Ha Yini Ku Nga Ri Na Vun’we eMisaveni?

“I ro sungula ku sukela eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava leswaku misava hinkwayo yi va ni vun’we. . . . Hikwalaho, misava yi nga tirhisa nkarhi lowu yi hetisisa mhaka leyi tshembisiweke khale ya fambiselo lerintshwa ra misava.”

SWESWO swi vuriwe hi muungameri wa United States exiphen’wini xo hetelela xa lembe-xidzana ra vu-20. Enkarhini wolowo, swiendlakalo swa misava a swi vonaka swi kombisa leswaku vun’we bya misava hinkwayo byi le nyongeni. Mimfumo leyi fumaka hi voko ra nsimbi yi we hi wun’we-wun’we. Rirhangu ra le Berlin ri mbindzimuxiwile, leswi veke xikombiso xa ku nghena ka nguva leyintshwa eYuropa. Tiko ra Soviet Union, leri vo tala ematikweni lama nga fambisaniki na Vukhomunisi a va ri teka ri ri muvangi wa tinyimpi ta misava, ri nyamalarile, vahlaleri va sala va yime tindleve. Nyimpi ya Vusukumbele yi xaxile, naswona se vo tala a va vulavula va tiye nhlana leswaku ku ta vekiwa matlhari ehansi, ku katsa ni matlhari ya nyutliya. Hambiswiritano, ku tlhekeke nyimpi ePersian Gulf, kambe swi tikombe ku ri nyimpi ya xinkarhana leyi endleke leswaku misava yi tiyimisela swinene ku lava ku rhula.

Swikombiso leswi tiyisaka nhlana a swi nga voniwi etimhakeni ta politiki ntsena kambe ni le timhakeni tin’wana ta vutomi. Swiyimo swa vutomi bya vanhu a swi ya swi antswa ematikweni yo tala. Nhluvuko etimhakeni ta vutshunguri wu pfune madokodela ku endla swilo leswi a swi nga koteki eka makume ya malembe lama ha ku hundzaka. Xiyimo xa ikhonomi ematikweni yo tala xi antswile swinene lerova a swi tikomba onge misava hinkwayo yi ta nyuka. A swi tikomba onge swilo hinkwaswo swi famba kahle.

Namuntlha, endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, hi boheka ku tivutisa swivutiso leswi nge: ‘Ku endleke yini? Xana vun’we bya misava lebyi tshembisiweke byi kwihi?’ Ku hambana ni sweswo, misava yi vonaka yi kongome kun’wana. Ku tidlaya ni vanhu vo tala hi tibomo, minhlaselo ya matherorisi, swiviko swa ku andzisiwa ka matlhari ya ku lovisa vunyingi, kun’we  ni swiendlakalo swin’wana leswi hetaka matimba hi swona swi humelelaka ngopfu emahungwini. Sweswo swi vonaka swi yisa misava ekule ni vun’we. Ku nga ri khale, mutivi lonkulu wa vuvekisi bya timali u te: “Vanhu va tshama va ri karhi va kombiwa maxangu hi swiendlo swa madzolonga leswi tswalaka madzolonga man’wana.”

Xana Misava Ya Hlangana Kumbe Ya Avana?

Xin’wana xa swikongomelo swa ku simekiwa ka Nhlangano wa Matiko a ku ri “ku byala moya wa vuxaka exikarhi ka matiko hi ku xixima nsinya wa nawu wa ku va vanhu hinkwavo va va ni timfanelo to ringana ni wa ku tihlawulela mafumelo lawa va ma lavaka.” Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 60, xana xikongomelo xexo xo hlawuleka xi fikeleriwile? Doo! Swi tikomba onge matiko yo tala ma rhandza “ku tihlawulela mafumelo” ya wona ku ri ni “moya wa vuxaka.” Matiko ni tinyimba leti lwelaka ku tivonakarisa ni ku fuma swi endle leswaku misava yi nyanya ku avana. Loko Nhlangano wa Matiko wu simekiwa, a wu vumbiwe hi matiko ya 51. Namuntlha wu ni matiko ya 191.

Hilaha hi voneke hakona, eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-20, a ku ri ni ntshembo lowukulu wa vun’we bya misava hinkwayo. Ku sukela hi nkarhi wolowo, ntshembo wolowo wu hundzuke gome loko vanhu va xiya leswaku misava yi ya yi avana. Ku pandzeleriwa ka tiko ra Yugoslavia hi ku tirhisa madzolonga, ku lwisana ka Chechnya na Rhaxiya, nyimpi ya le Iraq ni ku dlayetelana ka vanhu le Vuxa Xikarhi—hinkwaswo ka swona swi kombisa leswaku misava yi nyanya ku avana.

A swi kanakanisi leswaku matshalatshala yo tala ya ku tisa ku rhula ma endliwe hi xikongomelo lexinene. Hambiswiritano, swi tikomba swi nga koteki ku tisa vun’we emisaveni. Vo tala va sala va tivutisa: ‘Ha yini swi tika swonghasi ku tisa vun’we emisaveni? Xana misava yi kongome kwihi?’

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/Getty Images