Mhaka Ya Vutomi

“Vutomi Bya Sweswi”—Ndlela Ya Ku Byi Tsakela Hi Xitalo!

HI KU VULA KA TED BUCKINGHAM

A ndzi ri ni malembe ya tsevu ndzi ri muchumayeri wa nkarhi hinkwawo naswona a ndzi ri ni tin’hweti ta tsevu ndzi teke nsati loko xikan’we-kan’we ndzi hlaseriwa hi vuvabyi byo khwanyana swirho lebyi vuriwaka pholiyo. Sweswo swi endleke hi 1950 loko ndzi ri ni malembe ya 24. Tin’hweti ta kaye leti ndzi ti heteke ndzi ri exibedlhele ti ndzi nyike nkarhi wo tala wo anakanyisisa hi vutomi bya mina. Tanihi leswi se a ndzi lamarile, xana mina na nkatanga Joyce a hi ta va ni vumundzuku bya njhani?

HI 1938, Tatana, hambileswi a a nga ngheni kereke, u kume kopi ya buku leyi nge Government. * Nkitsikitsi wa swa tipolitiki kun’we ni nxungeto wa nyimpi kumbexana hi swona swi n’wi susumeteleke ku kuma buku yoleyo. Hi ku tiva ka mina a nga kalanga a yi hlaya kambe yi hlayiwe hi Manana loyi a a ti hisekela swinene timhaka ta vukhongeri. U lo na twa rungula ra yona o namba a teka goza. U chuveke rihlampfu eKerekeni ya Nghilandhi, naswona hambileswi Tatana a a nga lavi ku twa nchumu, Manana u ve Mbhoni ya Yehovha leyi tshembekeke ku fikela loko a fa hi 1990.

Manana u fambe na mina ro sungula enhlanganweni wa Vukreste eHolweni ya Mfumo le Epsom, edzongeni wa London. Vandlha ra kona a ri tirhisa ndhawu leyi khale a yi ri xitolo, naswona hi fike hi yingisela nkulumo leyi rhekhodiweke kunene ya J. F. Rutherford, loyi a a langutela ntirho wa Timbhoni ta Yehovha enkarhini wolowo. Nkulumo yakwe yi ndzi khumbe ngopfu.

Tibomo leti a ti na kunene hi nkarhi wa ku hlaseriwa ka London ti vange makhombo lama engetelekeke. Kutani hi 1940 Tatana u vone swi antswa ku rhurhisa ndyangu wu ya endhawini leyi hlayisekekenyana—eMaidenhead, xidorobana lexi nga empfhukeni lowu endlaka tikhilomitara ta 45 evupela-dyambu  bya London. Sweswo swi pfunile hikuva swirho swa 30 swa vandlha ra kwalaho swi hi khutazile swinene. Fred Smith, makwerhu la khuvuriweke hi 1917, loyi a a ri ni ntokoto eka timhaka ta moya, u kombise nkhathalelo lowukulu eka mina kutani a ndzi letela leswaku ndzi va muchumayeri la humelelaka swinene. Ni sweswi a ndzi n’wi rivali hikwalaho ka xikombiso xa yena ni mpfuno wa yena wa rirhandzu.

Ku Nghenela Ntirho Wa Nkarhi Hinkwawo

Hi 1941, loko ndzi ri ni malembe ya 15, ndzi khuvuriwile enambyeni wa Thames, ku ri n’hweti ya March laha xirhami a xi vuyisa ni n’wana evukatini. Hi nkarhi wolowo, buti wa mina Jim a a ri muchumayeri wa nkarhi hinkwawo. Namuntlha yena ni nkatakwe Madge va tshama le Birmingham, endzhaku ko heta malembe yo tala va tirhela Yehovha hi ku endzela mavandlha ni ku khoma tinhlengeletano etikweni hinkwaro ra Britain. Ndzisana ya mina Robina kun’we ni nuna wakwe Frank ni sweswi va ha ri malandza ya Yehovha lama tshembekaka.

A ndzi tirha tanihi n’watinkota efemeni yo rhunga swiambalo. Siku rin’wana mulanguteri wa feme u ndzi vitanile ehofisini yakwe a fika a ndzi tshembisa leswaku ndzi nga tikuma ndzi hanya emafurheni loko ndzo pfumela ku amukela ntirho wo xava nhundzu ya feme leyi. Kambe mina ana se a ndzi anakanya hi ku landzela xikombiso xa buti wa mina, kutani ndzi ale xiringanyeto xa mulanguteri wa feme, ndzi n’wi hlamusela xivangelo xa kona hi xichavo. Lexi ndzi hlamariseke, u ndzi bumabumele swinene hileswi a ndzi tiyimisele ku endla ntirho wa nkoka swonghasi wa Vukreste. Kutani endzhaku ka ntsombano wa muganga wa le Northampton hi 1944, ndzi ve muchumayeri wa nkarhi hinkwawo.

Xiavelo xa mina xo sungula a ku ri ku ya chumayela le dorobeni ra Exeter, exifundzheni xa Devon. Hi nkarhi wolowo doroba rero a ri nga si hluvula nala lowu ri ambexiweke wona hi maxangu ya tibomo ta le nkarhini wa nyimpi. Ndzi fike ndzi tshama efuleteni yin’we ni maphayona mambirhi lama ndzi khomeke kahle swinene, ku nga Frank na Ruth va ka Middleton. Hi nkarhi wolowo a ndzi ri ni malembe ya 18 ntsena, naswona a ndzi nga si swi tiva kahle ku tihlantswela ni ku tiswekela, kambe ndzi dyondzile hi ku famba ka nkarhi.

Loyi a ndzi chumayela na yena a ku ri Victor Gurd wa malembe ya 50, makwerhu la davukeke eIreland, loyi a sunguleke ku chumayela hi va-1920. U ndzi dyondzise ku hlela nkarhi wa mina kahle, ku rhandza swinene ku hlaya Bibele, ni ku vona ntikelo wa ku tiva ndlela leyi vuhundzuluxeri byo hambana-hambana bya Bibele byi vekeke mhaka ha yona. Tanihi leswi a ri nga si xa kahle eka mina enkarhini wolowo, xikombiso lexinene xa Victor xi ndzi pfunile swinene.

Ntlhontlho Wa Vukala-tlhelo

Nyimpi a yi ya eku heleni, kambe valawuri a va ha sindzisa majaha leswaku ma tsarisela ku ya enyimpini. Hi 1943 a ndzi ye ehubyeni ya le Maidenhead, laha ndzi swi vekeke erivaleni leswaku a ndzi nge swi koti ku ya enyimpini tanihi leswi ndzi nga muvuri wa Evhangeli. Hambileswi xirilo xa mina xi nga amukeriwangiki, ndzi rhurhele le Exeter exiavelweni xa mina xo chumayela. Kutani loko ndzi ri le Exeter ndzi hetelele ndzi lerisiwe ku ya ehubyeni ya kwalaho. Majistarata u ndzi nyike xigwevo xa ku tirhisiwa hi nkani ekhotsweni ku ringana tin’hweti ta tsevu, ivi a vula leswaku loko nawu a wu n’wi pfumelela a a ta ndzi nyika xigwevo xo tlula xexo. Loko ndzi hete tin’hweti teto ta tsevu, ndzi yisiwe ekhotsweni nakambe ndzi ya pfaleriwa tin’hweti tin’wana ta mune.

Tanihi leswi a ku ri mina ntsena Mbhoni ekhotsweni rero, valanguteri a va ndzi vula Yehovha. A swi tshuna ku boheka ku pfumela loko ndzi vitiwa hi vito rero hi nkarhi wa ku kambela loko vakhotsiwa hinkwavo va ha ri kona, kambe a swi tiyisa hakunene ku twa vito ra Xikwembu ri vitaniwa siku na siku! Sweswo swi endle leswaku vakhotsiwa van’wana va swi tiva leswaku lexi endleke leswaku ndzi va ekhotsweni a ku ri xiyimo lexi ndzi xi tekeke tanihi Mbhoni ya Yehovha. Endzhaku Norman Castro u tisiwe ekhotsweni rero, kutani hi cinciwa mavito. Hi sungule ku vitiwa Muxe na Aroni.

 Ndzi rhurhisiwe ekhotsweni ra le Exeter ndzi yisiwa eBristol, kutani eku heteleleni ndzi hundziseriwa ekhotsweni ra Winchester. Swiyimo a swi pfa swi tika, kambe ku rhandza ku hleka swi ndzi pfunile. Mina na Norman hi tsakele ku tlangela Xitsundzuxo swin’we hi ri eWinchester. Francis Cooke, loyi a hi endzeleke ekhotsweni, u nyikele nkulumo leyi tiyisaka ya Xitsundzuxo.

Ku Cinca Ka Swiyimo Endzhaku Ka Nyimpi

Le ntsombanweni wa le Bristol hi 1946, laha ku humesiweke buku yo pfuna ku dyondza Bibele leyi nge “Let God Be True,” ndzi hlangane ni nhwana wo xonga la vuriwaka Joyce Moore, loyi na yena a a ri phayona le Devon. Vuxaka bya hina byi pfhumbile, kutani endzhaku ka malembe ya mune hi tekanile eTiverton, laha ana se a ndzi tshama kona ku sukela hi 1947. A hi tshama ekamareni leri hi ri qacheke, laha a hi hakela 15 wa macheleni ya nkarhi wolowo hi vhiki. Vutomi a byi tsakisa swinene!

Loko lembe leri hi tekaneke ha rona ri nga si hela, hi rhurhele edzongeni eBrixham, ku nga doroba ro saseka leri nga etlhelo ka lwandle, laha ku kukuta tinhlampfi hi tinkoka ta mabyatso ku sunguriweke kona. Kambe a hi nga si heta nkarhi wo leha kwalaho loko ndzi hlaseriwa hi vuvabyi bya pholiyo hi ri karhi hi ya entsombanweni le London. Ndzi titivarile. Eku heteleleni ndzi ntshunxiwile exibedlhele endzhaku ka tin’hweti ta kaye, hilaha ndzi vuleke hakona eku sunguleni. Voko ra mina ra xinene kun’we ni milenge ha yimbirhi swi sale swi omile ku fikela sweswi, kutani ndzi boheke ku tirhisa nhonga yo gogojela. Nkatanga la rhandzekaka a a tshama a ri ni vonelo lerinene naswona a a ndzi khutaza swinene, ngopfu-ngopfu hileswi a koteke ku ya emahlweni ni vutirheli bya nkarhi hinkwawo. Kambe, xana a hi ta endla yini? Endzhakunyana ndzi lemuke leswaku voko ra Yehovha a ri komanga nikatsongo.

Hi lembe leri landzelaka hi ye enhlengeletanweni eWimbledon, eLondon. Se a ndzi nga ha fambi hi nhonga. Kwalaho hi hlangane na Pryce Hughes, loyi a a langutela ntirho eBritain. U ndzi hlanganise hi marito lama nge: “Makwerhu! Hi lava leswaku u nghenela ntirho wo endzela mavandlha!” Marito wolawo ma ndzi tiyise nhlana swinene! Xana a ndzi ta swi kota ndzi lamarile? Mina na Joyce a hi kanakana hi mhaka yoleyo, kambe endzhaku ko leteriwa vhiki hinkwaro ni leswi hi tshembeke Yehovha hi ku helela, hi tlhelele edzonga-vupela-dyambu bya Nghilandhi, laha ndzi averiweke ku famba ndzi endzela mavandlha. Hi nkarhi wolowo a ndzi ri ni malembe ya 25 ntsena, kambe ni sweswi ndza ha yi tsundzuka kahle ndlela leyi Timbhoni ta mavandlha wolawo ti ndzi pfuneke swinene ha yona hikwalaho ka tintswalo ta tona ni ku lehisa mbilu.

 Mina na Joyce hi kume leswaku eka swiavelo hinkwaswo leswi hi veke na swona, ku endzela mavandlha hi swona swi hi pfuneke swinene leswaku hi va ni vuxaka lebyikulu ni Vakreste-kulorhi. A hi nga ri na movha, kutani a hi famba hi xitimela kumbe hi bazi. Hambileswi a ndza ha ringeta ku tolovelana ni xiyimo lexi vuvabyi bya mina byi ndzi siyeke eka xona, hi tsakele malunghelo ya hina ku fikela hi 1957. A ku ri vutomi lebyi tsakisaka, kambe hi lembe rero hi langutane ni ntlhontlho wun’wana.

Ku Nghenela Ntirho Wa Vurhumiwa

Ku kuma xirhambo xa ku va swirho swa ntlawa wa vu-30 wa Giliyadi swi hi tsakise ngopfu. A ndzi kota ku langutana ni ku lamala ka mina, kutani mina na Joyce hi amukele xirhambo xexo hi mbilu yo basa. Hi ku ya hi leswi hi swi lemukeke evuton’wini, a hi swi tiva leswaku Yehovha u hi nyika matimba minkarhi hinkwayo loko hi lava ku endla ku rhandza ka yena. Tin’hweti ta ntlhanu ta vuleteri lebyi dzikeke eXikolweni xa Bibele xa Giliyadi xa Watchtower, lexi a xi ri edorobeni ro saseka ra South Lansing, le New York, eU.S.A., ti hatle ti hela. Vunyingi bya swichudeni a ku ri mimpatswa leyi tekaneke leyi a yi ri entirhweni wo famba-famba. Loko etlilasini ku vutisiwa leswaku i vamani lava nga rhandzaka ku ya tirha ematikweni mambe, hi ve exikarhi ka lava nga hatlisa va pfumela. Xana a hi ta ya kwihi? Le Uganda, eAfrika Vuxa!

Tanihi leswi ntirho wa Timbhoni ta Yehovha a wu yirisiwile eUganda hi nkarhi wolowo, ndzi tsundzuxiwe leswaku hi ringeta ku kuma mpfumelelo wo tshama etikweni ivi hi lava ntirho wo tihanyisa. Endzhaku ko famba mpfhuka wo leha hi xitimela ni byatso, hi fike eKampala, eUganda. Va ndzawulo ya ku rhurha a swi va tsakisanga ku hi vona kwalaho, kutani va hi pfumelele ku tshama tin’hwetinyana ntsena. Endzhaku va hi hlongorile. Yindlu-nkulu ya hina yi hi kombele leswaku hi ya eRhodesia N’walungu (laha sweswi ku nga Zambia). Hi fike hi tsaka ngopfu loko hi hlangana ni vamakwerhu va mune lava a hi ri na vona exikolweni xa Giliyadi—ku nga Frank na Carrie va ka Lewis na Hayes na Harriet va ka Hoskins. Endzhakunyana hi averiwe ku ya eRhodesia Dzonga (laha sweswi ku nga Zimbabwe).

Hi fambe hi xitimela naswona hi vone maboboma yo hlamarisa ya Victoria Falls ro sungula evuton’wini bya hina hi nga si fika eBulawayo. Hi fike hi tshamanyana ni va ka McLuckie, lava a va ri van’wana va Timbhoni to sungula ku fika kwalaho. Hi ve ni lunghelo ro tolovelana na vona swinene eka malembe ya 16 lama landzeleke.

Ku Tolovelana Ni Swiyimo Leswintshwa

Endzhaku ko heta mavhiki manharhu ndzi ri karhi ndzi leteriwa ku tolovela nsimu ya Vantima, ndzi averiwe ku va mulanguteri wa muganga. Ku chumayela emitini ya le makaya ya le Afrika a swi lava leswaku u famba ni mati, swakudya, swilo swo etlela eka swona, swiambalo, muchini wo kombisa tifilimi kun’we ni janareta ya gezi, xikirini lexikulu ni swilo swin’wana leswi lavekaka. Leswi  hinkwaswo a swi layichiwa elorini leyi a yi ta hi rhwala hi ya hundza hi le tindhawini leti nga fambekiki.

A ndzi tirha ni valanguteri va swifundzha va Vantima kasi Joyce a a pfuna vasati va vona ni vana lava teke na vona. Ku famba enhoveni ya le Afrika swi nga ku hlakata, ngopfu-ngopfu loko dyambu ri hisa ni vusokoti, kambe loko se ndzi tolovele maxelo ya ndhawu yoleyo, ndzi kume leswaku miri wa mina wu rhandza ku va endhawini yo tano, kutani sweswo swi ndzi tsakisile swinene.

Vanhu hi ku angarhela a va swerile. Vo tala a va nghene va twelela eka mikhuva ya ndhawu ni swiyila-yila ni le vukatini bya tshengwe; kambe a va yi xixima swinene Bibele. Etindhawini tin’wana, minhlangano ya vandlha a yi khomeriwa endzhutini wa mirhi leyikulu, naswona nimadyambu a ku voningiwa hi timboni ta pharafini leti hayekiweke kunene. Minkarhi hinkwayo a hi hlamala loko hi dyondza Rito ra Xikwembu hi ku voningeriwa hi tinyeleti, leti nga xiphemu lexi hlamarisaka xa ntumbuluko wa xona.

Ku kombisa tifilimi ta Sosayiti ya Watch Tower etiphakeni ta le Afrika a ku ri ntokoto wun’wana lowu nga rivalekiki. Hambiloko vandlha ri ri ni Timbhoni ta 30, loko ku kombisiwa filimi a hi swi tiva leswaku ku nga va ni vanhu va 1 000 kumbe ku tlula!

Kunene, etindhawini to hisa, munhu a nga tshamela ku vabya, kambe i swa nkoka ku va ni langutelo lerinene minkarhi hinkwayo. Mina na Joyce hi titolovete ku langutana kahle ni swiyimo—mina a ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi kamana ni vuvabyi bya dari kasi Joyce a a kamana ni nchuluko.

Endzhaku hi averiwe ku ya tirha ehofisini ya rhavi le Salisbury (laha sweswi ku nga Harare), laha hi nga va ni lunghelo ra ku tirha ni malandza man’wana ya Yehovha lama tshembekaka, yo tanihi Lester Davey kun’we na George na Ruby va ka Bradley. Hulumendhe yi ndzi hlawule leswaku ndzi va mutsarisi wa vukati, leswi endleke leswaku ndzi kota ku nyikela tinkulumo ta micato ya vamakwerhu va le Afrika, xisweswo ndzi kota ku tiyisa vukati bya Vakreste emavandlheni. Endzhaku ka malembenyana, ndzi ve ni lunghelo rin’wana. Ndzi averiwe ku endzela mavandlha hinkwawo ya Valungu etikweni. Ku tlula khume ra malembe, mina na Joyce hi kote ku tiva vamakwerhu hi ndlela yoleyo, naswona hi tsakile loko hi vona va endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. Hi nkarhi wolowo a hi endzela ni vamakwerhu va le Botswana ni le Mozambhiki.

Ku Rhurha Nakambe

Endzhaku ko heta malembe yo tala lama tsakisaka edzongeni wa Afrika, hi 1975 hi averiwe ku ya eSierra Leone, eAfrika Vupela-dyambu. Hi ku hatlisa hi fike ehofisini ya rhavi hi tolovelana ni nsimu ya hina leyintshwa, kambe a swi tekanga nkarhi. Ndzi sungule ku vabya ni ku tsana swinene hikwalaho ka dari, kutani eku heteleleni ndzi boheke ku ya tshunguriwa eLondon, laha ku ringanyetiweke leswaku ndzi nga ha tlheleli eAfrika. Sweswo a swi hi tsakisanga, kambe mina na Joyce hi amukeriwe hi mandla mambirhi endyangwini wa Bethele ya le London. Nakambe vamakwerhu vo tala va le Afrika lava nga emavandlheni ya le London va endle leswaku hi titwa hi nga lahlekanga. Loko ndzi ri karhi ndzi hlakarhela, hi tolovele vutomi lebyintshwa, naswona ndzi averiwe ku langutela Ndzawulo yo Xava Nhundzu. Ntirho lowu a wu tsakisa swinene hikwalaho ka ku andza loku hi ku voneke eka malembe lama landzeleke.

Eku sunguleni ka va-1990, nkatanga Joyce u khomiwe hi vuvabyi byo hlakata longo lebyi vuriwaka motor neuron, kutani a fa hi 1994. U ve nsati wa rirhandzu ni la tshembekaka, naswona minkarhi hinkwayo a a tiyimisela ku tolovelana ni swiyimo swo hambana-hambana leswi hi langutaneke na swona. Leswaku ndzi langutana ni ku lahlekeriwa ko fana ni loku, ndzi kume swi ri swa nkoka ku va ni langutelo lerinene ra moya ni ku tshama ndzi ri ni ntshembo hi vumundzuku. Ku khongelela mpfuno wa ku namarhela xiyimiso lexinene xa swilo swa moya, ku katsa ni ku chumayela, na swona swi pfuna leswaku mianakanyo ya mina yi tshama yi khomekile.—Swivuriso 3:5, 6.

Ku tirha eBethele i lunghelo naswona i nchumu lowu tsakisaka evuton’wini. Ku ni vantshwa vo tala lava ndzi tirhaka na vona naswona ku ni swilo swo tala leswi tsakisaka. Nkateko wun’wana i nhlayo ya vaendzi lava taka laha London. Minkarhi yin’wana ndzi vona vanghana lava rhandzekaka va le matikweni ya le Afrika laha ndzi tshameke ndzi tirha kona, naswona sweswo swi ndzi tsundzuxa nkarhi wo tsakisa lowu hi wu heteke kwalaho. Leswi hinkwaswo swi ndzi pfuna leswaku ndzi hambeta ndzi byi tsakela swinene “vutomi bya sweswi,” ndzi tlhela ndzi va ni ntshembo lowu tiyeke hi vutomi “lebyi nga ta ta.”—1 Timotiya 4:8.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ndzi ri na Manana hi 1946

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Ndzi ri na Joyce hi siku ra hina ra mucato hi 1950

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Entsombanweni wa le Bristol hi 1953

[Swifaniso leswi nga eka tluka 27]

Ku endzela ntlawa lowu nga woxe (laha henhla) ni vandlha (eximatsini) le Rhodesia Dzonga, laha sweswi ku nga Zimbabwe