Rito Ra Yehovha Ra Hanya

Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Rhuti

LEXI i xiendlakalo xo tsakisa xa vavasati vambirhi lava va tshembanaka. I xiviko xa malunghana ni ku kombisa xichavo eka Yehovha Xikwembu ni ku tshemba malunghiselelo yakwe. Leyi i mhaka leyi kombisaka ndlela leyi Yehovha a a khumbeka ha yona hi nxaxamelo wa rixaka leri Mesiya a a ta huma eka rona. I xirungulwana lexi khumbaka mbilu xa swilo leswi tsakiseke ndyangu wo karhi ni leswi wu vangeleke mabibi ya mbilu. Buku ya Bibele ya Rhuti yi tamele timhaka leti hinkwato yi tlhela yi tlhandlekela ni tin’wana.

Buku ya Rhuti yi hlanganisa nkarhi wa kwalomu ka 11 wa malembe “emasikwini lawa vaavanyisi a va endla vululami ha wona” eIsrayele. (Rhuti 1:1) Swi tikomba onge swiendlakalo leswi swi tsariweke swi humelele eku sunguleni ka nguva ya Vaavanyisi, hikuva n’wini wa ndhawu, Bowasi, loyi a nga un’wana wa vatlangi va drama leyi ya xiviri, a a ri n’wana wa Rahava loyi a hanyeke enkarhini wa Yoxuwa. (Yoxuwa 2:1, 2; Rhuti 2:1; Matewu 1:5) Ndzungulo lowu wu fanele wu tsariwe hi muprofeta Samuwele hi lembe ra 1090 B.C.E. Buku leyi hi yona ntsena eBibeleni leyi thyiweke vito ra munhu wa xisati la nga riki Muisrayele. Rungula leri nga eka yona “ra hanya naswona ri ni matimba.”—Vaheveru 4:12.

“LAHA U YAKA KONA, NDZI TA YA KONA”

(Rhuti 1:1–2:23)

Loko Nawomi na Rhuti va fika eBetlehema, va koke vanhu rinoko. Vavasati va muti a va kombetela lonkulu wa kona ivi va vutisana va ku: “Xana loyi i Nawomi?” Hiloko Nawomi a hlamula a ku: “Mi nga ndzi vitani Nawomi. Ndzi vitaneni Marha, hikuva Lowa Matimba Hinkwawo u ndzi endlele swo vava ngopfu. A ndzi tele loko ndzi famba, kambe Yehovha u ndzi vuyise ndzi nga khomanga nchumu.”—Rhuti 1:19-21.

Loko ndlala le Israyele yi endle leswaku yena ni ndyangu wakwe va rhurha eBetlehema va ya etikweni ra Mowabu, Nawomi a a “tele” hikwalaho ka leswi a a ri ni nuna swin’we ni vana vambirhi va majaha. Kambe, endzhaku ko heta nkarhinyana va ri le Mowabu, nuna wa yena, Elimeleke, u file. Hi ku famba ka nkarhi majaha lawa mambirhi ma teke vavasati va Vamowabu, ku nga Orpa na Rhuti. Ku hundze malembe ya kwalomu ka khume, hiloko majaha lawa mambirhi ma fa ma nga ri na vana, leswi endleke leswaku vavasati lava vanharhu va sala va ri voxe. Loko Nawomi a endla xiboho xo tlhelela etikweni ra Yuda, tinoni ta vana vakwe ti fambe na yena. Loko va ha ri endleleni, Nawomi u kombele vingi vakwe leswaku va tlhelela etikweni ra Mowabu, va ya tikumela vavanuna eka vanhu va ka vona. Hiloko Orpa a pfumela. Kambe Rhuti yena u namarhele Nawomi, a ku: “Laha u yaka kona, ndzi ta ya kona, naswona laha u etlelaka kona, ndzi ta etlela kona. Vanhu va wena va ta va vanhu va mina, Xikwembu xa wena xi ta va Xikwembu xa mina.”—Rhuti 1:16.

Loko tinoni leti timbirhi, ku nga Nawomi na Rhuti, ti fika eBetlehema, a ku ri nguva ya ku tshovela maxalana. Hi ku landza malunghiselelo ya Nawu wa Xikwembu, Rhuti u sungule ku khwaja ensin’wini leyi a yi ri ya xaka ra Elimeleke—Muyuda la kuleke, loyi a vitaniwaka Bowasi. Rhuti u kume tintswalo emahlweni ka Bowasi naswona u ye emahlweni a khwaja ensin’wini yakwe “kukondza ntshovelo wa maxalana ni ntshovelo wa koroni” wu hela.—Rhuti 2:23.

 Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

1:8—Hikwalaho ka yini Nawomi a byele vingi vakwe leswaku ‘un’wana ni un’wana wa vona a tlhelela endlwini ya mana wakwe’ ematshan’weni yo vula leswaku a tlhelela endlwini ya tata wakwe? A swi boxiwanga leswaku tata wa Orpa a a ha hanya kumbe a a file hi nkarhi wolowo. Kambe tata wa Rhuti yena a a ha hanya. (Rhuti 2:11) Hambiswiritano, Nawomi u vulavule hi tindlu ta vamana wa vona, kumbexana a anakanya leswaku a va ta hatla va tsundzuka rirhandzu ra vamana wa vona. Leswi a swi ta va nchavelelo lowukulu eka vanhwana lava va nga ni gome ra ku siyiwa hi n’wingi wa vona la rhandzekaka. Nakambe, marito lawa ma nga ha va ma kombisa leswaku mana wa Rhuti ni wa Orpa a va ri ni makaya lamanene ku tlula kaya ra Nawomi.

1:13, 21—Xana Yehovha hi yena a endleke leswaku Nawomi a twa ku vava, a n’wi vangela makhombo? E-e, naswona Nawomi a a nga lumbeti Xikwembu hi nchumu wo karhi. Kambe, a a vona onge Yehovha a a lwa na yena, loko a anakanya hi swilo hinkwaswo leswi a langutaneke na swona. U titwe a karhatekile, a nga twisisi leswaku ku humelela yini. Ku tlula kwalaho, enkarhini wolowo, ku kuma vana a swi tekiwa ku ri nkateko lowu humaka eka Xikwembu kasi vumhika a byi tekiwa ku ri ndzhukano. Leswi a a ri hava vatukulu, nileswi a a feriwe hi majaha ya yena mambirhi, Nawomi a nga ha va a teke sweswo swi ri xitiyisekiso xa leswaku Yehovha hi yena a n’wi tsongahateke.

2:12—Hi yihi “hakelo leyi hetisekeke” leyi Rhuti a yi kumeke eka Yehovha? Rhuti u ve ni n’wana kutani a kuma lunghelo ro va xirho xa nxaxamelo wa rixaka ra nkoka swinene ematin’wini ya vanhu—leri Yesu Kreste a humeke eka rona.—Rhuti 4:13-17; Matewu 1:5, 16.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

1:8; 2:20. Hambileswi a langutaneke ni makhombo yo tala, Nawomi a nga tshikanga ku langutela ku kombisiwa musa wa rirhandzu hi Yehovha. Na hina hi fanele hi endla tano, ngopfu-ngopfu loko hi langutane ni miringo yo tika.

1:9. Kaya a ri fanelanga ri va ndhawu leyi ndyangu wu taka eka yona leswaku wu ta dya ni ku etlela ntsena. Ri fanele ri va ndhawu leyi nga ni ku rhula, yo kuma ku wisa ni ntsako.

1:14-16. Hi ku lava ku tienerisa, Orpa “u tlhelele eka vanhu va ka vona ni le ka swikwembu swakwe.” Rhuti yena a nga tlhelelanga. A nga vanga na mhaka ni vuhlayiseki lebyi nga etikweni ra ka vona, kambe u namarhele Yehovha. Na hina a hi nge hluriwi hi ku navela ku titsakisa kutani hi ‘tlhelela endzhaku eku lovisiweni,’ loko hi rhandza Xikwembu hi mbilu hinkwayo, hi tlhela hi kombisa moya wa ku tinyiketela.—Vaheveru 10:39.

2:2. Rhuti u tirhise lunghiselelo leri a ri ri kona ra ku pfumelela vanhu vambe ni swisiwana ku khwaja emasin’wini. A a titsongahata hakunene. Mukreste la pfumalaka a nga fanelanga a ala mpfuno wo huma eka vapfumeri-kulobye kumbe wo huma eka hulumendhe, hi ku anakanya leswaku swi n’wi yisa ehansi.

2:7. Hambileswi a a ri na yona mfanelo yo khwaja, Rhuti u kombele mpfumelelo a nga si khwaja. (Levhitika 19:9, 10) Leswi swi kombisa leswaku a a ri munhu wo rhula. Na hina hi ta va hi endla kahle loko hi ‘lava ku rhula,’ hikuva “lavo rhula va ta dya ndzhaka ya misava, hakunene va ta kuma ntsako lowu heleleke eku rhuleni lokukulu.”—Sofaniya 2:3; Pisalema 37:11.

 2:11. Rhuti a a nga ri xaka ntsena eka Nawomi. A a ri munghana wa ntiyiso. (Swivuriso 17:17) Vunghana bya vona a byi tiyile hikuva a byi sekeriwe eka timfanelo to kota rirhandzu, ku tshembeka, ntwela-vusiwana, musa ni ku pfumala vutianakanyi. Xa nkoka swinene, a byi sekeriwe eka vumoya bya vona—ku rhandza ku tirhela Yehovha ni ku va exikarhi ka vagandzeri vakwe. Na hina hi pfulekeriwe hi nkarhi lowunene wo va ni vunghana bya xiviri ni vagandzeri va ntiyiso.

2:15-17. Hambiloko Bowasi a olovisele Rhuti ntirho, yena u ye “emahlweni a khwaja emasin’wini ku fikela nimadyambu.” Rhuti a a ri munhu wa migingiriko. Mukreste na yena u fanele a tiviwa a ri munhu wa migingiriko.

2:19-22. Nawomi na Rhuti a va tiphina hi ku bula swin’we hi nkarhi wa madyambu, lonkulu a bumabumela lontsongo hi mintirho yakwe leyinene, va hlamuselana leswi va swi ehleketaka ni leswi va titwisaka xiswona. Ndyangu wa Vakreste na wona wu fanele wu va tano.

2:22, 23. Ku hambana na Dina, n’wana wa Yakobe, Rhuti u lave ku tolovelana ni vagandzeri va Yehovha. U hi vekele xikombiso lexinene xo xi landzela!—Genesa 34:1, 2; 1 Vakorinto 15:33.

NAWOMI A ‘TALA’

(Rhuti 3:1–4:22)

Nawomi a a dyuhele swinene lerova a a nga ha swi koti ku kuma vana. Kutani u byele Rhuti leswaku a n’wi kumela vana, hi ku pfumela ku tekiwa hi mukutsuri la nga xaka ra nuna wakwe. Rhuti u yingise vukongomisi bya Nawomi kutani a kombela Bowasi leswaku a va mukutsuri wa yena. Bowasi a a tiyimiserile ku amukela xikombelo lexi. Kambe, ku ni xaka rin’wana ra le kusuhi leri a ku fanele ku twiwa rona ku sungula emhakeni leyi.

Handle ko ba mariri, Bowasi u teke goza ro lulamisa timhaka. Hi siku leri landzelaka, u hlengelete vakulukumba va khume va le Betlehema emahlweni ka xaka leri kutani a ri vutisa loko ri tiyimiserile ku va mukutsuri. Wanuna loyi u arile. Hiloko Bowasi a va mukutsuri kutani a tekana na Rhuti. Evukatini bya vona va veleke n’wana wa jaha la vitaniwaka Obede, la veke kokwa wa Hosi Davhida. Hiloko vavasati va le Betlehema va vula marito lawa eka Nawomi: “A a dzunisiwe Yehovha . . . U ve muvuyeteri wa moya-xiviri wa wena, ni loyi a nga ta khathalela malembe ya wena ya vudyuhari, hikuva nhlomi ya wena leyi yi ku rhandzaka, leyi yi antswaka eka wena ku tlula vana va nkombo, yi n’wi velekile.” (Rhuti 4:14, 15) Wansati la vuyeke eBetlehema a “nga khomanga nchumu,” sweswi u tlhele a ‘tala’!—Rhuti 1:21.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

3:11—I yini lexi endleke leswaku Rhuti a tiviwa a ri “wansati lonene ngopfu”? A ku nga ri “ku horha misisi” kumbe “ku vehela swin’wetsin’wetsi swa nsuku kumbe ku ambala tinguvu ta le handle” leswi endleke leswaku vanhu va xixima Rhuti. Kambe a ku ri “munhu la nge xihundleni wa mbilu”—ku tshembeka ni rirhandzu rakwe, ku titsongahata ni vunene byakwe, ku gingiriteka ni ku tiyimisela kakwe ku tirhela van’wana. Wansati wihi na wihi la chavaka Xikwembu, la navelaka ku va ni ndhuma yo fana ni ya Rhuti, u fanele a lwela ku hlakulela timfanelo leti.—1 Petro 3:3, 4; Swivuriso 31:28-31.

3:14—Ha yini Rhuti na Bowasi va pfuke ku nga si vonakala? Leswi a swi vuli swona leswaku a va ringeta ku tumbeta manyala, onge hiloko va tikhome hi ndlela yo biha nivusiku. Swi le rivaleni  leswaku leswi Rhuti a swi endleke vusiku byebyo a swi fambisana ni leswi a swi tala ku endliwa hi wansati loyi a lavaka ku tekiwa hi xaka ra nuna wakwe. U endle leswi a byeriweke swona hi Nawomi. Ku tlhandlekela kwalaho, ndlela leyi Bowasi a anguleke ha yona yi swi veka erivaleni leswaku leswi Rhuti a swi endleke a swi nga hoxanga. (Rhuti 3:2-13) Swi le rivaleni leswaku Rhuti na Bowasi va hatle va pfuka leswaku va nga nyiki munhu xivangelo xa ku famba a hangalasa timhaka ta mavunwa.

3:15—Xana mhaka ya ku va Bowasi a nyike Rhuti mimpimo ya tsevu ya maxalana, a yi vula yini? Kumbexana a swi kombisa leswaku siku ra Rhuti ra ku wisa a ri tshinele, tanihi leswi siku ra ku wisa a ri ta endzhaku ko tirha masiku ya tsevu. Bowasi a a tiyimisele ku n’wi nyika “ndhawu yo wisela eka yona” endlwini ya yena loko se va tekanile. (Rhuti 1:9; 3:1) Nakambe swi nga ha endleka leswaku mimpimo ya tsevu ya maxalana hi yona ntsena leyi Rhuti a a ta kota ku yi rhwala hi nhloko.

3:16—Ha yini Nawomi a vutise Rhuti a ku: “Hi wena mani, n’wananga?” Xana a a nga ha swi voni leswaku i n’wingi wakwe? Kumbexana a a nga ha n’wi voni kahle, hikuva loko Rhuti a tlhelela eka Nawomi swi nga endleka leswaku a ka ha dzwiharile. Kambe, xivutiso lexi xi nga ha va xi vula leswaku Nawomi a a lava ku tiva loko Rhuti se a tekiwile hi mukutsuri kutani a vitaniwa hi ndlela leyintshwa.

4:6—Xana mukutsuri a a ta yi “onha” njhani ndzhaka ya yena loko a endla xiendlo xa ku kutsula? Xo sungula, loko munhu loyi se a nga evuswetini a xavise ndzhaka ya yena ya nsimu, mukutsuri a a fanele a humesa mali yo xava nsimu ya kona hi nxavo lowu vekiwaka hi ku landza malembe lama saleke leswaku ku fika Yubili. (Levhitika 25:25-27) Leswi a swi ta endla leswaku nsimu leyi ya yena yi va ni nxavo wa le hansi. Ku tlula kwalaho, loko Rhuti o va ni n’wana wa jaha, nsimu ya kona a yi ta va ndzhaka ya jaha leri, ku nga ri ya un’wana wa maxaka ya le kusuhi ya mukutsuri.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

3:12; 4:1-6. Bowasi u landzelerisise lunghiselelo ra Yehovha. Xana na hina ha swi hisekela ku endla swilo hi ndlela ya Xikwembu?—1 Vakorinto 14:40.

3:18. Nawomi a a tshemba Bowasi swinene. Na hina hi fanele hi va tshemba hi ndlela leyi fanaka vapfumeri-kulorhi lava tshembekaka. Rhuti a a tiyimiserile ku tekiwa hi wanuna loyi a a sungula ku n’wi vona, loyi ni vito rakwe ri nga boxiwiki eBibeleni. (Rhuti 4:1) Hikwalaho ka yini? Hikuva a a tshemba malunghiselelo ya Xikwembu. Xana na hina hi ma tshemba hi ndlela leyi fanaka? Hi xikombiso, loko ku tiwa emhakeni ya ku lava munghana wa vukati, xana ha yi yingisa ndzayo ya ku teka “eHosini ntsena”?—1 Vakorinto 7:39.

4:13-16. Hambileswi a a ri Mumowabu loyi khale a a gandzela xikwembu lexi vuriwaka Kemoxi, Rhuti u kume lunghelo lerikulu swinene! Leswi swi kandziyisa nsinya wa nawu wa leswaku “a swi titsheganga hi loyi a navelaka hambi ku ri hi loyi a tsutsumaka, kambe swi titshege hi Xikwembu, lexi nga ni tintswalo.”—Varhoma 9:16.

Xikwembu ‘Xi Nga Ku Tlakusa Hi Nkarhi Lowu Faneleke’

Buku ya Rhuti yi kombisa leswaku Yehovha i Xikwembu lexi nga ni musa wa rirhandzu, lexi lwelaka malandza ya xona yo tshembeka. (2 Tikronika 16:9) Loko hi languta ndlela leyi Rhuti a katekisiweke ha yona, hi vona ndlela leyi swi nga swa nkoka ha yona ku tshemba Xikwembu hi ripfumelo leri nga tsekatsekiki, hi tshemba swinene “leswaku xi kona ni leswaku hi xona muhakeri wa lava va xi lavaka hi mbilu hinkwayo.”—Vaheveru 11:6.

Rhuti, Nawomi na Bowasi a va ma tshemba swinene malunghiselelo ya Yehovha, naswona swilo swi hetelele swi va fambele kahle. Hilaha ku fanaka, “Xikwembu xi endla leswaku mintirho ya xona hinkwayo yi hlangana leswaku ku ta pfuneka lava va rhandzaka Xikwembu, lava va nga vona va vitaniweke hi ku ya hi xikongomelo xa xona.” (Varhoma 8:28) Hikwalaho, a hi yingiseni xitsundzuxo xa muapostola Petro lexi nge: “Hikokwalaho, titsongahateni ehansi ka voko ra matimba ra Xikwembu, leswaku xi ta mi tlakusa hi nkarhi lowu faneleke; mi ri karhi mi lahlela ku vilela hinkwako ka n’wina eka xona, hikuva xa mi khathalela.”—1 Petro 5:6, 7.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Xana wa swi tiva leswaku ha yini Rhuti a nga tshikanga ku famba na Nawomi?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 27]

I yini lexi endleke leswaku Rhuti a tiveka a ri “wansati lonene ngopfu”?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 28]

Xana a ku ri yini “hakelo leyi hetisekeke” leyi Rhuti a yi kumeke eka Yehovha?