Ku Tshembeka Swa Vuyerisa

EMATIKWENI man’wana, vana va rhandza ku tlanga hi ku hoxetelana mitwa leyi vuriwaka magwanda ejesini. Magwanda ma fika ma namarhela jesi, naswona a ma dzudzeki, hambi wo famba, u tsutsuma, u tidzudza kumbe u tlula-tlula. Lexi u nga xi endlaka i ku ma susa hi rin’we-rin’we. Eka vana, wolowo i ntlangu wo tsakisa swinene.

Kunene, a hi vanhu hinkwavo lava tsakelaka ku va ni magwanda eswiambalweni swa vona, kambe un’wana ni un’wana u hlamarisiwa hi ndlela leyi ma kotaka ku namarhela nchumu ha yona. Munhu loyi a tshembekaka u tano. A nga tshiki ku namarhela munghana wa yena. U hetisisa vutihlamuleri lebyi koxiwaka hi vunghana bya vona, hambiloko swiyimo swi tika. Rito “vutshembeki” ri hi tsundzuxa timfanelo to tanihi ku va ni ntiyiso, ku nga hundzuki mavala ni ku tinyiketela. Hambiswiritano, loko u rhandza leswaku vanhu va tshembeka eka wena, xana wena u endla matshalatshala ya ku tshembeka eka van’wana? Loko swi ri tano, xana u fanele u tshembeka eka vamani?

Ku Tshembeka eVukatini I Xilaveko Xa Nkoka

Ku tshembeka i mhaka ya nkoka evukatini, kambe khombo ra kona, hakanyingi a ku vi kona. Wanuna ni wansati lava namarhelaka swihlambanyo swa vona swa vukati—lava tshamaka swin’we hi ku anakanyelana—va teke goza ra nkoka leri nga ta va pfuna ku kuma ntsako ni nsirhelelo. Ha yini? Hikuva vanhu va vumbiwe va ri ni xilaveko xa ku kombisana ku tshembeka. Loko Adamu na Evha va tekana entangeni wa Edeni, Xikwembu xi te: “Wanuna u ta siya tata wakwe ni mana wakwe naswona u fanele ku namarhela nsati wakwe.” A swi ta va tano ni le ka wansati; a a ta namarhela nuna wakwe. Wanuna ni wansati a va fanele va tshembeka va tlhela va tirhisana.—Genesa 2:24; Matewu 19:3-9.

Kunene, sweswo swi humelele eka magidi ya malembe lama hundzeke. Xana sweswo swi vula leswaku ku tshembeka evukatini se i mhaka ya xikhale? Vo tala a va ehleketi tano. Vakambisisi eJarimani va kume leswaku vanhu lava endlaka 80 wa tiphesente va teka ku tshembeka evukatini ku ri mhaka ya nkoka swinene. Nkambisiso wa vumbirhi wu endliwe hi xikongomelo xo kumisisa timfanelo ta nkoka ngopfu eka vavanuna ni vavasati. Ntlawa wa vavanuna wu komberiwe ku xaxameta timfanelo ta ntlhanu leti wu ti tlangelaka ngopfu eka vavasati, ivi ntlawa wa vavasati wu komberiwa ku xaxameta timfanelo ta ntlhanu lowu wu ti tlangelaka ngopfu eka vavanuna. Mfanelo leyi ntlawa wa vavanuna ni wa vavasati wu yi tlangeleke ngopfu a ku ri ku tshembeka.

Kunene, ku tshembeka hi yin’wana ya timfanelo ta xisekelo lexi tiyeke xa vukati lebyi humelelaka. Kambe hilaha hi voneke hakona eka xihloko lexi hundzeke, vo tala va bumabumela mfanelo ya ku tshembeka kambe vona a va tshembeki. Hi xikombiso, nhlayo ya le henhla ya vukati lebyi dlayiwaka ematikweni yo tala i vumbhoni bya leswaku vo tala a va tshembekanga. Xana vatekani va nga lwisana njhani ni mukhuva wolowo, kutani va tshamisana hi ku tshembeka?

 Ku Tshembeka Swi Tiyisa Vukati

Ku tshembeka ku kombisiwa hi loko vatekani va endla matshalatshala yo tiyisekisa leswaku va ha rhandzana hakunene. Hi xikombiso, hakanyingi swa antswa ku tirhisa marito lama nge “xa hina” ematshan’weni ya ku “xa mina”—xisweswo u ku “vanghana va hina,” “vana va hina,” “yindlu ya hina,” “mintokoto ya hina,” sweswo-sweswo. Loko va kunguhata swin’wana kumbe va endla swiboho—ku nga ha va malunghana ni yindlu, ntirho, ku kurisa vana, vuhungasi, masiku yo wisa kumbe timhaka ta vukhongeri—wanuna ni wansati va fanele va xixima mintlhaveko ni mianakanyo ya vanghana va vona va vukati.—Swivuriso 11:14; 15:22.

Vutshembeki byi kombisiwa hi loko vatekani va khathalelana hakunene. Munhu loyi a ngheneleke vukati u titwa a nga sirhelelekanga loko nkatakwe a tolovelana ngopfu ni munhu wa rimbewu leri hambaneke. Bibele yi tsundzuxa vavanuna leswaku va namarhela “nsati wa vuntshwa bya [vona].” Wanuna a nga fanelanga a tshika mbilu yakwe yi yengiwa hi nkhathalelo wa wansati loyi a nga tekanangiki na yena. U fanele a papalata ku hlangana ni wansati un’wana hi tlhelo ra rimbewu. Bibele ya lemukisa: “Un’wana ni un’wana la endlaka vuoswi ni wansati u ni mbilu yo hunguka; loyi a swi endlaka u lovisa moya-xiviri wakwe.” Mfanelo yoleyo leyinene ya ku tshembeka yi languteriwe ni le ka wansati.—Swivuriso 5:18; 6:32.

Xana ku tshembeka evukatini swa vuyerisa? Swa vuyerisa hakunene. Swi tiyisa vukati swinene, naswona vatekani havambirhi va pfuneka. Hi xikombiso, loko wanuna a khathala swinene hi vuhlayiseki bya nsati wakwe, wansati u titwa a sirhelelekile, leswi n’wi pfunaka ku kombisa timfanelo letinene. Swi tano ni hi wanuna. Ku tiyimisela ka yena ku tshembeka eka nsati wakwe swi n’wi pfuna ku lwela ku namarhela misinya ya milawu leyinene eka hinkwaswo leswi a swi endlaka evuton’wini.

Loko wanuna ni wansati va langutane ni xiphiqo, ku tshembeka ku ta endla leswaku va titwa va sirhelelekile havambirhi. Hi hala tlhelo, loko ku nga ri na ku tshembeka evukatini, hakanyingi swiphiqo swi tlhantlhiwa hi ku lan’wa vukati kumbe ku byi dlaya. Hakanyingi sweswo swi tlhandlekela swiphiqo swin’wana ematshan’weni yo swi tlhantlha. Hi va-1980, mutsundzuxi la dumeke eka swa tifexeni u siye nsati ni ndyangu. Xana sweswo swi n’wi siye a tsakile? Endzhaku ka malembe ya 20, u pfumerile leswaku ku hambana ni ndyangu wakwe swi n’wi siye a “ri ni xivundza ni ku karhateka, naswona a swi [n’wi] tikela ku etlela nivusiku a nga lelananga ni vana va [yena].”

Ku Tshembeka eXikarhi Ka Vatswari Ni Vana

Loko vatswari va kombisana ku tshembeka, hakanyingi ni vana va vona va ta tshembeka. Loko se va kurile, vana lava kuleleke emindyangwini leyi hanyaka hi ku tshembeka ni leyi nga ni rirhandzu hakanyingi swa va olovela ku khathalela vanghana va vona va vukati kun’we ni vatswari va vona loko se va ri ni swiphiqo swa rihanyo hikwalaho ka ku dyuhala.—1 Timotiya 5:4, 8.

Ina, a hi minkarhi hinkwayo leyi ku nga vatswari lava rhangaka va lava mpfuno hikwalaho  ka swiphiqo swa rihanyo. Minkarhi yin’wana ku va vana. Swi ve tano hi Herbert na Gertrud—lava nga Timbhoni ta Yehovha—lava khathaleleke n’wana wa vona malembe yo tlula 40. N’wana wa vona Dietmar u xaniseke vutomi hinkwabyo hi vuvabyi lebyi hlakataka misiha. Eka malembe ya nkombo yo hetelela emahlweni ka ku fa kakwe hi November 2002, Dietmar a a fanele a khathaleriwa vusiku ni nhlikanhi. Vatswari vakwe va khathalele swilaveko swa yena hi rirhandzu. Va kale va nghenisa muchini wa vutshunguri ekaya ivi va ya kuma vuleteri bya vutshunguri. Vona xikombiso lexinene swonghasi xa vutshembeki bya ndyangu!

Vutshembeki I Bya Nkoka eXikarhi Ka Vanghana

Birgit u te: “Munhu a nga wu kuma ntsako niloko a nga ri na munghana wa vukati, kambe swa tika ku wu kuma loko u nga ri na munghana.” Kumbexana u pfumelelana na yena. Hambi u nghenele vukati kumbe e-e, ku tshembeka ka munghana lonene ku ta ku phyuphyisa mbilu ku tlhela ku fuwisa vutomi bya wena. Kunene, loko u nghenele vukati, munghana wa wena lonkulu ku fanele ku va loyi u tekaneke na yena.

Munghana a hi munhu loyi u nga tolovelana na yena ntsena. Hi nga va hi tolovelane ni vanhu vo tala—vaakelani, vatirhi-kulorhi ni vanhu lava hi hlanganaka na vona nkarhi na nkarhi. Vunghana bya ntiyiso byi lava leswaku hi nyikela nkarhi wa hina, matimba ya hina ni ku tiboha embilwini. Ku va ni munghana i nkateko lowukulu. Vunghana bya vuyerisa eka swo tala, kambe byi katsa vutihlamuleri byo karhi.

Mbulavurisano lowunene ni vanghana va hina i nchumu wa nkoka. Minkarhi yin’wana mbulavurisano wolowo wu nga koxiwa hi swiyimo. Birgit u ri: “Loko ku ri ni xiphiqo, mina ni munghana wa mina hi belana riqingho kan’we kumbe kambirhi hi vhiki. Swa phyuphyisa ku tiva leswaku wa ndzi seketela naswona u tiyimisele ku yingisela.” Vunghana a byi fanelanga byi kavanyetiwa hi mpfhuka. Gerda na Helga va hambanisiwe hi mpfhuka lowu hlayiwaka hi magidi ya tikhilomitara, kambe se va ni malembe yo tlula 35 va ri vanghana lavakulu. Gerda u ri: “Hi tsalelana nkarhi na nkarhi, hi byelana mintokoto ni ku phofulelana ta le mbilwini, letinene kumbe to vavisa. Loko ndzi kuma papila ro huma eka Helga ndzi sala ndzi nga ha tikoti hi ntsako. Swi tikomba onge hi anakanya ku fana.”

Vutshembeki i bya nkoka exikarhi ka vanghana. Ku nga tshembeki ku nga onha ni vuxaka bya nkarhi wo leha. Swi tolovelekile leswaku vanghana va tsundzuxana ni le timhakeni ta munhu hi yexe. Vanghana va boxelana tshumba va nga chavi leswaku va ta soriwa kumbe mhaka ya vona yi ta byeriwa van’wana. Bibele yi ri: “Nakulorhi wa ntiyiso u ni rirhandzu nkarhi hinkwawo, naswona i makwerhu la velekiweke loko ku ri ni maxangu.”—Swivuriso 17:17.

Tanihi leswi vanghana va hina va khumbaka miehleketo, mintlhaveko ni swiendlo swa hina, i swa nkoka leswaku hi endla vunghana ni vanhu lava mahanyelo ya vona ma fambisanaka ni ya hina. Hi xikombiso, tiyiseka leswaku u endla vunghana ni vanhu lava mi pfumelaka dyondzo yin’we, lava mi nga ni malangutelo lama fanaka hi mahanyelo ni lava nga ni langutelo leri fanaka ni ra wena malunghana ni leswinene ni leswi nga lulamangiki. Vanghana vo tano va ta ku pfuna ku fikelela tipakani ta wena. Phela, swi ta ku pfuna yini ku va ni vunghana ni munhu loyi mahanyelo yakwe ma hambanaka ni ya wena? Bibele yi kombisa nkoka wa ku hlawula vanghana lavanene loko yi ku: “Loyi a fambaka ni vanhu vo tlhariha u ta tlhariha, kambe loyi a tirhisanaka ni lavo hunguka, a swi nge n’wi fambeli kahle.”—Swivuriso 13:20.

U Nga Swi Kota Ku Va La Tshembekaka

Loko n’wana a dyondza ku hoxa magwanda eka swiambalo swa un’wana, a swi kanakanisi leswaku u ta tsakela ku tlanga ntlangu wolowo nkarhi na nkarhi. Ku nga vuriwa sweswo hi munhu la tshembekaka. Ha yini? Hikuva loko hi titoloveta  ku hanya hi ku kombisa vutshembeki, swi ya swi hi olovela swinene ku tshembeka. Loko n’wana a dyondza ku tshembeka a ha ri ntsongo endyangwini wa ka vona, endzhaku swi ta n’wi olovela ku kuma vanghana lava tshembekaka. Hi ku famba ka nkarhi, vunghana byo tano lebyi tiyeke byi nga n’wi pfuna ku tshama a tshembekile evukatini. Nakambe byi ta n’wi pfuna leswaku a tshama a tshembekile eka vunghana bya nkoka ku tlula hinkwabyo.

Yesu u vule leswaku nawu lowukulu eka hinkwayo i ku rhandza Yehovha Xikwembu hi mbilu hinkwayo, hi moya-xiviri hinkwawo, hi mianakanyo hinkwayo ni hi ntamu hinkwawo. (Marka 12:30) Leswi swi vula leswaku hi fanele hi tshembeka hi ku helela eka Xikwembu. Ku tshembeka eka Yehovha Xikwembu swa vuyerisa swinene. A xi nge pfuki xi hi khomise tingana, hikuva xi ri: “Ndza tshembeka.” (Yeremiya 3:12) Ina, ku tshembeka eka Xikwembu swi tisa mikateko leyi nga heriki.—1 Yohane 2:17.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 6]

Ku tshembeka ka munghana lonene ku ta ku phyuphyisa mbilu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Swirho swa ndyangu leswi tshembekaka swi khathalela swilaveko swa van’wana endyangwini