Vuyelo Lebyinene Bya Ku Kondletela Ku Rhula

MBUYANGWANA Ed a a vabyela ku fa, kasi Bill a a venga ni nkondzo wakwe. Eka malembe ya 20 emahlweni ka kwalaho, Ed u endle xiboho lexi vangeke leswaku Bill a tikuma a lahlekeriwe hi ntirho, ivi va sungula ku tshwukiselana mahlo. Leswi se a a ri kusuhi ni ku fa, Ed u ringete ku kombela ku rivaleriwa leswaku a fa hi ku rhula. Kambe Bill a nga lavanga no twa.

Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 30 loko se Bill hi byakwe a ri kusuhi ni ku fa, u hlamusele xivangelo xa ku va a ale ku rivalela munghana wakwe. “Ed a a nga fanelanga a endle leswi a ndzi endleke swona tanihi leswi a ndzi ri munghana wa yena lonkulu. Hambileswi a ku hundze malembe ya 20, a ndzi nga swi lavi leswaku hi tlhela hi vuyelelana. . . . Kumbexana a ndzi hoxile, kambe sweswo hi leswi a ndzi titwisa swona.” *

A swi talanga leswaku ku nga twanani ka vanhu ku fika eka mpimo wolowo, kambe hakanyingi swi siya vanhu va vavisekile kumbe va karihile. Xiya munhu loyi a titwaka ku fana na Ed. Hi ku xiya leswaku xiboho xakwe xi onhe swo tala, munhu wo tano a nga hanya a ri karhi a karhatiwa hi ripfalo, naswona u titwa a lahlekeriwe ngopfu. Kambe swa n’wi vavisa ku anakanya leswaku munghana wakwe la hlundzukeke u teke vunghana bya vona a byi puluvundzisa etaleni.

Kambe munhu la nga ni langutelo ro fana ni ra  Bill u tivona a endliwa nsinya wo khandziyeka naswona sweswo swi nga n’wi virisa a tlhela a va ni xikhomela. Hi ku ya hi yena, khale ka munghana wakwe u n’wi vavise hi vomu. Hakanyingi loko ku va ni vuntswaka exikarhi ka vanhu vambirhi, un’wana ni un’wana wa vona u anakanya leswaku yena u lulamile naswona nandzu wu na loyi un’wana. Hikwalaho, vanhu vambirhi lava a va ri vanghana va nga tikuma va ri eku lweni hi ndlela yo fanekisela.

Va lwa va pfale milomu—loko un’wana a ta hi hala loyi un’wana u namba a n’wi fularhela, naswona loko va hlangane ni van’wana va honisana. Va langutana hi tihlo ra le tin’hwembeni kumbe va xondzolotana hi mahlo yo tshwuka. Loko vo tshuka va vulavurisana vo konyololana kunene kumbe va byelana xo mita hi huku.

Kambe hambiloko va vonaka va tshama hi ku tovana, a swi kanakanisi leswaku ku kona laha va pfumelelanaka kona. Va nga va va swi vona leswaku va ni swiphiqo leswikulu naswona ku hambana ni munghana lonkulu a swi tsakisi. Kumbexana mhaka leyi a yi va nyiki vurhongo hi vumbirhi bya vona naswona va swi tiva leswaku va fanele va endla swo karhi leswaku va lulamisa timhaka. Kambe i mani a nga ta kanya mbilu a ringeta ku pfuxa vuxaka ni ku kondletela ku rhula? A nga kona loyi a tiyimiseleke.

Eka malembe ya magidi mambirhi lama hundzeke, vaapostola va Yesu Kreste a va pfa va holova swi vava. (Marka 10:35-41; Luka 9:46; 22:24) Siku rin’wana endzhaku ko holova, Yesu u va vutisile a ku: “I yini lexi a mi phikizana ha xona egondzweni?” Ni un’we wa vona a nga hlamulanga tanihi leswi a va khomiwe hi tingana. (Marka 9:33, 34) Tidyondzo ta Yesu ti va pfune leswaku va timela timholovo ta vona. Ndzayo yakwe, kun’we ni ya van’wana va vadyondzisiwa va yena, ya ha pfuna vanhu leswaku va herisa timholovo ta vona ni ku kondletela xinghana lexi veke ni mahlwehlwe. A hi voneni leswaku sweswo swi endleka njhani.

Lwela Ku Kondletela Ku Rhula

“A ndzi swi lavi ku vulavurisana ni munhu luya. A ndza ha lavi ni ku vona nkondzo wakwe.” Loko u vule sweswo hi munhu un’wana, u fanele u teka goza, hilaha tindzimana ta Bibele leti landzelaka ti kombisaka hakona.

Yesu u dyondzisile: “Hikwalaho, loko u tisa nyiko ya wena ealitarini kutani u tsundzuka kwalaho leswaku ku ni mhaka leyi makwenu a ku hehlaka ha yona, siya nyiko ya wena kwalaho mahlweni ka alitari, u famba; u rhanga u ya endla ku rhula ni makwenu.” (Matewu 5:23, 24) Nakambe u te: “Loko makwenu a endla xidyoho, yana u ya andlala xihoxo xakwe erivaleni mi ri swenu.” (Matewu 18:15) Ku nga khathariseki leswaku u khunguvanyise un’wana kumbe u khunguvanyisiwile, marito ya Yesu ma kandziyisa leswaku wena u fanele u vulavula ni munhu yoloye hi ku hatlisa. U fanele u endla tano “hi moya wo rhula.” (Vagalatiya 6:1) Xikongomelo xa ku vulavurisana koloko a hi ku lava ku tiendla n’wavunene hi ku tiyimelela kumbe ku sindzisa munhu loyi un’wana leswaku a kombela ku rivaleriwa, kambe i ku kondletela ku rhula. Xana ndzayo yoleyo ya Bibele ya tirha ke?

Ernest i mukongomisi wa hofisi leyikulu. * Hi malembe yo tala, ntirho wakwe a wu lava leswaku a tamela timhaka leti lavaka vukheta ta vanhu vo hambana-hambana ni ku endla leswaku va tirhisana hi ku rhula. U vone ndlela leyi timholovo ti nga sungulaka hi ku olova ha yona. U ri: “Minkarhi yin’wana a hi pfa hi tshwukiselana mahlo ni van’wana. Kambe loko xiyimo xi va tano, a ndzi tshama ehansi ni munhu wa kona hi vulavula hi xiphiqo xa kona. A ndzi ya eka munhu hi ku kongoma. A ndzi vulavula na yena hi xikongomelo xo hlanganyeta ku rhula. Sweswo swa tirha minkarhi hinkwayo.”

Alicia u ni vanghana va mindhavuko yo hambana-hambana, naswona u ri: “Minkarhi yin’wana ndzi tikuma ndzi vule swo karhi leswi ndzi anakanyaka leswaku swi nga va swi khunguvanyise  un’wana wa vona. Ndzi hatla ndzi ya eka munhu wo tano ndzi ya kombela ku rivaleriwa. Kumbexana ndzi kombela ku rivaleriwa ni loko ndzi nga khunguvanyisanga munhu, kambe sweswo swi ndzi siya ni ripfalo lerinene. Kutani ndzi va ndzi tiyiseka leswaku swilo hinkwaswo swi tshamisekile.”

Ndlela Yo Hlula Swihinga

Kambe hakanyingi matshalatshala ya ku hlanganyeta ku rhula ma kavanyetiwa hi swin’wana. Xana u tshame u ku: “Ha yini ku fanele ku rhanga mina ndzi ya endla matshalatshala yo tisa ku rhula? Phela hi yena muvangi wa timhaka.” Kumbe, xana u tshama u ya eka munhu u ya ringeta ku ahlula xiphiqo, kambe yena a ku byela a ku: “A ndza ha lavi ku twa nchumu hi wena”? Van’wana va angurisa sweswo hikwalaho ka leswi va vavisekeke. Swivuriso 18:19 yi ri: “Makwavo la dyoheriwaka u tlula muti lowu tiyeke; naswona ku ni timholovo leti fanaka ni xigogo xa xihondzo xo tshama eka xona.” Kutani ringeta ku twisisa ndlela leyi munhu loyi un’wana a titwaka ha yona. Loko a ku honisa swi tshike nkarhinyana ivi u tlhela u ringeta. Kutani “muti lowu tiyeke” wu nga pfuleka, naswona “xigogo” lexi nga xihinga eku pfuxeni ka vuxaka xi nga susiwa.

Xihinga xin’wana lexi kavanyetaka ku rhula ku nga va ku chava ku tichicha xiyimo. Van’wana va teka ku kombela ku rivaleriwa kumbe ku vulavula ni nala ku ri ku tichicha xiyimo. Ku khathala hi xindzhuti xa wena swi fanerile, kambe xana ku ala ku kondletela ku rhula swi endla leswaku u va ni xindzhuti lexikulu kumbe swi ku chicha xiyimo ke? Xana ku khathala hi xindzhuti xa wena swi nga va swi kombisa leswaku u ni manyunyu?

Yakobo mutsari wa Bibele u kombisa leswaku moya wa timholovo ni manyunyu i vamaseve. Endzhaku ko paluxa “tinyimpi” ni “ku lwa” loku a ku ri kona exikarhi ka Vakreste van’wana, u ye emahlweni a ku: “Xikwembu xi kaneta lava titlakusaka, kambe xi nyika lava titsongahataka musa lowu nga faneriwiki.” (Yakobo 4:1-3, 6) Xana ku tikukumuxa kumbe manyunyu swi kavanyeta matshalatshala ya ku kondletela ku rhula hi ndlela yihi?

Manyunyu ma kanganyisa vanhu, ma va endla va anakanya leswaku va antswa ku tlula van’wana. Vanhu lava tikukumuxaka va anakanya leswaku va ni mfanelo ya ku avanyisa vanhu-kulobye. Hi ndlela yihi? Loko ku pfuka timholovo, hakanyingi va teka munhu loyi va holovaka na yena a ome nhloko, lerova hambi ko ba lexi dumaka a nge hundzuki. Manyunyu ma susumetela van’wana leswaku va teka lava va holoveke na vona va ri swikamba ntsena, lerova a va nge tikarhati va kombela ku rivaleriwa eka vona. Hikwalaho, lava taleke moya wa manyunyu hakanyingi va tshika timholovo ti ya emahlweni ematshan’weni yo ti timela hi ndlela leyi faneleke.

Ku fana ni xihinga lexi kavanyetaka mimovha epatwini, manyunyu hakanyingi ma kavanyeta magoza yo tisa ku rhula. Kutani loko u tikuma u bakanya matshalatshala ya ku kondletela ku rhula exikarhi ka wena na un’wana, swi nga endleka u taleriwe hi manyunyu. Xana u nga wu hlula njhani moya wa manyunyu? Hi ku hlakulela moya lowu hambaneke—wa ku titsongahata.

Endla Leswi Hambaneke

Bibele yi wu bumabumela swinene moya wa ku titsongahata. “Ku titsongahata ni ku chava Yehovha swi tisa rifuwo, ku vangama ni vutomi.” (Swivuriso 22:4) Eka Pisalema 138:6, hi hlaya ndlela leyi Xikwembu xi va langutaka ha yona vanhu lava titsongahataka kun’we ni lava nga ni manyunyu: “Yehovha u tlakukile, hambiswiritano wa n’wi vona la titsongahataka; kambe la titlakusaka u n’wi tivela ekule.”

Vanhu vo tala va teka ku titsongahata ku ri ku tiyisa ehansi. Vafumi va misava va tikomba va ri ni mianakanyo yoleyo. Hambiloko matiko hinkwawo ma endla ku rhandza ka vona, varhangeri va tipolitiki a va xinyati va pfumela swihoxo swa vona hi ku titsongahata. Loko wo twa mufumi a ku, “Ndza tisola” ni ku dzindza ri nga dzindza. Sweswinyana loko khale ka mutirhela-mfumo a kombele ku rivaleriwa hileswi a tsandzekeke ku sivela mhangu leyi veke kona, marito yakwe ma ve yo sungula eka swihaxa-mahungu.

Xiya ndlela leyi dikixinari yin’wana yi hlamuselaka ku titsongahata ha yona: “I mfanelo ya ku tiveka ehansi kumbe ku tilangutela ehansi . . . i rito-fularha ra manyunyu kumbe ku tikukumuxa.” Kutani ku titsongahata swi kombisa ndlela leyi munhu a tilangutaka ha yona, hayi ndlela leyi van’wana va n’wi langutaka ha yona. Loko munhu a amukela swihoxo swa yena hi ku titsongahata ivi a kombela ku rivaleriwa hi mbilu hinkwayo, sweswo  a swi nge n’wi tsongahati; ku ri na sweswo, swi ta endla leswaku van’wana va n’wi xixima swinene. Bibele yi ri: “Mbilu ya munhu ya titlakusa loko a nga si wa, naswona emahlweni ka ku vangama ku ni ku titsongahata.”—Swivuriso 18:12.

Malunghana ni van’watipolitiki lava nga kombeliki ku rivaleriwa eka swihoxo swa vona, mudyondzisi un’wana u te: “Khombo ra kona, swi tikomba va anakanya leswaku ku pfumela swihoxo swi kombisa ku tsana. Vanhu lava tsaneke ni matoya u nge va twi va ku, ‘Ndzi khomele.’ Lava nga ni ntwela-vusiwana ni lava nga ni vurhena a va titwi swi va yisa ehansi loko va ku, ‘Ndzi endle xihoxo.’” Swi tano ni le ka vanhu ntsena. Loko u endla matshalatshala ya ku siva manyunyu hi ku titsongahata, mboyamelo wa wena wa ku timela timholovo hi ku kondletela ku rhula wu ya wu va ni matimba swinene. Xiya ndlela leyi ndyangu wun’wana wu lemukeke mhaka yoleyo ha yona.

Julie na ndzisana ya yena William va tlulane milenge. Sweswo swi endle leswaku William a bava a khalakhasa lerova a nga ha lavi ku twa nchumu hi Julie na nuna wakwe Joseph. U kale a tlherisa tinyiko hinkwato leti Julie na Joseph a va hamba va n’wi nyika tona. Hi ku famba ka nkarhi rivengo ri kule swinene eka vamakwavo lava khale a va twanana swinene.

Kambe Joseph u tirhise Matewu 5:23, 24. U ringete ku vulavula ni sivara wakwe hi moya wo verhama a tlhela a n’wi rhumela mapapila a kombela ku khomeriwa hileswi va n’wi khunguvanyiseke. Joseph u khutaze nsati wakwe leswaku a rivalela makwavo. Hi ku famba ka nkarhi, William u xiye leswaku Julie na Joseph a va swi lava hi mbilu hinkwayo ku kondletela ku rhula, kutani a sungula ku verhama. William ni nsati wakwe va hlangane na Julie na Joseph; hinkwavo ka vona va kombele ku rivalelana, va angarhana kutani va pfuxa vuxaka bya vona.

Loko u navela ku herisa timholovo ni munhu un’wana, lehisa mbilu u tirhisa tidyondzo ta Bibele, u ringeta ku kondletela ku rhula ni munhu wo tano. Yehovha u ta ku pfuna. Leswi Xikwembu xi swi byeleke Vaisrayele va khale swi ta hetiseka eka wena: “Kunene loko a wu yingise swileriso swa mina! Kutani ku rhula ka wena a ku ta fana ni nambu.”—Esaya 48:18.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Ku kombela ku rivaleriwa hakanyingi swi pfuxa vuxaka