Swihlamariso Swa Ntumbuluko Swi Tlakusa Yehovha

YEHOVHA XIKWEMBU u tlakuke ngopfu ku tlula leswi vanhu lava nga hetisekangiki va nga swi anakanyaka. Mintirho yakwe leyi a yi tumbuluxeke emisaveni ni le matilweni ya n’wi dzunisa naswona yi hi endla hi hlamala.—Pisalema 19:1-4.

Kunene hi fanele hi n’wi yingisa Yehovha loko a vulavula, tanihi leswi a nga Muvumbi ni Hosi ya Vuako Hinkwabyo. Kambe a hi ta hlamala swinene loko o vulavula na hina vanhu lava nga nyawuriki laha misaveni! A hi nge u vulavule na wena, kumbexana a tirhisa ntsumi. A swi kanakanisi leswaku a wu ta rhiya ndleve. Yobo, wanuna wo lulama u fanele a rhiye ndleve swinene loko Xikwembu xi vulavula na yena malembe ya kwalomu ka 3 500 lama hundzeke. Hi nga dyondza yini eka marito lawa Xikwembu xi ma byeleke Yobo malunghana ni misava ni xibakabaka?

I Mani La Simekeke Misava, Ni Loyi A Lawulaka Lwandle?

Xikwembu xi vutise Yobo xi ri exidzedzeni malunghana ni misava ni lwandle. (Yobo 38:1-11) Ku hava munhu wa nyama la nga mumpfampfarhuti wa swiyimo swa miako la endleke xiboho xa leswaku misava yi fanele yi va yikulu ku fikela kwihi kutani a pfuneta eku yi vumbeni. Loko xi fanisa misava ni muako, Xikwembu xi vutise Yobo xi ku: “I mani la vekeke ribye ra yona ra le yinhleni?” A hi munhu. Vana va Xikwembu lava nga tintsumi a va hlalerile va tlhela va tsaka loko Yehovha a vumba pulanete leyi.

Lwandle i ricece loko ri ringanisiwa ni vukhale bya Xikwembu, lexi ri ambexaka hi tinguvu hi ndlela yo fanekisela. Ri “hum[e] onge hiloko ri huma embelekweni.” Xikwembu xi pfalela lwandle onge hiloko xi pfale hi tingole ni tinyangwa leti lotleriweke, ni hloto wa lwandle wu lawuriwa hi n’weti ni dyambu.

The World Book Encyclopedia yi ri: “Moya hi wona wu vangaka magandlati yo tala ya le lwandle, ku sukela eka magandlati lamatsongo ku ya eka lamakulu swinene lama tlulaka 100 wa tifiti (30 wa timitara) hi ku tlakuka. . . . Loko moya wu miyerile, magandlati ma hambeta ma ha ri kona elwandle naswona ma nga famba mpfhuka lowukulu ku sukela laha ma sukeleke kona. A ma ha vi na matimba swinene naswona ma lehanyana. Eku heteleleni, magandlati ma fika eribuweni, laha ma fikaka ma hangalaka.” Lwandle ri yingisa xileriso xa Xikwembu lexi nge: “U fika laha, u nga hundzi; naswona magandlati ya wena lamakulu ma helela laha.”

I Mani La Endlaka Vurhonga Leswaku Byi Tsuvuka?

Xikwembu xi vutise Yobo malunghana ni vuyelo bya ku vonakala ni swilo swin’wana. (Yobo 38:12-18) A nga kona munhu loyi a nga lawulaka vusiku ni nhlikanhi. Ku vonakala ka nimixo hi ndlela yo fanekisela ku khoma makumu ya misava naswona ku dzudza lavo homboloka. Vadyohi va nga ha endla swiendlo leswi nga lulamangiki ni  “vusiku.” (Yobo 24:15, 16) Kambe vurhonga byi hangalasa vaendli vo tala va leswo biha.

Evokweni ra Xikwembu, ku vonakala ka nimixo ku fana ni xilemo lexi misava yi kumaka nkovotlo wo saseka eka xona. Ku vonakala ka dyambu ku endla leswaku hi vona mivala yo tala, leswaku misava hinkwayo yi tikomba onge yi ambexiwe tinguvu leti vangamaka. Yobo a nga hlanganyelanga eku endleni ka swilo leswi naswona a a nga famba-fambanga a lavisisa xidziva leswaku a ta tsala rifuwo ra xona. Phela, ku ta fikela namuntlha valavisisi va ni vutivi byitsongo bya swilo leswi hanyaka elwandle!

I Mani La Nga Ni Vuhlayiselo Bya Gamboko Ni Xihangu?

A ku na munhu la tshameke a heleketa ku vonakala kumbe munyama ekaya ka swona kumbe la tshameke a nghena evuhlayiselweni bya gamboko ni xihangu leswi Xikwembu xi swi vekeleke “siku ra ku lwa ni ra nyimpi.” (Yobo 38:19-23) Loko Yehovha a tirhise xihangu loko a lwa ni valala va yena eGibiyoni, “a va tele lava dlayiweke hi xihangu ku tlula lava vana va Israyele va va dlayeke hi banga.” (Yoxuwa 10:11) A nga ha tirhisa xihangu lexi mpimo wa xona wu nga tivekiki leswaku a lovisa vanhu vo homboloka lava va nga ta va va lawuriwa hi Gogo, kumbe Sathana.—Ezekiyele 38:18, 22.

Xihangu lexi ringanaka ni tandza ra huku xi dlaye vanhu va 25 kutani xi vavisa van’wana va 200 le xikarhi ka Xifundzha xa Henan, eChayina, hi July 2002. Malunghana ni xidzedze lexi a xi ri ni xihangu lexi veke kona hi 1545, Benvenuto Cellini, muvatli wa Muntariyana u tsarile: “Siku rin’wana a hi ri ekule ni le Lyons . . . loko ku sungula ku dzindza lokukulu. . . . Endzhaku ka ku dzindza ku ve ni pongo lerikulu swinene ri tlhela ri chavisa lerova ndzi anakanya leswaku misava ya hela; hiloko ndzi yimisa hanci ya mina swa xinkarhana, loko ku ri karhi ku na xihangu kambe ku pfumaleka ni thonsi rinene ra mpfula. . . . Mpimo wa xihangu lexi wu ve wukulu wu ringana ni swikwavava leswikulu. . . . Xidzedze lexi xi teke nkarhinyana, kambe eku heteleleni xi yimile . . . Hi kombane laha hi hariweke kona ni laha hi vavisekeke kona; kambe eka mpfhuka lowu nga vaka khilomitara hi vone ku onhaka lokukulu loku tlulaka leswi hi humeleleke, naswona a ku hlamuseleki. Mirhi hinkwayo a yi hluveleriwe matluka ya yona naswona a ma tele hinkwako; swifuwo a swi file emasin’wini; varisi vo tala na vona a va file; hi vone xihangu lexi a xi ri xikulu lerova a wu nga ta swi kota ku xi khoma hi mavoko hamambirhi.”—Autobiography (Book II, 50), Harvard Classics, Vholumo 31, matluka 352-3.

Ku ta humelela yini loko Yehovha a pfula vuhlayiselo bya yena bya gamboko ni xihangu a hlasela valala va yena? A va nge poni loko a tirhisa gamboko kumbe xihangu leswaku a hetisisa ku rhandza ka yena.

I Mani La Endleke Mpfula, Mberha, Gwitsi Ni Ayisi?

Endzhaku Yehovha u vutise Yobo malunghana ni mpfula, mberha, gwitsi ni ayisi. (Yobo 38:24-30) Xikwembu i Muendli lonkulu wa mpfula, ni le “[mananga] laha ku nga riki na munhu” mpfula ya na. Mpfula, ayisi ni gwitsi a swi na tatana la nga munhu wa nyama kumbe musunguri.

Nature Bulletin yi ri: “Nchumu lowu hlamarisaka naswona kumbexana wu nga wa nkoka swinene [hi ayisi] hileswaku mati ma ndlandlamuka loko ma tiya . . . Nguvu ya ayisi leyi vaka kona yi  tlhela yi papamala exidziveni hi vuxika yi endla leswaku swimila ni swiharhi swa le matini (tinhlampfi, ni swin’wana) swi kota ku hanya ematini lama nga hala hansi. Loko . . . mati a ma kokotsana ma tlhela ma tika hi nkarhi wa ku tiya ka wona, ayisi a yi ta tika ku tlula mati ivi yi dzika. A ku ta va ni ayisi yo tala le hansi kukondza mati hinkwawo lama nga le xidziveni ma tiya. . . . Etindhawini leti titimelaka emisaveni, mati lama nga le milambyeni, eswidziveni, emativeni ni le malwandle a ma ta tiyela makumu.”

Hi fanele hi nkhensa swinene leswi mati lama hlengeletaneke ma nga tiyiki hi ku helela! Naswona ha tlangela hakunene leswi tanihi ntumbuluko wa Yehovha, mpfula ni mberha swi hanyisaka swimilana swa laha misaveni.

I Mani La Vekaka Milawu Ya Matilo?

Endzhaku Xikwembu xi vutise Yobo malunghana ni matilo. (Yobo 38:31-33) Nhlengeleto wa tinyeleti wa Kima hi ntolovelo wu hlamuseriwa tanihi Xirimela, ntlawa lowu nga ni tinyeleti ta nkombo letikulu ni tin’wana to hlayanyana letitsongo, ti le kule swinene ni dyambu lerova loko wo tsutsuma hi rivilo ra ku vonakala swi nga ku tekela malembe ya 380 leswaku u fika eka rona. Munhu a nge “ti tsimb[i] ti tiya timpecana ta nhlengeleto wa tinyeleti wa Kima,” a boha ntlawa wolowo wu fumbana. Ku hava munhu la nga “ntshunxa[ka] tintambhu ta nhlengeleto wa tinyeleti wa Kesili,” lowu hi ntolovelo wu vuriwaka ntlawa wa tinyeleti lowu vuriwaka Orion. Hambileswi hi nga swi tiviki leswaku hi yihi minhlengeleto ya tinyeleti leyi a yi vitaneke Mazaroti na Axi, munhu a nge yi lawuli ni ku yi kongomisa. Vanhu a va nge yi cinci “milawu ya matilo,” milawu leyi lawulaka vuako hinkwabyo.

Xikwembu xi simeke milawu leyi kongomisaka swilo swa le tilweni, leyi lawulaka maxelo ya le misaveni, mihloto ya lwandle, atimosifiya ni ku va kona ka vutomi eka pulanete leyi. Anakanya hi dyambu. Malunghana na rona, The Encyclopedia Americana (Nkandziyiso wa 1996) yi ri: “Miseve ya dyambu yi tisa ku hisa ni ku vonakala emisaveni, yi hoxa xandla eku kuleni ka swimilana, yi phyisa mati elwandle ni man’wana lama hlengeletaneke, hi yona yi endlaka leswaku ku va ni mimoya naswona yi tirha swilo swin’wana swo tala leswi nga swa nkoka eku endleni ka leswaku ku va ni vutomi emisaveni.” Buku yoleyo ya tinhlamuselo yi ri: “Leswaku munhu a twisisa vukulu bya  matimba lawa ku vonakala ka dyambu ku nga na wona, u fanele a tsundzuka leswaku matimba hinkwawo lama nga le ka mimoya ni le madan’wini ni le milambyeni ni matimba hinkwawo lama nga kona eka eneji ya ntumbuluko yo tanihi tihunyi, malahla ni oyili ko va eneji leyi humaka edyambyini leyi hlayisiweke hi pulanete leyitsongo [misava] 50 wa timiliyoni ta tikhilomitara ku suka edyambyini.”

I Mani La Vekeke Vutlhari eMapapeni?

Yehovha u byele Yobo leswaku a xiyisisa mapapa. (Yobo 38:34-38) Munhu a nge lerisi papa ni rin’we leswaku ri humelela kutani ri humesa mati ya rona. Kambe vanhu va titshege swinene hi ndzhendzheleko wa mati lowu Muvumbi a wu simekeke!

Ndzhendzheleko wa mati i yini? Buku yin’wana ya tinhlamuselo yi ri: “Ndzhendzheleko wa mati wu ni switeji swa mune leswi hambaneke: ma hlayisiwa, ma hundzuka nkahelo, ma na kutani ma khuluka. Mati ma nga ha hlayisiwa swa xinkarhana emisaveni; emalwandle, emativeni ni le milambyeni; ma nga ha gwitsila ma va ayisi. Mati ma endla nkahelo, ma suka emisaveni ma ya endla mapapa, ma tlhelela emisaveni se ma na ma ri (mpfula kumbe gamboko), ma hetelela ma khuluka ma ya elwandle kumbe ma tlhela ma endla nkahelo ma tlhelela ehenhla. Hakanyingi mati lama nga emisaveni ma va ma rhendzeleke ni ndzhendzeleko wa mati ko tala.”—Microsoft Encarta Reference Library 2005.

Mapapa lama nga ni mpfula ma fana ni makhuwana ya le tilweni. Loko Yehovha a ma halata, ma nga ha chulula mati yo tala ngopfu lerova ritshuri ri hundzuka ndzhope naswona mabuwu ma khomana. Xikwembu xi nga nisa mpfula kumbe xi nga yi nisi.—Yakobo 5:17, 18.

Hakanyingi mpfula yi fambisana ni rihati, kambe munhu a nge ri tirhisi ku endla ku rhandza kakwe. Rihati ri hlamuseriwa tanihi leri vikelaka Xikwembu ri ku, “Hi hina lava!” Compton’s Encyclopedia yi ri: “Rihati ri cinca tikhemikhali hi ndlela ya nkoka emoyeni. Loko rihati ri ri karhi ri famba-famba emoyeni, ri endla ku hisa lokukulu loku hlanganisaka nayitrojini ni okisijini leswaku ku vumbeka nayitreti ni swiaki swin’wana. Swiaki leswi swi wela eMisaveni ni mpfula loko yi ri karhi yi na. Hi ndlela leyi, atimosifiya ya swi kota ku ya emahlweni yi pfuna eku tiseni ka swiaki leswi misava yi swi lavaka leswaku ku va ni swimilana.” Munhu a nga si ri twisisa hi ku helela rihati, kambe Xikwembu xona xi ri tiva kahle.

Swihlamariso Swa Ntumbuluko Swi Dzunisa Xikwembu

Swihlamariso swa ntumbuluko swa n’wi dzunisa hakunene Muvumbi wa swilo hinkwaswo. (Nhlavutelo 4:11) Kunene ma fanele ma n’wi tsakisile swinene Yobo marito ya Yehovha malunghana ni misava ni swilo swa le tilweni leswi vonakaka empfhukeni!

Swihlamariso swa ntumbuluko leswi ha ha ku bulaka ha swona swo va swin’wana swa swivutiso swi nga ri swingani leswi tlhandlekiweke Yobo. Kambe, leswi hi swi kambisiseke laha swi hi susumetela ku vula hi ku: “Waswivo! Xikwembu xi tlakuke ngopfu ku tlula leswi hina hi nga swi tivaka.”—Yobo 36:26.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 14]

Snowflake: snowcrystals.net

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 15]

Pleiades: NASA, ESA, and AURA/Caltech; fish: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./William W. Hartley