Hilaha Yesu a lweke hakona ni ndzingo wa Sathana wa leswaku a endla leswi nga amukelekiki eka Xikwembu, na hina hi fanele hi lwisana ni nkucetelo wo endla nchumu lowu nga hlundzukisaka Xikwembu. (Matewu 4:3-7) Ematshan’weni yo pfumelela ku chava vanhu, Vakreste va ntiyiso va rhangisa ku tsakisa Yehovha Xikwembu ni ku n’wi xixima tanihi leswi a nga Xikwembu xa ntiyiso. Va endla tano hi ku ka va nga landzuli mahanyelo lama dyondzisiwaka hi Bibele malunghana ni vugandzeri lebyi tengeke, ku nga khathariseki ntshikilelo lowu humaka eka vanhu van’wana.—Swivuriso 29:25; Mintirho 5:29.

Ku Xixima Yehovha Hi Ndlela Leyi Hi Langutaka Vafi Ha Yona

I swa ntumbuluko ku khumbeka emintlhavekweni ni ku va ni gome loko munhu loyi u n’wi rhandzaka a fa. (Yohane 11:33, 35) Ku kumbuka munhu loyi a wu n’wi rhandza ni ku lunghiselela xilahlo lexi xiximekaka i swinene naswona i xiendlo lexinene xo kombisa rirhandzu ra hina. Hambiswiritano, Timbhoni ta Yehovha ti tiyiselela gome ro feriwa handle ko nghenela mikhuva ya ndhavuko, leyi nga xi tsakisiki Xikwembu. Leswi a swi olovi eka lava va kuleleke eka mindhavuko leyi vafi va chaviwaka swinene. Swi nga ha hi tikela ku namarhela ntiyiso loko hi khomiwe hi gome ro feriwa hi munghana lonkulu. Nilokoswiritano, Vakreste lava tshembekeke va tiyisiwa hi Yehovha, “Xikwembu xa nchavelelo hinkwawo,” ni hi ku seketeriwa hi vapfumeri-kulobye. (2 Vakorinto 1:3, 4) Ripfumelo ra vona leri tiyeke ra leswaku vafi lava nga twiki lava nga emianakanyweni ya Xikwembu va ta tlhela va hanya siku rin’wana, ri nyika Vakreste va ntiyiso xivangelo lexi tiyeke xo tihambanisa hi ku helela ni mikhuva ya swilahlo leyi nga riki ya Vukreste leyi kanetanaka ni ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi.

Xana a hi tsaki hi ku va Yehovha a hi humese ‘emunyameni a hi nghenisa eku vonakaleni kakwe loku hlamarisaka’? (1 Petro 2:9) Hambileswi hi tsakaka loko ku tswariwa n’wana ni leswi hi vaka ni gome loko hi feriwa, onge ku navela ka hina ku endla leswi lulameke ni rirhandzu ra hina leri enteke eka Yehovha Xikwembu ri nga tshama ri hi susumetela ku “famba tanihi vana va ku vonakala.” Hi nga tshuki hi pfumela ku thyakisiwa emoyeni hi mikhuva leyi nga riki ya Vukreste leyi hlundzukisaka Xikwembu.—Vaefesa 5:8.

[Nhlamuselo ya le hansi]