Ku Va Ni Ntshembo eMaxangwini—Nhlengeletano eKampeni Ya Vahlapfa

KAMPA ya vahlapfa ya le Kakuma yi le xiphen’wini xa le n’walungwini xa Kenya, ekusuhi ni ndzilakana wa Sudan. Eka yona ku tshama vanhu vo tlula 86 000. Ndhawu yoleyo yi ome swinene naswona ninhlikanhi ku hisa ka kona ku fika eka 50°C. Swi tolovelekile leswaku vahlapfa va lwa. Eka vahlapfa vo tala kampa leyi i ndhawu ya maxangu. Hambiswiritano, van’wana va ni ntshembo.

Exikarhi ka vahlapfa lava ku ni Timbhoni ta Yehovha to hlayanyana, leti twarisaka mahungu lamanene ya Mfumo hi ku hiseka. Ti hlanganyela evandlheni leritsongo le Lodwar, ku nga mpfhuka wa 120 wa tikhilomitara ku ya edzongeni. Vandlha rin’wana leri nga kusuhi ni rero u famba nhungu wa tiawara hi movha loko u ya kona.

Leswi swi nga kotekiki leswaku vahlapfa va huma ekampeni, vo tala a va swi koti ku ya etinhlengeletanweni ni le mintsombanweni leyi khomiwaka hi Timbhoni ta Yehovha. Hikwalaho ka xivangelo lexi, ku endliwe malunghiselelo yo khoma nhlengeletano ya siku ro hlawuleka ekampeni.

Ku Ya eN’walungwini

Leswaku ti seketela nhlengeletano leyi, Timbhoni ta 15 leti humaka edorobeni ra Eldoret, ku nga mpfhuka wa 480 wa tikhilomitara ku ya edzongeni wa kampa, ti fambe hi ku tirhandzela eka riendzo leri ro tika ti ya en’walungwini laha ku omeke swinene, ti ri ni xichudeni xa Bibele lexi ti pfumeleleke leswaku ti tirhisa thekisi ya xona xi tlhela xi ti nyika na muchayeri. Ku navela ka tona loku humaka embilwini a ku ri ku khutaza ni ku tiyisa vamakwavo.

Riendzo leri ri sunguriwe nimixo wo titimela etintshaveni ta le vupela-dyambu bya Kenya. Patu leri ro celeka ri gonya emapurasini ni le makhwatini loko ri nga si ehlela emananga lama hisaka. Mintlhambi ya timbuti ni ya tikamela a yi dya endhawini yoleyo leyi nga kwandzasi. Vavanuna va rixaka ra kwalaho a va famba va ambale swiambalo swa vona swa ndhavuko, vo tala va khome swigombo, mavurha ni miseve. Endzhaku ko famba tiawara ta 11, Timbhoni leti ti fike eLodwar, endhawini leyi hisaka yi tlhela yi va ni ritshuri laha ku nga ni vaaki va kwalomu ka 20 000. Endzhaku ko xewetiwa hi ndlela ya rirhandzu hi Timbhoni leti a ti va rindzerile, vaendzi lava va fambile va ya wisa leswaku va ta lunghekela ntirho wo tala wa mahelo-vhiki.

Hi mixo lowu tlhandlamaka, vaendzi va fambe va ya vona tindhawu tin’wana leti tsakisaka. A va nga ta muka va nga ri vonanga Tiva ra Turkana, ku nga tiva lerikulu ra le Kenya. Leswi ri nga rhendzeriwa hi mananga lamakulu, hi rona ri nga ni tingwenya to tala swinene emisaveni.  Vanhu va nga ri vangani lava tshamaka etimbuweni ta rona va hanya hi mati lama nga ni alkali. Vaendzi va tsakele madyambu ya kona hi ku ya eXikolweni xa Vutirheli bya le Tilweni ni le ka Nhlangano wa Ntirho ni vandlha ra kwalaho. Va ni Holo ya Mfumo yo saseka, leyi akiweke hi 2003 eka nongonoko wa Timbhoni wo akela matiko lama nga le vuswetini.

Nhlengeletano Ya Siku Ro Hlawuleka

Nhlengeletano ya siku ro hlawuleka a yi ta va hi Sonto. Vandlha ra le Lodwar ni vamakwerhu lava a va endzile, a va nyikiwe mpfumelelo wo nghena ekampeni hi 8:00 nimixo, hikwalaho Timbhoni a ti tiyimisele ku sungula ka ha ri mpundzu. Patu leri ri hi rhendzelekise endhawini leyi nga kwandzasi ku ya endzilakanini wa le Sudan. Le henhla ka patu a ku ri ni tintshava leti nga ni maribye. Ndhawu yi sungule ku vonaka kahle eximutanini xa Kakuma. Mpfula a yi ri ku neni, naswona a ku ri ni tindhawu tin’wana leti a ti tele mati epatwini ro pfumala xikontiri leri yaka ekampeni. Tiyindlu to tala a ti akiwe hi switina swa misava, malwangu ya kona a ku ri mathini kumbe maseyila. Mintlawa ya vanhu va le Etiyopiya, Somalia, Sudan ni van’wana va tshama etindhawini ta vona to hambana-hambana. Vahlapfa va xewete vaendzi lava hi tinghitsi.

Nhlengeletano yi khomeriwe endhawini yo letela vanhu eka yona. Swilo leswi a swi dirowiwe emakhumbini ya ndhawu leyi a swi kombisa vutomi byo chavisa bya vahlapfa, kambe moya lowu a wu ri kona eholweni hi siku rero a wu kombisa ntshembo. Nkulumo yin’wana ni yin’wana a yi  nyikeriwa hi Xinghezi na hi Xiswahili. Swivulavuri swin’wana leswi a swi swi kota kahle ku vulavula tindzimi leti hatimbirhi a swi titolokela tinkulumo. Makwerhu la nga muhlapfa la humaka eSudan u nyikele nkulumo yo sungula leyi a yi ri ni xihloko lexi nge, “Ku Kambisisa Mbilu Ya Hina Yo Fanekisela.” Tinkulumo letin’wana ti nyikeriwe hi vakulu lava a va endzile.

Nchumu wo hlawuleka enhlengeletanweni yin’wana ni yin’wana i nkhuvulo. Loko ku hela nkulumo ya nkhuvulo, vanhu hinkwavo a va langute munhu un’we loyi a ya eku khuvuriweni loko a ri karhi a tlakuka. Gilbert u baleke na tata wa yena etikweni ra ka vona loko ku yayarheriwa rixaka hi 1994. Eku sunguleni, a va ehleketa leswaku va ta kuma vutumbelo eBurundi, kambe hi ku hatlisa va swi xiyile leswaku va ha ri ekhombyeni. Gilbert u balekele eZaire, kutani a tlulela eTanzania—minkarhi yin’wana a tumbela emakhwatini—ivi a hetelela a ri eKenya. Vanhu vo tala a va tenga-tenga mihloti loko xivulavuri xi n’wi amukela tanihi makwerhu evandlheni. Gilbert loyi a a yime emahlweni ka nhlengeletano leyitsongo ya vanhu va 95, u hlamule a twala kahle naswona a tiyiseka, a ku “Ndiyo!”—hi Xiswahili loko va ku “Ina!”—eka swivutiso swimbirhi leswi a vutisiweke swona hi xivulavuri. Yena ni vamakwerhu van’wana a va cele xidziva lexitsongo hi mavoko kutani va andlala seyila leyi tshameke yi fulela yindlu ya yena ekampeni. Ku kombisa leswaku a a swi hisekela ku khuvuriwa, hi wona mixo wolowo u tate xidziva lexi hi mati, a kelela a ri yexe!

Nchumu wun’wana wa nkoka eka nongonoko wa ninhlikanhi a ku ri ku hlamuseriwa ka mintokoto ya malunghana ni xiyimo xo hlawuleka xa Timbhoni leti nga ekampeni. Makwerhu un’wana u hlamusele ndlela leyi a vulavurisaneke ha yona ni wanuna un’wana loyi a a tshame ehansi ka murhi.

“Ndzi byele, xana minkarhi hinkwayo a swi na khombo ku tshama ehansi ka murhi?”

Wanuna loyi u te: “Ina.” Hiloko a engetela a ku, “Kambe hayi nivusiku.”

Makwerhu loyi u n’wi hlayele Mikiya 4:3, 4: “Entiyisweni va ta tshama, un’wana ni un’wana ehansi ka murhi wakwe wa vhinya ni le hansi ka nkuwa wakwe, a ku nge vi na munhu loyi a va chavisaka.” U te: “Wa vona, emisaveni leyintshwa ya Xikwembu, a swi nge he vi na khombo minkarhi hinkwayo.” Wanuna loyi u teke nkandziyiso lowu sekeriweke eBibeleni.

Makwerhu un’wana wa xisati loyi a yeke eKakuma a a ha ku feriwa hi maxaka manharhu ya le kusuhi. Loko a vulavula hi vamakwerhu lava nga le kampeni, u te: “Swa tika swinene ku tshama endhawini leyi; kambe va hlayise ripfumelo ra vona ri tiyile. Va tshama endhawini leyi nga tsakisiki, kambe va tirhela Yehovha hi ntsako. Va ni ku rhula ni Xikwembu. Ndzi khutazekile leswaku ndzi hlayisa ku rhula naswona ndzi tirhela Yehovha. A ndzi vileli hi nchumu!”

Ku nga ri kungani siku ra nhlengeletano ri fike emakumu. Loko xi nyikela nkulumo yo gimeta, xivulavuri xi vule leswaku a ku ri ni vayimeri lava humaka ematikweni ya nhungu. Mbhoni yin’wana leyi nga muhlapfa yi xiye leswaku nhlengeletano leyi a yi ri vumbhoni bya vun’we ni rirhandzu leri nga kona exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha emisaveni leyi avaneke. Vumakwerhu bya vona bya Vukreste i bya ntiyiso.—Yohane 13:35.

 [Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

VAFANA LAVA LAHLEKEKE VA LE SUDAN

Ku sukela loko ku sungule nyimpi ya xin’wana-manana le Sudan hi 1983, vanhu lava endlaka ntlhanu wa timiliyoni va baleke emakaya ya vona. Van’wana va vona a ku ri vana va kwalomu ka 26 000, lava hambanisiweke ni mindyangu ya ka vona. Magidi ya vona va balekele etikampeni ta vahlapfa le Etiyopiya, laha va tshameke kwalomu ka malembe manharhu. Leswi va bohekeke ku tlhela va rhurha, va fambe ku ringana lembe va tlhelela hi le Sudan va ya en’walungwini wa Kenya, va ri karhi va hlaseriwa hi masocha, swigevenga, mavabyi ni swiharhi swa nhova. Ku lo fika hafu ya vana lava ntsena eka maendzo lawa yo tika, naswona va hetelele va vumbe xiphemu lexikulu xa kampa ya Kakuma. Tindzawulo ta mphalalo ti va thye vafana lava lahlekeke va le Sudan.

Sweswi kampa ya vahlapfa ya le Kakuma i kaya ra vahlapfa lava humaka eSudan, Somalia, Etiyopiya ni le matikweni man’wana. Loko muhlapfa a fika ekampeni u nyikiwa swilo swo aka yindlu ha swona ni seyila yo fulela ha yona. Muhlapfa ha un’we u nyikiwa kwalomu ka tsevu wa tikhilogiramu ta mapa, khilogiramu yin’we ya tinyawa ni mafurha ni munyu kambirhi hi n’hweti. Vahlapfa vo tala va xavisa wun’wana wa mphakelo wa vona leswaku va kota ku xava swilo swin’wana swa nkoka.

Van’wana va vafana lava va tlhele va hlangana ni mindyangu ya ka vona kumbe va tshama ematikweni man’wana. Kambe hi ku ya hi Hofisi ya Ku Rhurhisa Vahlapfa, “magidi man’wana yo tala ma sale ekampeni ya vahlapfa ya le Kakuma leyi nga ni ritshuri yi tlhela yi tala tinhongana, laha va bohekeke ku tihandzela leswaku va kuma swakudya va tlhela va tirha hi matimba leswaku va kuma dyondzo.”

[Xihlovo Xa Kona]

Courtesy Refugees International

[Mepe lowu nga eka tluka 23]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

KENYA

Kampa ya le Kakuma

Tiva ra Turkana

Lodwar

Eldoret

Nairobi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Mati ma phakiwa ekampeni ya Kakuma

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Timbhoni ta le Kenya ti teke riendzo ro tika ti ya en’walungwini ti ya khutaza vamakwavo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Swiyimo leswi ku hanyiwaka ehansi ka swona ekampeni swa tika

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Murhumiwa a ri karhi a toloka nkulumo leyi a yi nyikeriwa hi phayona ro hlawuleka ra kwalaho

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Xidziva xo khuvulela eka xona

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 23]

Rationing water and Kakuma Refugee Camp: Courtesy Refugees International