I Yini Lexi Lawulaka Vumundzuku Bya Wena?

JOHN GRAY mutivi wa dyondzo ya hundzuluko wa tsala a ku: “Vanhu a va ha swi koti ku lawula vumundzuku bya vona ku fana ni swiharhi.” Mutsari Shmuley Boteach u kombisa langutelo leri hambaneke ni rero ebukwini ya yena leyi nge An Intelligent Person’s Guide to Judaism. U ri: “Munhu a hi xiharhi, hikwalaho minkarhi hinkwayo u kota ku lawula vumundzuku bya yena.”

Vanhu vo tala va pfumelelana na Gray naswona va kholwa leswaku matimba lama nga lawulekiki ya ntumbuluko ma lawula vumundzuku bya vanhu. Van’wana va anakanya leswaku munhu i xivumbiwa xa Xikwembu lexi nga ni vuswikoti byo lawula vumundzuku bya xona.

Van’wana va vona onge vumundzuku bya vona byi lawuriwa hi nkucetelo wa vanhu va nyama lava nga ni matimba swinene. Hi ku ya hi mutsari Roy Weatherford, “vunyingi bya vanhu emisaveni—ngopfu-ngopfu vunyingi bya vavasati lava tshameke va hanya—a . . . va na matimba kumbe a va swi koti ku lawula vutomi bya vona hikwalaho ka swivangelo leswi nga erivaleni swa ku tshikileriwa hi vanhu ni ku tirhisiwa hi ndlela yo biha.” (The Implications of Determinism) Vo tala va vone milorho ya vona ya vumundzuku lebyi tsakisaka yi hundzuka ya hava hikwalaho ka valawuri lava phikizanaka va politiki kumbe va masocha.

Van’wana ematin’wini hinkwawo va titwe va nga pfuni nchumu hikuva a va anakanya leswaku minkucetelo ya matimba swinene a yi lawula vumundzuku bya vona. Boteach u ri: “Magriki ya khale a ma kholwa leswaku ku va ni ntshembo i ku tixisa hikuva a va nga ta swi kota ku hundzula vumundzuku lebyi se byi kunguhatiweke.” A va anakanya leswaku vumundzuku bya munhu wihi na wihi a byi kunguhatiwa hi swikwembu-kati leswi tshamelaka  ku hundzuka mavala. A va kholwa leswaku swikwembu-kati leswi a swi kunguhata nkarhi lowu munhu a nga ta fa ha wona swi tlhela swi kunguhata leswaku u ta fanela ku tiyisela gome ni switlhavi swo fikela kwihi evuton’wini.

Dyondzo ya leswaku vumundzuku bya munhu byi lawuriwa hi matimba lama nga tolovelekangiki yi dumile namuntlha. Hi xikombiso, vanhu vo tala va pfumela eka Kismet, kumbe eka ku kunguhateriwa. Va vula leswaku Xikwembu xi kunguhate vuyelo bya swiendlo swa vanhu hinkwavo ni nkarhi lowu munhu a nga ta fa ha wona. Van’wana va pfumela leswaku “ku pona kumbe ku avanyisiwa ko hetelela ka munhu un’wana ni un’wana ku kunguhatiwe ka ha ri emahlweni” hi Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. Vanhu vo tala lava tivulaka Vakreste va amukela dyondzo leyi.

Xana wena u anakanya yini? Xana vumundzuku bya wena se byi kunguhatiwile hi minkucetelo leyi u nga kotiki ku yi lawula? Kumbe, xana William Shakespeare, mutsari wa mintlangu wa Munghezi u tiyisile loko a ku: “Vanhu minkarhi yin’wana va swi kota ku lawula vumundzuku bya vona”? Xiya leswi Bibele yi swi vulaka emhakeni leyi.