ELwandle Ra Galeliya

RUNGULA leri rhekhodiweke eka Marka 4:35-41 ri vika leswaku Yesu ni vadyondzisiwa va yena va khandziye byatso va tsemakanya Lwandle ra Galeliya. Ha hlaya: “Kutani ku pfuka xidzedze lexikulu ngopfu, magandlati ma ba byatso ma nghena, lerova byatso a byi ri kusuhi ni ku khubumeteka. Kambe [Yesu] a a ri encileni wa byatso, a etlele ehenhla ka xiseketelo.”

Laha hi kona ntsena laha rito ra Xigriki ra “xiseketelo” ri humelelaka kona eBibeleni. Hikwalaho, swidyondzi a swi yi tivi hi ku kongoma nhlamuselo ya rito leri tirhisiweke laha. Tibibele to tala ta ri hundzuluxela rito leri ra “xiseketelo.” Kambe a a xi ri xa muxaka muni? Eka ririmi ro sungula, Marka u vulavule hi xiseketelo hi ndlela leyi ringanyetaka leswaku a xi ri xin’wana xa swilo leswi kumekaka ebyatsweni. Byatso lebyi kumiweke ekusuhi ni Lwandle ra Galeliya hi 1986 byi endle leswaku rito leri ra Xigriki ri twisisiwa hilaha Marka a ri tirhiseke hakona.

Ndzavisiso wu paluxa leswaku byatso lebyi byi leheke timitara ta nhungu a byi fambisiwa hi seyila ni swikongomiso. A byi tirhiseriwa ku phasa tinhlampfi naswona a byi ri ni ncila lowu a wu ri ni rikoka lerikulu leri a ri tika. Ku anakanyiwa leswaku byatso lebyi a byi tirhisiwa exikarhi ka 100 B.C.E. na 70 C.E. naswona byi nga ha va byi yimela muxaka wa byatso lebyi a byi tirhisiwa hi Yesu ni vadyondzisiwa va yena. Shelley Wachsmann, loyi a a ri kona loko ku ceriwa byatso lebyi, u tsale buku leyi nge The Sea of Galilee Boat—An Extraordinary 2000 Year Old Discovery. U ringanyeta leswaku “xiseketelo” lexi Yesu a a etlele eka xona a ku ri nkwama lowu nga ni sava lowu a wu tirhiseriwa ku engetela ntiko wa byatso. Muphasi wa tinhlampfi wa le Jaffa la nga ni ntokoto eku phaseni ka tinhlampfi hi rikoka lerikulu u te: “Loko ndza ha ri ntsongo, mabyatso lawa a ndzi tirha eka wona eMediteraniya minkarhi hinkwayo a ma ri ni nkwama wun’we kumbe mimbirhi leyi nga ni sava. . . . Minkwama leyi a yi vekiwa ebyatsweni leswaku yi engetela ntiko wa byona. Kambe loko yi nga tirhisiwi, a hi yi veka ehansi ka ncila wa byona. Kutani, loko un’wana a karhele, a a ta ya encileni, a tirhisa nkwama wa sava tanihi xiseketelo, ivi a etlela.”

Swidyondzi swo tala swi pfumela leswaku nhlamuselo ya Marka a yi vula leswaku Yesu u etlele esakeni leri a ri ri ni sava ro engetela ntiko encileni, ku nga ndhawu leyi sirhelelekeke swinene ebyatsweni hi nkarhi wa xidzedze. A swi na mhaka leswaku xiseketelo xa kona a xi ri ni xivumbeko xihi, kambe mhaka ya nkoka swinene hi leswi humeleleke endzhaku ka sweswo. Xikwembu xi seketele Yesu xi tlhela xi n’wi nyika matimba ya ku miyeta lwandle leri a ri ri ni xidzedze. Hambi ku ri vadyondzisiwa va vutisile: “Kahle-kahle loyi i mani, hikuva hambi ku ri mheho ni lwandle swa n’wi yingisa?”