Xana U Tiringanisa Ni Van’wana?

I MANI eka hina loyi a nga si tshamaka a hlangana ni munhu loyi a langutekaka ku antswa ku ri na yena, la vonakaka a tiviwa hi vanhu, a twisisa swilo hi ku hatlisa, kumbe a pasela ehenhla exikolweni? Swi nga ha endleka van’wana va ri ni rihanyo ro antswa kumbe ntirho lowu holelaka kahle, va humelela kumbe va vonaka va ri ni vanghana vo tala. Va nga ha va ni swilo swo tala, mali yo tala, movha wuntshwa kumbe va vonakala va tsakile. Loko u vona vanhu vo tano, xana u tiringanisa na vona? Xana ku tipimanisa ni van’wana a swi papalateki? Hikwalaho ka yini Mukreste a nga lavaka ku swi papalata? Naswona, xana hi nga eneriseka njhani handle ko tipimanisa ni van’wana?

Leswi Endlaka Leswaku Hi Tiringanisa Ni Van’wana

Xivangelo xin’wana lexi endlaka vanhu va tipimanisa ni van’wana hi leswaku swi va endla va tshama va titwa va ri ni xindzhuti. Hakanyingi vanhu va eneriseka loko va kuma leswaku va humelela ku fana ni tintangha ta vona. Xivangelo xin’wana i ku lava ku titiyisa nhlana, ku tiva leswi hi kotaka ku swi endla ni leswi hi nga kotiki ku swi endla. Hi kota ku vona leswi van’wana va koteke ku swi fikelela. Loko va fana na hina eka swilo swo tala naswona va kote ku fikelela swo karhi, hi nga ha vona onge na hina hi nga ti fikelela tipakani leti fanaka.

Ku tipimanisa hakanyingi ku endliwa hi vanhu lava yelanaka—va rimbewu rin’we, lava ringanaka hi malembe ni swiyimo ni lava tivanaka. A hi kanyingi hi nga tipimanisaka ni un’wana loyi xiyimo xa yena xi nga le henhla swinene ka xa hina. Hi xikombiso, nhwanyana wa malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi hakanyingi a nga tipimanisa ni vanhwanyana lava a dyondzaka na vona xikolo ku ri ni ku tipimanisa ni n’watifexeni la dumeke, naswona hi ntolovelo n’watifexeni a nge tiringanisi ni nhwanyana yoloye wa kondlo-a-ndzi-dyi.

I yini leswi hi talaka ku tipimanisa hi swona? Nchumu wun’wana ni wun’wana lowu hi nga na wona kumbe xiyimo xo karhi lexi tekiwaka xi ri xa nkoka endhawini—hi xikombiso, vutlhari, ku saseka, rifuwo, swiambalo—swi nga va xisekelo xo tipimanisa ni van’wana. Hambiswiritano, hi tala ku tipimanisa hi swilo leswi hi swi rhandzaka. Hi xikombiso, a swi nge olovi leswaku hi navela switempe leswi munghana wa hina a swi hlengeleteke handle ka loko hi rhandza ku hlengeleta switempe.

Ku tipimanisa ku vanga mintlhaveko yo hambana-hambana, yo tanihi ku eneriseka ni  ntshikilelo wa mianakanyo, ku tlangela ni ku navela ku tekelela ni ku titwa u nga ntshunxeki kumbe ku va ni rivengo. Yin’wana ya mintlhaveko leyi yi ni khombo naswona a yi fambisani ni timfanelo ta Vukreste.

Ku Tipimanisa Hi Moya Wo Phikizana

Vo tala lava lavaka “ku hlula” loko va tipimanisa ni van’wana va kombisa moya wo phikizana. Va lava ku va lava antswaka ku ri ni van’wana, naswona a va eneriseki ku fikela loko va tivona va antswa ku tlula van’wana. A swi tsakisi ku va exikarhi ka vanhu vo tano. Ku va ni vanghana vo tano swa tika. Vanhu vo tano a vo pfumala ku titsongahata ntsena kambe hakanyingi va tsandzeka ku tirhisa xitsundzuxo xa Bibele malunghana ni ku rhandza vanhu-kulobye, tanihi leswi langutelo ra vona ri nga endlaka vanhu van’wana va tivona va nga ri nchumu kumbe va ri ni tingana.—Matewu 18:1-5; Yohane 13:34, 35.

Ku endla vanhu va titwa va ri “vatsandzeki” swa va vavisa hi ndlela yo karhi. Hi ku ya hi mutsari un’wana, “ku tsandzeka ka hina ku vava ngopfu loko hi vona onge vanhu lava hi fanaka na vona va kote ku kuma nchumu lowu hi wu lavaka.” Kutani, moya wo phikizana wu pfuxa mavondzo, xikhomela ni ku nga rhandzi munhu wo karhi hikwalaho ka swilo swa yena, ku humelela ka yena, xiyimo lexi a nga eka xona, ndhuma, mikateko ni swin’wana. Leswi swi pfurhetela moya wo phikizana swi nga heli. Bibele yi ala ku “pfuxa ku phikizana.”—Vagalatiya 5:26.

Lava nga ni mavondzo va ringeta ku tsongahata lava phikizanaka na vona hi ku tsan’wa leswi va swi fikeleleke. Swiendlo swo tano swi nga vonaka swi nga vuli nchumu, kambe loko swi nga xiyiwi ni ku siveriwa, swi nga vanga khombo lerikulu. Xiya swiendlakalo swimbirhi swa le Bibeleni leswi kombisaka khombo ra mavondzo.

Hi nkarhi lowu Isaka a a tshama eFilisita u katekisiwe hi “mintlhambi ya tinyimpfu ni mintlhambi ya tihomu ni malandza yo tala lerova Vafilisita va n’wi fela mona.” Va kombise mavondzo ya vona hi ku seletela swihlovo leswi a swi ceriwe hi Abrahama tata wa Isaka naswona hosi ya vona yi kombele Isaka leswaku a suka endhawini yoleyo. (Genesa 26:1-3, 12-16) Mavondzo ya vona a ma nyenyetsa naswona a ma onha swo tala. A va nga ha koti ku tiyiselela ku vona Isaka swi n’wi fambela kahle exikarhi ka vona.

Endzhaku ka malembe-xidzana yo tala, Davhida u humelerile loko ku lwiwa nyimpi. Vuswikoti byakwe byi ndhundhuzeriwe hi vavasati va Israyele lava yimbeleleke va ku: “Sawulo u dlaye magidi yakwe, kambe Davhida u dlaye makume yakwe ya magidi.” Hambileswi a a ndhundhuzeriwa hi mpimo wo karhi, Sawulo u langute ku pimanisiwa koloko ku ri loku n’wi tsongahataka, kutani mavondzo ma tinyika matimba. Ku sukela kwalaho u ve ni xikhomela eka Davhida. Hi ku hatlisa u sungule ku ringeta ku dlaya Davhida. Vona khombo leri nga vangiwaka hi mavondzo!—1 Samuwele 18:6-11.

Kutani loko ku tipimanisa ka hina ni van’wana—hi leswi va swi fikelelaka kumbe leswi va kotaka ku swi endla—swi hi pfuxela mavondzo kumbe moya wo phikizana, hi fanele hi tivonela! Leyi i mintlhaveko yo biha, leyi nga fambisaniki ni Xikwembu. Kambe loko hi nga si kambisisa leswaku moya wo tano wu nga siveriwa njhani, a hi kambisiseni swin’wana leswi khutazaka moya wo tipimanisa ni van’wana.

Ku Tikambisisa Hi Wexe Ni Ku Eneriseka

‘Xana ndzi tlharihile, ndza languteka, ndzi kota ku endla swilo hi ndlela leyi humelelaka, ndzi ni rihanyo lerinene, ndza xiximeka, ndzi rhandziwa hi vanhu? Naswona ku fikela kwihi?’ A hi kanyingi hi yimaka emahlweni ka xivoni hi tivutisa swilo swo fana ni leswi. Kambe hi ku ya hi mutsari un’wana, “swi tikomba onge hi tshama hi ri karhi hi tivutisa swivutiso sweswo ivi hi kuma tinhlamulo leti nga enerisiki kahle.” Munhu loyi a nga tiyisekiki leswaku i yini leswi a nga kotaka ku swi fikelela a nga ha anakanyisisa hi swilo sweswo a nga phikizani na munhu kumbe ku va ni mavondzo hi munhu wo karhi. U va a ri karhi a tikambisisa. A ku bihanga nchumu hi sweswo. Kambe ndlela leyinene yo endla sweswo i ku swi endla u nga tipimanisi ni van’wana.

Hi ni vuswikoti byo hambana-hambana, hi  swivangelo swo hambana-hambana. Ku ta tshama ku ri ni lava va vonakaka swi va fambela kahle ku ri na hina. Hikwalaho, ematshan’weni yo va ni mavondzo, hi fanele hi languta leswi hi kotaka ku swi endla hi ku ya hi mimpimanyeto yo lulama ya Xikwembu, leyi nyikaka nkongomiso lowunene wo hambanisa leswinene ni leswo biha. Yehovha u khathala hi leswi munhu ha un’we a nga swona. A nga boheki ku hi pimanisa ni munhu un’wana. Muapostola Pawulo wa hi tsundzuxa: “Un’wana ni un’wana a a kombise leswi ntirho wa yena wu nga swona, kutani u ta va ni xivangelo xo khana malunghana na yena hi yexe, naswona ku nga ri hi ku tiringanisa ni munhu un’wana.”—Vagalatiya 6:4.

Ku Lwisana Ni Mavondzo

Leswi vanhu hinkwavo va nga hetisekangiki, ku lwisana ni mavondzo swi nga lava ku tikarhata hi matimba. Swa olova ku tiva leswi Matsalwa ma vulaka swona loko ma ku: “Vanani lavo rhanga eku xiximaneni,” kambe a swi olovi ku swi endla. Pawulo u xiye mboyamelo wa yena exidyohweni. Leswaku a lwisana na wona u boheke ku ‘ba miri wa yena, a wu kongomisa tanihi hlonga.’ (Varhoma 12:10; 1 Vakorinto 9:27) Eka hina swi nga vula ku lwisana ni mianakanyo yo tipimanisa ni van’wana, hi yi siva hi mianakanyo leyinene. Hi fanele hi khongela hi kombela Yehovha a hi pfuna ‘leswaku hi nga tiehleketeleli ku tlula mpimo lowu hi faneleke ku tiehleketelela ha wona.’—Varhoma 12:3.

Dyondzo ya Bibele ni ku gayela na swona swa pfuna. Hi xikombiso, ehleketa hi Paradeyisi leya ha taka leyi tshembisiwaka hi Xikwembu. Hi nkarhi wolowo, vanhu hinkwavo va ta va ni ku rhula, rihanyo lerinene, swakudya leswi eneleke, makaya lamanene ni ntirho lowunene. (Pisalema 46:8, 9; 72:7, 8, 16; Esaya 65:21-23) Xana u kona loyi a nga ta va ni mboyamelo wo phikizana ni van’wana? Nikatsongo. A ku nge vi na xivangelo xo endla tano. Ku vula ntiyiso, Yehovha a nga hi nyikanga vuxokoxoko hinkwabyo leswaku vutomi byi ta va njhani hi nkarhi wolowo, kambe hi nga tshemba leswaku vanhu hinkwavo va ta kota ku endla swilo leswi tsakisaka. Un’wana a nga dyondza hi tinyeleti un’wana a endla swiambalo swo xonga. Hikwalaho ka yini un’wana a nga vondzokaka un’wana? Mintirho ya vamakwerhu yi ta hi khutaza ematshan’weni yo hi vangela mavondzo. Mintlhaveko yo tano ku ta va swilo swa nkarhi lowu hundzeke.

Loko byebyo ku ri vutomi lebyi hi byi navelaka, xana a hi fanelanga hi lwela ku hlakulela langutelo ro tano sweswi? Ana se hi tsakela paradeyisi ya moya, leyi nga hava swiphiqo swo tala leswi nga emisaveni leyi namuntlha. Tanihi leswi ku nga ta va ku nga ri na moya wo phikizana emisaveni leyintshwa ya Xikwembu, ku ni xivangelo lexi twalaka xo wu papalata sweswi.

Kutani, xana swi hoxile ku tipimanisa ni van’wana? Kumbe, xana ku kona laha swi nga vaka swi lulamile?

Ku Tipimanisa Loku Faneleke

Swiendlo swo tala swa ku tipimanisa swi vange ku hlundzuka kumbe ntshikilelo, kambe a swi fanelanga swi va tano minkarhi hinkwayo. Emhakeni leyi xiya xitsundzuxo xa muapostola Pawulo: “Mi tekelela lava dyaka ndzhaka ya switshembiso hikwalaho ka ripfumelo ni ku lehisa mbilu.” (Vaheveru 6:12) Ku lwela ku hlakulela timfanelo to fana ni ta malandza yo tshembeka ya Yehovha ya khale swi nga hi pfuna. I ntiyiso leswaku sweswo swi nga lava ku tipimanisa ko karhi. Hambiswiritano, swi nga hi pfuna ku vona swikombiso leswi hi nga swi tekelelaka ni laha swi lavaka hi antswisa kona.

Anakanya hi Yonathani. Hi nga ha vula leswaku  a a ta va ni xivangelo xo va ni mavondzo. Tanihi n’wana wa mativula wa Hosi Sawulo wa Israyele, Yonathani swi nga ha endleka a tshame a ehleketa leswaku hi yena a nga ta va hosi, kambe Yehovha u hlawule munhu loyi a a ri ntsongo eka yena hi malembe ya kwalomu ka 30, ku nga Davhida lontsongo. Ematshan’weni yo va ni xikhomela, Yonathani u tikombise a ri ni xinghana xa xiviri eka Davhida, naswona u n’wi seketerile tanihi hosi leyi hlawuriweke hi Yehovha. Yonathani a a ri wanuna wa moya hakunene. (1 Samuwele 19:1-4) Yonathani a nga fananga ni tata wakwe la languteke Davhida tanihi loyi a vangisanaka na yena, kambe u swi xiyile leswaku i Yehovha a kongomisaka timhaka, kutani a titsongahatela ku endla ku rhandza ka Yena; a nga tipimanisanga na Davhida hi ku tivutisa a ku, “Hikwalaho ka yini ku hlawuriwe Davhida ku ri na mina?”

Exikarhi ka Vakreste-kulorhi a hi fanelanga hi titwa hi tlhontlhiwa onge hi loko van’wana va ringeta ku hi hundza kumbe ku hi tekela xiyimo. Ku vangisana a swi fanelanga. Vakreste lava wupfeke va tirhisana, va ni vun’we ni rirhandzu, a va phikizani. Mutivi wa ta ntshamisano Francesco Alberoni u ri: “Rirhandzu i nala lonkulu wa mavondzo. Loko hi rhandza munhu wo karhi, hi n’wi navelela leswinene naswona ha tsaka loko a humelela naswona a tsakile.” Kutani loko makwerhu wo karhi evandlheni ra Vukreste a kume lunghelo ro karhi, nchumu lowunene ku ta va ku eneriseka hi sweswo. Yonathani a a ri tano. Ku fana na yena hi ta katekisiwa loko hi seketela lava tirhaka hi ku tshembeka eka vutihlamuleri lebyi va rhwexiweke byona enhlengeletanweni ya Yehovha.

Hi nga tsakela xikombiso lexinene xa Vakreste-kulorhi. Ku tipimanisa hi ndlela leyinene na vona swi nga hi khutaza ku va tekelela hi ndlela leyinene hikwalaho ka ripfumelo ra vona. (Vaheveru 13:7) Kambe loko hi nga swi xiyi, ku tiringanisa ni van’wana swi nga hundzuka mphikizano. Loko loyi hi navelaka ku fana na yena a vonaka a hi tlula kutani hi ringeta ku n’wi tsongahata kumbe ku n’wi sola-sola, ku n’wi tekelela ka hina ku nga hundzuka mavondzo.

A nga kona munhu la nga hetisekangiki loyi a nga vaka xikombiso lexi hetisekeke. Hikwalaho Matsalwa ma ri: “Leswi mi nga vana lava rhandzekaka, vanani vatekeleri va Xikwembu.” Nakambe, “Kreste u xanisekele n’wina, a mi siyela ntila leswaku mi landzelerisisa mikondzo yakwe.” (Vaefesa 5:1, 2; 1 Petro 2:21) Timfanelo ta Yehovha na Yesu—rirhandzu ra vona, ntwela-vusiwana ni ku titsongahata ka vona—hi leswi hi faneleke hi lwela ku swi tekelela. Hi fanele hi tinyika nkarhi wo fikelela timfanelo ta vona, swikongomelo swa vona ni ndlela leyi va endlaka swilo ha yona. Ku tipimanisa hi ndlela yoleyo swi nga hi vuyerisa evuton’wini, swi nga hi nyika nkongomiso lowunene, swi nga hi tiyisa nhlana ni ku hi sirhelela, naswona swi nga hi pfuna ku va Vakreste lava wupfeke. (Vaefesa 4:13) Loko hi tiyimisela ku endla leswi nga ematimbeni ya hina eku tekeleleni ka xikombiso xa vona lexi hetisekeke, a hi nge tali ku tipimanisa ni vanhu van’wana.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28, 29]

Hosi Sawulo u vondzoke Davhida

[Xifaniso lexi nga eka tluka 31]

Yonathani a nga kalanga a languta Davhida lontsongo tanihi munhu la vangisanaka na yena