Vukati Byi Nga Humelela eMisaveni Ya Namuntlha
Vukati Byi Nga Humelela eMisaveni Ya Namuntlha
“Ambalani rirhandzu, hikuva i xiboho lexi hetisekeke xa vun’we.”—Vakolosa 3:14.
1, 2. (a) Hi yihi mhaka leyi khutazaka malunghana ni vandlha ra Vukreste? (b) Vukati lebyi humelelaka hi lebya njhani?
LOKO hi languta evandlheni ra Vukreste, xana a swi hi tsakisi ku vona vatekani vo tala lava hanyisaneke hi ku tshembeka malembe ya 10, 20, 30 kumbe ku tlula? Va tshame va namarhelanile niloko swilo swi famba ximatsi.—Genesa 2:24.
2 Vo tala va pfumela leswaku vukati byi pfa byi va ni swiphiqo. Mutsari un’wana u te: “Ni le vukatini lebyinene ku pfa ku mila mahlwehlwe. Swilo swi famba kahle swi pfa swi famba ximatsi . . . Kambe . . . vatekani volavo va tshame swin’we hambiloko ku ri ni [swiphiqo] leswi katingaka evuton’wini bya namuntlha.” Mimpatswa leyi rhandzanaka yi kote ku kamana ni mabubutsa lama vangiwaka hi mintshikilelo ya vutomi, ngopfu-ngopfu loko yi ri ni vana. Vutomi byi dyondzise mimpatswa yoleyo leswaku rirhandzu ra xiviri “a ri heli.”—1 Vakorinto 13:8.
3. Tinhlayo ti kombisa yini malunghana ni vukati ni ku dlaya vukati, naswona sweswo swi hi yisa eka swivutiso swihi?
3 Hi hala tlhelo, vukati lebyi hlayiwaka hi timiliyoni byi hahlukile. Xiviko xin’wana xi ri: “Vumbhoni byi komba leswaku hafu ya vukati hinkwabyo bya namuntlha le United States byi ta hetelela byi file. Naswona hafu ya vukati [lebyi nga ta fa] byi ta hela byi nga si hlanganisa ni malembe ya 7,8 . . . Eka vanhu lava endlaka 75 wa tiphesente lava tlhelaka va nghenela vukati byin’wana, 60 wa tiphesente ta vona va ta tlhela va huma evukatini byebyo.” Hambi ku ri ematikweni lawa a swi nga tolovelekanga ku dlaya vukati, swilo se swi cincile. Hi xikombiso, le Japani nhlayo ya lava dlayeke vukati yi lave ku andza kambirhi emalembeni ya sweswinyana. Xana hi swihi swin’wana swa swiphiqo leswi vangeke xiyimo lexi, swiphiqo leswi minkarhi yin’wana swi khumbaka ni vandlha ra Vukreste? Ku laveka yini leswaku vukati byi va lebyi humelelaka hambiloko Sathana a lwa hi matimba leswaku a tsanisa lunghiselelo leri?
Mintlhamu Leyi Faneleke Yi Papalatiwa
4. Hi swihi swilo swin’wana leswi nga tsanisaka vukati?
4 Rito ra Xikwembu ri hi pfuna ku twisisa swilo leswi nga tsanisaka xiboho xa vukati. Hi xikombiso, xiya marito ya muapostola Pawulo malunghana ni swiyimo leswi a swi ta va kona emasikwini lawa yo hetelela: “Emasikwini yo hetelela ku ta fika minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona. Hikuva vanhu va ta va lava tirhandzaka, varhandzi va mali, lava titivaka, lava titlakusaka, vasandzi, lava nga yingisiki vatswari, lava nga nkhensiki, lava nga tshembekiki, lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, lava nga laviki ntwanano hambi wu ri wihi, valumbeti, lava nga tikhomiki, lava nga ni tihanyi, lava nga rhandziki vunene, vaxengi, lava omeke tinhloko, lava tikukumuxaka hi ku tinyungubyisa, lava rhandzaka mintsako ku ri ni ku rhandza Xikwembu, va ri ni xivumbeko xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu kambe va tikomba va nga tshembeki eka matimba ya kona; kutani lava u va fularhela.”—2 Timotiya 3:1-5.
5. Ha yini ‘loyi a tirhandzaka’ a nghenisa vukati byakwe ekhombyeni, naswona hi yihi ndzayo ya Bibele emhakeni leyi?
5 Loko hi kambisisa marito ya Pawulo, ha swi vona leswaku vunyingi bya swilo leswi a swi xaxameteke swi nga hoxa xandla eku hahlukeni ka vukati. Hi xikombiso lava “tirhandzaka” va ni vutianakanyi naswona a va na mhaka ni vanhu van’wana. Vavanuna kumbe vavasati lava tirhandzaka va lwela ku kuma leswi va lavaka swona. Va yima hi ra vona. Xana moya wo tano wu nga endla leswaku ku va ni ntsako evukatini? Nikatsongo. Muapostola Pawulo u tsundzuxe Vakreste hi vutlhari, ku katsa ni mimpatswa leyi tekaneke: “Mi nga endli nchumu hi ku kanetana kumbe hi ku tikurisa, kambe hi mianakanyo yo titsongahata mi teka van’wana va ri lava tlakukeke eka n’wina, mi nga veki tihlo etimhakeni ta n’wina ntsena, kambe ni le timhakeni ta van’wana.”—Vafilipiya 2:3, 4.
6. Ku rhandza mali swi nga byi tsanisa njhani vuxaka bya vukati?
6 Ku rhandza mali swi nga vanga ku avana exikarhi ka wanuna ni wansati. Pawulo u tsundzuxile a ku: “Lava tiyimiseleke ku fuwa va wela endzingweni ni le ntlhan’wini ni le ku naveleni ko tala ka vuhunguki ni loku vavisaka, loku nghenisaka vanhu endzovisweni ni le ku onhakeni. Hikuva ku rhandza mali i rimitsu ra mixaka hinkwayo ya swilo swo biha, naswona hi ku lwela ku fikelela rirhandzu leri, van’wana va lahlekisiwile eripfumelweni naswona va titlhave hinkwako-nkwako hi switlhavi swo tala.” (1 Timotiya 6:9, 10) Lexi vavisaka, marito ya Pawulo ma hetisekile evukatini byo tala namuntlha. Hi ku hlongorisa rifuwo, vatekani vo tala va honisa swilaveko swa vanghana va vona va vukati, ku katsa ni xilaveko xa xisekelo xa ku twelana na vona ni ku heta nkarhi wo tala va dzumba swin’we.
7. I swiendlo swihi leswi vangeleke van’wana leswaku va nga tshembeki evukatini?
7 Nakambe Pawulo u vule leswaku van’wana emasikwini lawa ya makumu a va ta va “lava nga tshembekiki, lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko, lava nga laviki ntwanano hambi wu ri wihi.” Xihlambanyo xa vukati i xitshembiso xa nkoka lexi faneleke xi boha vukati byi tiya, ematshan’weni yo byi hahlula hi mano. (Malakiya 2:14-16) Kambe van’wana va sungule ni ku va ni vutlhoma-mahlo eka vanhu lava nga tekanangiki na vona. Wansati un’wana loyi a nga emalembeni ya va-30, loyi a siyiweke hi nuna wakwe u vula leswaku loko nuna wakwe a nga si famba, a a tolovelane ku tlula mpimo ni vavasati van’wana. Sweswo a swi nga n’wi tovi helo. Wansati loyi u vaviseke ngopfu loko a vona sweswo kutani a ringeta hi vutlhari ku lemukisa nuna wakwe leswaku a tivonela khombo leri nga emahlweni ka yena. Hambiswiritano, u wele evuoswini. Hambileswi a lemukisiweke hi musa, wanuna loyi a nga lavanga ku yingisa. Xirimbana xi n’wi phase a xi langutile.—Swivuriso 6:27-29.
8. I yini lexi nga vangelaka munhu ku endla vuoswi?
8 Bibele yi nyikela xilemukiso lexi kongomeke malunghana ni vuoswi! “Un’wana ni un’wana la endlaka vuoswi ni wansati u ni mbilu yo hunguka; loyi a swi endlaka u lovisa moya-xiviri wakwe.” (Swivuriso 6:32) Hakanyingi munhu a nga endli vuoswi hi xiwelo. Hilaha Yakobo mutsari wa Bibele a kombisaka hakona, munhu hakanyingi u endla xidyoho xo tanihi vuoswi endzhaku ko anakanya ngopfu ha xona. (Yakobo 1:14, 15) Loyi a katsekeke evuoswini hakatsongo-tsongo u tshika ku tshembeka eka munghana loyi eku sunguleni a hlambanyeke leswaku u ta tshembeka eka yena vutomi hinkwabyo. Yesu u te: “Mi swi twile leswaku ku vuriwe leswi, ‘U nga tshuki u endla vuoswi.’ Kambe ndza mi byela leswaku un’wana ni un’wana la tshamelaka ku languta wansati lerova a n’wi navela, ana se u endle vuoswi na yena embilwini yakwe.”—Matewu 5:27, 28.
9. Hi xihi xitsundzuxo xa vutlhari lexi kumekaka eka Swivuriso 5:18-20?
9 Hikwalaho, ndlela ya vutlhari ni ya ku tshembeka hi leyi yi khutaziwaka ebukwini ya Swivuriso: “Xihlovo xa wena xa mati a xi katekisiwe, u tsaka hi nsati wa vuntshwa bya wena, mhunti leyi rhandzekaka ni nhongo yo xonga ya le ntshaveni. Mavele yakwe a ma ku pyopye minkarhi hinkwayo. Onge u nga tshama u nyanyukile nkarhi hinkwawo hi rirhandzu rakwe. Kutani, ha yini wena n’wananga, u fanele u nyanyuka hikwalaho ka wansati la nga tiviwiki kumbe u angarha xifuva xa wansati wumbe?”—Swivuriso 5:18-20.
U Nga Tsutsumeli Ku Nghenela Vukati
10. Ha yini ku ri vutlhari ku tinyika nkarhi wo tiva munhu loyi u lavaka ku tekana na yena?
10 Ku nga va ni swiphiqo evukatini loko mpatswa wu tsutsumela ku tekana. Swi nga endleka va ha ri vatsongo naswona va pfumala ntokoto. Kumbe swi nga endleka va nga tinyikanga nkarhi wa ku tivana—va kumisisa leswi loyi un’wana a swi tsakelaka ni leswi a nga swi tsakeliki, va tiva tipakani ta yena evuton’wini ni ndlela leyi a kurisiweke ha yona. I swinene ku lehiselana mbilu, u tinyika nkarhi wa ku tiva munghana wa wena ku antswa. Anakanya hi Yakobe n’wana wa Isaka. U boheke ku tirhela tata wa Rahele malembe ya nkombo a nga si pfumeleriwa ku n’wi teka. U tiyimisele ku endla sweswo hileswi a a n’wi rhandza hakunene, hayi hileswi a a sasekile ntsena.—Genesa 29:20-30.
11. (a) Vukati byi hlanganisa yini? (b) Ha yini ku tirhisa ririmi hi vutlhari swi ri swa nkoka evukatini?
11 Vukati a hi ku hlambela exidziveni xa rirhandzu ntsena. Vukati byi hlanganisa vanhu vambirhi lava davukeke emindyangwini yo hambana, lava vumunhu, minsusumeto ni dyondzo ya vona swi nga faniki. Minkarhi yin’wana byi hlanganisa vanhu va tinxaka to hambana, lava vulavulaka ni tindzimi to hambana. Loko swi nga ri tano, mhaka ya xiheri hi leswaku byi hlanganisa vanhu vambirhi lava nga phofulaka mianakanyo leyi nga faniki etimhakeni to hambana-hambana. Mianakanyo yoleyo ya vanhu vambirhi i ya nkoka swinene evukatini. Yi nga tshamela ku sola-sola kumbe ku rila-rila, kumbe yi nga va leyi khutazaka ni leyi akaka. Ina, hi marito ya hina hi nga vavisa kumbe ku hanyisa munghana wa vukati. Ku vulavula hi ku phatluka swi nga byala mahlwehlwe yo tala evukatini.—Swivuriso 12:18; 15:1, 2; 16:24; 21:9; 31:26.
12, 13. Hi rihi langutelo ra vutswatsi hi vukati leri khutaziwaka?
12 Hikwalaho, i vutlhari ku tinyika nkarhi u n’wi tiva kahle munhu loyi u nga ta tekana na yena. Mukreste loyi ku nga khale a tekiwile u tshame a ku: “Loko u anakanya hi munhu loyi u lavaka ku tekana na yena, kumbexana u nga ehleketa hi swilaveko swa khume leswi nga swa nkoka, leswi u lavaka ku swi vona eka munhu yoloye. Loko wo kuma nkombo ntsena, tivutise, ‘Xana ndzi tiyimisele ku honisa swilaveko swinharhu leswi a nga swi fikeleriki? Xana ndzi nga swi kota ku tiyisela ku hanya ni munhu la kayivelaka swilaveko sweswo?’ Loko u ri ni ku kanakana, yima u anakanya.” I ntiyiso leswaku u fanele u languta swilo hi tihlo ra vutswatsi. Loko u lava ku nghenela vukati, swi tive leswaku a wu nge pfuki u kume munhu la hetisekeke. Kambe hi hala tlhelo, na wena a wu nge pfuki u ve munhu la hetisekeke eka yena!—Luka 6:41.
13 Vukati byi lava u titsona swin’wana. Pawulo u kandziyise mhaka yoleyo loko a ku: “Ndzi lava mi ntshunxeka eku vileleni. Wanuna la nga tekangiki u vilela hi swilo swa Hosi, hi ndlela leyi a nga amukelekaka ha yona eka Hosi. Kambe wanuna la tekeke u vilela hi swilo swa misava, hi ndlela leyi a nga amukelekaka ha yona eka nsati wa yena, naswona u avene. Ku tlula kwalaho, wansati la nga tekiwangiki loyi a nga nhwana, u vilela hi swilo swa Hosi, leswaku a kwetsima emirini ni le moyeni wa yena. Hambiswiritano, wansati la tekiweke u vilela hi swilo swa misava, hi ndlela leyi a nga amukelekaka ha yona eka nuna wa yena.”—1 Vakorinto 7:32-34.
Lexi Endlaka Leswaku Vukati Byin’wana Byi Hahluka
14, 15. Hi swihi swilo leswi nga pfunetaka eku tsaniseni ka vuxaka bya vukati?
14 Ku nga ri khale, Mukreste un’wana u vone ndlela leyi xiendlo xa ku dlaya vukati xi katingaka ha yona loko nuna wakwe a n’wi tshika endzhaku ka malembe ya 12 va tekanile kutani a ya rhandzana ni wansati un’wana. Xana u kote ku vona swilemukiso swo karhi loko va nga si hambana? U ri: “Swi fike laha ni ku khongela a nga ha khongeliki. U sungule ku xwa minhlangano ya Vukreste ni ntirho wa nsimu hi swivangelo leswi nga nyawuriki. A a vula leswaku a nga na wona nkarhi wa ku dzumba na mina hikuva u khomekile hi swin’wana kumbe u karhele ngopfu. A a nga ha ndzi vulavurisi. A hi nga ha burisani hi timhaka ta moya. A swi khomisa tingana swinene. A a nga ha ri yena wanuna loyi ndzi tekaneke na yena.”
15 Van’wana va vika leswaku va lemuke swikombiso leswi fanaka, ku katsa ni ku honisa dyondzo ya Bibele, xikhongelo kumbe ku va kona eminhlanganweni ya Vukreste. Hi marito man’wana, vanhu vo tala lava eku heteleleni va tshikeke vanghana va vona va vukati, va va va pfumelele vuxaka bya vona na Yehovha byi tsana. Hikwalaho, langutelo ra vona hi swilo swa moya ri va ri phuphile. Se a va ha languti Yehovha a ri Xikwembu lexi hanyaka. Misava leyintshwa leyi tshembisiweke yo lulama yi va yi nga ha ri ya xiviri. Van’wana va sungula ku tsana emoyeni hambi va nga si rhandzana ni munhu un’wana.—Vaheveru 10:38, 39; 11:6; 2 Petro 3:13, 14.
16. I yini leswi tiyisaka vukati?
16 Ku hambana ni sweswo, vatekani van’wana lava tsakeke va vula leswaku ku humelela ka vukati bya vona swi endliwe hileswi va rhandzaka swilo swa moya. Va khongela swin’we va tlhela va dyondza swin’we. Nuna wa kona u ri: “Hi hlaya Bibele swin’we. Hi ya swin’we ensin’wini. Hi tsakela ku endla swilo swin’we.” Dyondzo yi le rivaleni: Ku va ni vuxaka lebyinene na Yehovha swi ta pfuneta swinene eku tiyiseni ka vukati bya wena.
Vanani Ni Mianakanyo Ya Vutswatsi Mi Tlhela Mi Vulavurisana
17. (a) Hi swihi swilo swimbirhi leswi pfunetaka ku aka vukati lebyi humelelaka? (b) Pawulo u ri hlamusela njhani rirhandzu ra Vukreste?
17 Ku ni swilo swin’wana swimbirhi leswi pfunaka ku aka vukati lebyi humelelaka: rirhandzu ra Vukreste ni ku vulavurisana. Loko vanhu vambirhi va rhandzana, va va ni moya wa ku honisa swihoxo leswi va endlelanaka swona. Vanhu va nga nghenela vukati va langutele swilo swa le henhla, kumbexana hi ku ya hi leswi va swi hlayeke eka tinovhele ta rirhandzu kumbe leswi va swi voneke eka tifilimi. Kambe eku heteleleni va sala va langutane ni timhaka ta xiviri. Kutani swilonyana leswi nga vuriki nchumu swi nga hundzuriwa tintshava letikulu. Loko swi va tano, Vakreste va fanele va kombisa mihandzu ya moya, ngopfu-ngopfu rirhandzu. (Vagalatiya 5:22, 23) Rirhandzu ra Vukreste hi rona ri nga ni matimba swinene ku tlula rirhandzu ra wanuna ni wansati. Pawulo u hlamusele rirhandzu ro tano ra Vukreste a ku: “Rirhandzu ri ni mbilu yo leha ni musa. . . . A ri lavi leswi vuyerisaka rona ntsena, a ri hlundzuki. A ri hlayisi mhaka yo biha. . . . Ri byarha swilo hinkwaswo, ri kholwa swilo hinkwaswo, ri va ni ntshembo eka swilo hinkwaswo, ri tiyisela swilo hinkwaswo.” (1 Vakorinto 13:4-7) Kunene, rirhandzu ra xiviri ri tiyisela ku tsana ka vanhu van’wana. I ntiyiso, a ri langutelanga leswaku va va lava hetisekeke.—Swivuriso 10:12.
18. Ku vulavurisana ku nga byi tiyisa njhani vuxaka?
18 Ku vulavurisana na kona i ka nkoka. Ku nga khathariseki leswaku vanhu va ni malembe mangani va tekanile, va fanele va vulavurisana va tlhela va yingiselana kahle. Wanuna un’wana u ri: “Hi phofula ndlela leyi hi titwaka ha yona, kambe sweswo hi swi endla hi musa.” Wanuna kumbe wansati la nga ni ntokoto u ringeta ku yingisela leswi vuriwaka ni ku twisisa leswi nga vuriwangiki. Hi marito man’wana, endzhaku ka malembe, vatekani lava tsakeke va dyondza ku twisisa miehleketo ni mintlhaveko leyi nga phofuriwangiki. Vavasati van’wana va vula leswaku vanuna va vona a va rhiyi ndleve kahle loko va vulavula. Vavanuna van’wana va vilela hi leswaku vasati va vona va vonaka va rhandza ku vulavula hi nkarhi lowu nga riki wunene. Ku vulavurisana swi katsa ku twelana ni ku twisisana. Ku vulavurisana lokunene ku pfuna wanuna ni wansati.—Yakobo 1:19.
19. (a) Ha yini swi tika ku kombela ku rivaleriwa? (b) I yini lexi nga ta hi susumetela ku kombela ku rivaleriwa?
19 Ku vulavurisana minkarhi yin’wana ku katsa ku kombela ku rivaleriwa. Sweswo swi pfa swi tika. Ku pfumela swihoxo swa wena swi lava leswaku u titsongahata. Kambe swa pfuna swinene evukatini! Ku kombela ku rivaleriwa swi huma embilwini swi nga timela vuntswaka lebyi nga vangaka timholovo enkarhini lowu taka, kutani swi byala moya wa ku rivalelana hi mbilu hinkwayo ni ku ringeta ku tlhantlha xiphiqo lexi vaka kona. Pawulo u te: “Hambetani mi lehiselana mbilu ni ku rivalelana hi ku ntshunxeka loko un’wana a ri ni xivangelo xa ku vilerisiwa hi un’wanyana. Tanihi leswi Yehovha a mi rivaleleke hi ku ntshunxeka, na n’wina endlani sweswo. Kambe, handle ka swilo leswi hinkwaswo, ambalani rirhandzu, hikuva i xiboho lexi hetisekeke xa vun’we.”—Vakolosa 3:13, 14.
20. Xana Mukreste u fanele a n’wi khoma njhani nkatakwe loko va ri vambirhi ntsena ni loko va ri ni van’wana?
20 Nchumu wun’wana lowu nga wa nkoka evukatini i ku seketelana. Vakreste lava tekaneke va fanele va tshembana. A va fanelanga va poyilana kumbe ku susana xindzhuti. Hi fanele hi bumabumelana hi rirhandzu; a hi fanelanga hi sola-solana hi ndlela leyi tlhavaka. (Swivuriso 31:28b) Kunene, a hi fanelanga hi yisana ehansi hi ku endlana swiphunta ni swihlekiso. (Vakolosa 4:6) Ku seketelana lokunene ku tiyisiwa hi ku kombisana swiendlo swa rirhandzu nkarhi na nkarhi. Ku khumba munghana wa wena hi ndlela ya rirhandzu swi nga n’wi byela leswaku: “Ndza ha ku rhandza. Ndza tsaka ku va na wena.” Leswi i swilo swin’wana leswi nga hlanganyetaka vuxaka ni ku endla leswaku vukati byi va lebyi humelelaka emisaveni ya namuntlha. Ka ha ri ni swin’wana, naswona xihloko lexi landzelaka xi ta nyikela vukongomisi lebyi engetelekeke bya Matsalwa bya ndlela yo endla leswaku vukati byi va lebyi humelelaka. *
[Nhlamuselo ya le hansi]
^ par. 20 Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke, vona buku leyi nge Xihundla Xa Ntsako eNdyangwini, leyi kandziyisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha.
U Nga Hlamusela Xana?
• Hi swihi swilo swin’wana leswi nga tsanisaka vukati?
• Ha yini ku nga ri vutlhari ku tsutsumela ku nghenela vukati?
• Vumoya byi khumba vukati hi ndlela yihi?
• Hi swihi swilo leswi pfunaka ku tiyisa vukati?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]
Vukati a hi ku hlambela exidziveni xa rirhandzu ntsena
[Swifaniso leswi nga eka tluka 14]
Ku va ni vuxaka lebyi tiyeke na Yehovha swi pfuna vatekani leswaku va va ni vukati lebyinene