“Pimi” Yi Nyikela Vumbhoni Bya Ku Tshembeka Ka Bibele

RITO “pimi” ri humelela kan’we ntsena eBibeleni. Eminkarhini ya Hosi Sawulo, Vaisrayele a va fanele va yisa switirho swa vona swa ntsompfu eka vafuri va Vafilisita leswaku va va lotela swona. Bibele yi ri: “Mali ya ku lota a ku ri pimi eka swikomu ni swikomu leswi tlhelo swi nga swihloka ni switirhisiwa swa meno manharhu ni swihloka, ni ku tiyisa risungunu ra havi.”—1 Samuwele 13:21.

Pimi a ku ri yini? Nhlamulo ya xivutiso xexo yi tshame yi nga tiviwi kukondza ku va hi 1907 C.E. loko pimi yo sungula ya ribye yo pima ha yona yi yimburiwa emutini wa khale wa Gezere. Vahundzuluxeri va Bibele va khale a swi va tikela ku hundzuluxela rito “pimi.” Hi xikombiso, King James Version yi hundzuluxele 1 Samuwele 13:21 yi ku: “Kambe a va ri ni nchumu wo feyila swikomu leswi tlhelo swi nga swihloka, ni wa swikomu, ni wa tiforoko, ni wa swihloka ni wa ku lota tisungunu.”

Namuntlha vakambisisi va tiva leswaku pimi i nchumu wo pima ntiko hi wona lowu tikaka 7,82 wa tigiramu, kumbe kwalomu ka mbirhi xa nharhu xa xikele, nchumu wa xisekelo wa Xiheveru wo pima ntiko. Vafilisita a va hakerisa Vaisrayele swiphemu-phemu swa silivhere leswi ringanaka eka pimi loko va va lotela switirho swa vona. Ntiko wa xikele wu tshike ku tirhisiwa loko mfumo wa Yuda wu wa swin’we ni ntsindza wa wona, Yerusalema hi 607 B.C.E. Hikwalaho xana pimi yi byi nyikela njhani vumbhoni malunghana ni ku tshembeka ka tsalwa ra Xiheveru?

Vakambisisi van’wana va vula leswaku tindzimana ta Matsalwa ya Xiheveru, ku katsa ni buku ya Samuwele wo Sungula, i ta le nkarhini wa ku fuma ka Magriki ni Varhoma, eku heleni ka lembe-xidzana ra vumbirhi ku ya eka ro sungula B.C.E. Hikwalaho ku vuriwa leswaku “a . . . ‘ku vulavuriwi ha wona ematin’wini,’ a ma pfuni nchumu eku kumeni ka matimu yo karhi hi ‘Bibele,’ kumbe ya ‘Vaisrayele va khale,’ leswi yi vulavulaka ha swona ko va switori swa manguva lawa swa Vayuda ni Vakreste.”

Hambiswiritano, loko a vulavula hi pimi leyi boxiweke eka 1 Samuwele 13:21, William G. Dever, profesa wa vuyimburi ni dyondzo ya ndhavuko wa vanhu wa le Near East, u ri: “[A] swi nge koteki leswaku yi va yi ‘sunguriwe’ hi vatsari lava a va hanya enkarhini wa ku fuma ka Magriki ni Varhoma malembe-xidzana yo hlayanyana endzhaku ka loko swipimo leswi swi nyamalarile naswona swi rivariwile. Entiyisweni, ndzimana leyi ya le Bibeleni . . . a yi nga ta twisisiwa ku fikela eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vu-20 A.D., loko ku tshuburiwa swikombiso swo sungula swa xiviri swa vuyimburi, leswi a swi ri ni rito pîm hi Xiheveru.” Profesa loyi u ya emahlweni a ku: “Loko switori hinkwaswo swa le Bibeleni swi ‘lo sunguriwa hi vatsari’ va le nkarhini wa ku fuma ka Magriki ni Varhoma, xana xitori lexi xi nghene njhani eBibeleni ya Xiheveru? Ina, un’wana a nga ha vula leswaku mhaka ya pîm ko ‘va vuxokoxoko ntsena.’ Sweswo i ntiyiso; kambe hilaha swi tiviwaka kahle hakona, ‘matimu ma ni vuxokoxoko.’”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Pimi a yi ri kwalomu ka mbirhi xa nharhu xa xikele