Tidyondzo Ta Ntiyiso—U Nga Ti Kuma Kwihi?

WANUNA wa le Tibet u rhendzelekisa vhilwa ra xikhongelo, ku nga xigubu lexi nga ni swikhongelo leswi tsariweke. U tshemba leswaku nkarhi wun’wana ni wun’wana loko a rhendzelekisa vhilwa rolero swikombelo swa yena swa phindhiwa. Ekaya leri pfulekeke le Indiya, ku hlawuriwe xikamarani lexi ku nga ta endleriwa puja eka xona—ku nga vugandzeri lebyi nga ha katsaka ku endla magandzelo hi murhi wa risuna, swiluva ni swilo swin’wana eka swifaniso swa swikwembu ni swikwembu-kati swo hambana-hambana. Le Italy, ku nga magidi ya tikhilomitara ku suka kwalaho, wansati la nga le kerekeni leyi sasekisiweke swinene u nkhinsama emahlweni ka xifaniso xa Mariya, mana wa Yesu, kutani a khongela a khome ricindha.

Kumbexana u tivonele hi wexe nkucetelo lowu vukhongeri byi nga na wona evuton’wini bya vanhu. Buku leyi nge The World’s Religions—Understanding the Living Faiths yi ri: “Vukhongeri . . . byi ve nchumu wa nkoka evanhwini emisaveni hinkwayo naswona bya ha ri nchumu wa nkoka.” Ebukwini leyi nge God—A Brief History, mutsari John Bowker u ri: “A ku si tshama ku va ni vanhu lava nga xi gandzelangiki Xikwembu, naswona va nga xi tekangiki xi ri lexi lawulaka vuako ni lexi tumbuluxeke swilo hinkwaswo. Leswi swi tano hambi eka matiko lama hlawulaka ku vekela Xikwembu etlhelo.”

Hakunene, vukhongeri byi kucetele vutomi bya vanhu va timiliyoni. Xana lebyi a hi vumbhoni bya matimba bya leswaku munhu u ni xilaveko ni ku navela ka moya? Ebukwini ya yena leyi nge The Undiscovered Self, mutivi wa mianakanyo la dumeke Dok. Carl G. Jung u vulavula hi xilaveko xa munhu xo gandzela matimba lama tlakukeke kutani a vula leswaku “swikombiso swa kona swi voniwe ematin’wini hinkwawo ya vanhu.”

Kambe, vanhu vo tala a va pfumeli eka Xikwembu kumbe a va byi tsakeli vukhongeri. Van’wana lava kanakanaka kumbe ku ala leswaku Xikwembu  xi kona va endla tano ngopfu-ngopfu hileswi vukhongeri lebyi va byi toloveleke byi tsandzekeke ku enerisa xilaveko xa vona xa moya. Vukhongeri byi hlamuseriwe tanihi “ku tinyiketela eka tidyondzo to karhi; ku tinyiketela kumbe ku tshembeka lokukulu; ku va ni vukheta; rirhandzu kumbe xinakulobye lexi tshembekaka.” Hi ku ya hi nhlamuselo leyi, munhu un’wana ni un’wana u kombisa ku tinyiketela ko karhi ka vukhongeri evuton’wini bya yena. Ni vanhu lava nge Xikwembu a xi kona va katseka.

Eka magidi ya malembe ya matimu ya vanhu, matshalatshala ya munhu yo enerisa xilaveko xa yena xa moya ma vangele leswaku a ringeta vugandzeri byo hambana-hambana. Vuyelo bya kona i malangutelo ya vukhongeri yo hambana-hambana lama nga kona emisaveni hinkwayo. Hi xikombiso, hambileswi kwalomu ka vukhongeri hinkwabyo byi khutazaka ku pfumela eka matimba lama tlakukeke, byi ni mianakanyo leyi hambaneke malunghana ni leswi matimba wolawo ma nga swona. Vukhongeri byo tala byi tlhela byi kandziyisa nkoka wa ku ponisiwa kumbe ku ntshunxiwa. Kambe tidyondzo ta byona ta hambana malunghana ni leswi ku ponisiwa ku nga swona ni ndlela leyi ku kumiwaka ha yona. Leswi ku nga ni tidyondzo to hambana-hambana swinene, hi nga ti vona njhani tidyondzo ta ntiyiso leti tsakisaka Xikwembu?