Mhaka Ya Vutomi

Ku Tiyimisela Ku Ya eMahlweni Ndzi Tirhela Muvumbi Wanga

HI KU VULA KA CONSTANCE BENANTI

Hinkwaswo swi humelele hi xihatla! Hi masiku ya tsevu ntsena, Camille, xinhwanyatana xa hina xa tin’hweti ta 22, u sungule ku hisa miri kutani a fa. A ndzi ri ni gome lerikulu. Na mina a ndzi lava ku fa. Hikwalaho ka yini Xikwembu xi pfumelele nchumu wo tano? A ndzi pfilunganyekile.

VATSWARI va mina a va ri valuveri lava humaka eCastellammare del Golfo, ku nga doroba ra le Sicily, eItaliya. Va te eDorobeni ra New York, laha ndzi nga fika ndzi velekiwa kona hi December 8, 1908. Endyangwini wa ka hina a ku ri na Tatana, Manana ni vana va vona va nhungu, majaha ya ntlhanu ni vanhwana vanharhu. *

Hi 1927, Tatana Santo Catanzaro u sungule ku ya eminhlanganweni ya ntlawa lowutsongo wa Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona enkarhini wolowo. Giovanni De Cecca, makwerhu wa Muntariyana loyi a a tirha eyindlu-nkulu (leyi vuriwaka Bethele) eBrooklyn, New York, a a fambisa minhlangano laha a hi tshama kona ekusuhi ni le New Jersey. Hi ku famba ka nkarhi, Tatana u sungule ku chumayela naswona u nghenele vutirheli bya nkarhi hinkwawo, kutani u hambete a endla ntirho wolowo ku fikela loko a fa hi 1953.

Loko Manana a ha ri ntsongo, a a lava ku va nani kambe vatswari va yena a va nga swi  lavi sweswo. Eku sunguleni, Manana hi yena a ndzi cheleke moya wa ku ka ndzi nga hlanganyeli na Tatana eka dyondzo ya Bibele. Kambe, endzhakunyana ndzi vone ku cinca eka Tatana. U sungule ku verhama, a va la rhuleke naswona ekaya ku sungule ku va ni ku rhula. A ndzi swi rhandza sweswo.

Hi nkarhi wolowo, ndzi hlangane na Charles, ntangha ya mina, la velekeriweke eBrooklyn. Ndyangu wa ka vona na wona a wu huma eSicily. Endzhakunyana hi vutanile, naswona loko Tatana a ha ku vuya hi le ntsombanweni wa Timbhoni ta Yehovha wa 1931 le Columbus, Ohio, hi tekanile. Ku nga si hela ni lembe, n’wana wa hina wa xisati Camille u velekiwile. Loko a file, a ndzi nga chaveleleki. Siku rin’wana, Charles loyi a a ri eku rileni, u ndzi byele leswi: “Camille n’wana wa hina a ndzi n’wi rhandza swinene hilaha na wena a wu n’wi rhandza hakona. Xana hikwalaho ka yini hi nga chavelelani kutani hi ya emahlweni ni vutomi?”

Hi Amukela Ntiyiso wa Bibele

Charles u ndzi tsundzuxe leswaku Tatana u vulavule hi ntshembo wa ku pfuka ka vafi loko a nyikela nkulumo enkosini wa Camille. Ndzi vutisile: “Xana wa pfumela hakunene leswaku vafi va ta pfuka?”

U hlamule a ku: “Ndza pfumela. Hikwalaho ka yini hi nga kumi leswi engetelekeke malunghana ni leswi Bibele yi swi vulaka?”

Vusiku byebyo a ndzi etlelanga. Hi awara ya tsevu nimixo, Tatana a nga si ya entirhweni, ndzi ye eka yena kutani ndzi n’wi byela leswaku mina na Charles hi lava ku dyondza Bibele. A a tsake ngopfu kutani a ndzi vukarha. Manana loyi a a ha etlele u hi twile loko hi vulavula. Kutani u ndzi vutisile leswaku ku endleke yini. Ndzi te: “A ku endlekanga nchumu. Mina na Charles hi lo endla xiboho xo dyondza Bibele.”

Manana u te: “Hinkwerhu hi fanele hi dyondza Bibele.” Kutani hinkwerhu, ku katsa ni vamakwerhu va xinuna ni va xisati—hi ri 11 loko hi helerile—hi sungule ku dyondza tanihi ndyangu.

Dyondzo ya Bibele yi ndzi chavelerile, naswona hakatsongo-ntsongo ku pfilunganyeka ni gome swi siviwe hi ntshembo. Endzhaku ka lembe, hi 1935, mina na Charles hi sungule ku byela van’wana ntiyiso wa Bibele. Hi February 1937, endzhaku ko yingisela nkulumo le yindlu-nkulu eBrooklyn, leyi hlamuselaka ndlela leyi nkhuvulo wu nga wa nkoka ha yona hi ku ya hi Matsalwa, hi khuvuriwile ehotela ya le kusuhi, swin’we ni van’wana vo tala. Ndzi teke goza leri ku nga ri ntsena hileswi a ndzi ri ni ntshembo wo tlhela ndzi vona n’wana wa mina siku rin’wana, kambe ni hileswi a ndzi navela ku tirhela Muvumbi wa hina, loyi ndzi sunguleke ku n’wi tiva ni ku n’wi rhandza.

 Ku Nghenela Vutirheli Bya Nkarhi Hinkwawo

Ku vulavula ni van’wana hi leswi ndzi swi dyondzeke a swi tsakisa naswona a swi vuyerisa, ngopfu-ngopfu hileswi vo tala enkarhini wolowo a va yingisa rungula ra Mfumo naswona a va hlanganyela eku ri twariseni. (Matewu 9:37) Hi 1941, mina na Charles hi ve maphayona, hilaha Timbhoni ta Yehovha ti va vitanaka hakona vachumayeri va tona va nkarhi hinkwawo. Endzhakunyana ka sweswo, hi xave kharavhani kutani Charles a tshika ntirho wa fektri ya ndyangu yo rhunga maburuku a wu siya na ndzisana ya mina Frank. Hi ku famba ka nkarhi, hi tsakile loko hi kuma papila leri hi tiviseke leswaku hi averiwe ku va maphayona yo hlawuleka. Eku sunguleni, hi tirhe eNew Jersey, naswona hi ku famba ka nkarhi hi rhumeriwe eXifundzheni xa New York.

Hi 1946, loko hi ri entsombanweni eBaltimore, le Maryland, hi komberiwe ku ya hlangana ni vayimeri vo hlawuleka va Timbhoni ta Yehovha. Kwalaho hi kume Nathan H. Knorr na Milton G. Henschel. Va vulavule na hina hi ntirho wa vurhumiwa naswona ngopfu-ngopfu malunghana ni ntirho wo chumayela eItaliya. Va hi kombele ku ehleketisisa hi ku ya eXikolweni xa Bibele xa Giliyadi xa Watchtower.

Hi byeriwe leswi: “Ehleketani ha swona kutani mi hi nyika nhlamulo.” Endzhaku ko huma ehofisini, mina na Charles hi langutanile kutani hi tlhelela ehofisini. Hi fike hi ku: “Hi ehlekete hi yona mhaka leyi. Hi swi lunghekerile ku ya eGiliyadi.” Endzhaku ka masiku ya khume, a hi ri entlaweni wa vunkombo wa xikolo xa Giliyadi.

Tin’hweti leti hi ti heteke hi leteriwa ti nga ka ti nga rivaleki. Lexi xi hi tsakiseke swinene, i ku lehisa mbilu ni rirhandzu ra vadyondzisi, loko va hi hlomisela ku langutana ni mintlhontlho ya le nsin’wini yimbe. Endzhaku ko thwasa hi July 1946, hi averiwe ku chumayela swa xinkarhana eDorobeni ra New York, laha a ku ri ni Mantariyana yo tala. Kutani ku fike siku-nkulu! Hi June 25, 1947, hi khome ndlela hi ya eItaliya, exiavelweni xa hina xa vurhumiwa.

Ku Tshamiseka eXiavelweni Xa Hina

Hi tlute hi xikepe lexi a xi tirhiseriwa nyimpi eku sunguleni. Endzhaku ka masiku ya 14 hi ri elwandle, hi fike ehlalukweni ra Genoa eItaliya. Vuyelo bya Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava leyi a yi hele eka malembe mambirhi lama hundzeke a bya ha vonaka edorobeni. Hi xikombiso, xitichi xa xitimela a xi fayeke mafasitere hinkwawo hikwalaho ka tibomo. Ku suka eGenoa hi khandziye xitimela xo rhwala nhundzu lexi yaka eMilan, laha hofisi ya rhavi ni kaya ra varhumiwa swi nga kona.

Leswi Italiya a ri huma enyimpini, vutomi a byi tika. A ku endliwa matshalatshala ya ku pfuxa tiko, kambe vusiwana a byi pfule nyangwa byi nghena. Endzhakunyana ndzi khomiwe hi vuvabyi lebyi nga ni khombo. Hi ku ya hi dokodela un’wana, mbilu ya mina a yi ri exiyin’weni xo biha swinene lerova u anakanye leswaku a swi ta antswa ndzi tlhelela eUnited States. Ndza tsaka hikuva sweswo a ku nga ri ntiyiso. Se ku hundze malembe ya 58 ndza ha ri exiavelweni xa mina eItaliya.

Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani hi ri exiavelweni xa hina, vabuti wa mina va le United States va lave ku hi nyika movha. Kambe Charles u yi arile nyiko ya vona, ku nga xiboho lexi ndzi xi rhandzeke. Hi ku tiva ka hina, enkarhini wolowo a yi nga ri kona Mbhoni leyi a yi ri ni movha eItaliya, kutani Charles u vone swi ri swinene leswaku hi hanya ku fana ni vamakwerhu va hina va Vakreste. A hi vanga na movha ku fikela hi 1961 loko hi kuma ximovhana.

Holo ya hina ya Mfumo yo sungula eMilan a yi ri exithezini xa le hansi, laha a ku nga  rhideriwanga ehansi. A ku nga ri na xihambukelo hambi ku ri mati manene, kambe loko mpfula yi nile, mati a ma tala holo hinkwayo. Makondlo na wona a ma tiphina hi ku endla vutlukwa-tlukwa eholweni ya hina. A ku ri ni timboni timbirhi ntsena leti a ti hi voningela hi nkarhi wa minhlangano. Ku nga khathariseki swiphiqo sweswo, a swi khutaza ku vona vanhu va timbilu letinene va ta eminhlanganweni ya hina kutani eku heteleleni va hlanganyela na hina ensin’wini.

Mintokoto Ya Ntirho Wa Vurhumiwa

Hi tshame hi siyela wanuna un’wana xibukwana lexi nge Peace—Can It Last? Loko hi huma, nsati wa yena Santina u fikile a khome swakudya swo tala hi minkwama. A a nyangatsekile, a vula leswaku u ni vana va vanhwanyana va nhungu lava a faneleke a va khathalela kutani a nga na nkarhi wo endla swin’wana. Loko ndzi tlhelela eka Santina, ndzi kume a ri karhi a rhunga, nuna wakwe a nga ri kona. U te: “A ndzi na nkarhi wo yingisela. Naswona a ndzi swi koti ku hlaya.”

Ndzi khongele embilwini eka Yehovha kutani ndzi n’wi kombela leswaku a rhungela nuna wa mina jezi ndzi ta n’wi hakela. Endzhaku ka mavhiki mambirhi ndzi kume jezi ra kona, naswona mina na Santina hi sungule ku dyondza Bibele nkarhi na nkarhi hi mpfuno wa buku leyi nge “The Truth Shall Make You Free.” Santina u dyondze ku hlaya, naswona hambileswi nuna wakwe a a n’wi kaneta, u endle nhluvuko ku fikela loko a khuvuriwa. Ntlhanu wa vana va yena va ve Timbhoni, naswona Santina u kote ku tlhela a pfuna van’wana vo tala ku amukela ntiyiso wa Bibele.

Hi March 1951, hi cinceriwe eBrescia laha a ku nga ri na Timbhoni, swin’we ni varhumiwa van’wana vambirhi—Ruth Cannon * na Loyce Callahan, loyi hi ku famba ka nkarhi a tekaneke na Bill Wengert. Hi kume yindlu leyi nga ni nhundzu kambe endzhaku ka tin’hweti timbirhi, n’wini wa yindlu u hi byele leswaku hi huma hi hela, ri nga heli siku ha ha ri endlwini yakwe. Tanihi leswi a ku nga ri na Timbhoni endhawini yoleyo, hi boheke ku ya ehotela, laha hi nga tshama kona kwalomu ka tin’hweti timbirhi.

Swakudya swa hina a swi nga nyawuli: nimixo a hi nwa kofi ni mabantsi, ninhlikanhi a ku dyiwa mihandzu ni xinkwa lexi omisiweke lexi nga ni chizi, nimadyambu a ku dyiwa mihandzu ni xinkwa lexi omisiweke lexi nga ni chizi. Hambiswiritano, hi katekisiwile swinene. Hi ku famba ka nkarhi, hi kume yindlu leyitsongo, naswona hi 1952 eka Xitsundzuxo xa rifu ra Kreste a ku ri ni vanhu va 35 ekamareni leritsongo leri a hi ri tirhisa tanihi Holo ya Mfumo.

Ku Langutana Ni Swiphiqo

Hi nkarhi wolowo vanhu a va lawuriwa ngopfu hi vafundhisi. Hi xikombiso, loko hi ri karhi hi chumayela eBrescia, vafana van’wana va byeleteriwe hi mufundhisi leswaku va hi hoxetela hi maribye. Kambe hi ku famba ka nkarhi, vanhu va 16 va sungule ku dyondza Bibele na hina, ivi hi nkarhinyana va va Timbhoni. Naswona i mani loyi a a ri exikarhi ka vona? Mufana un’wana loyi a ri exikarhi ka lava byeleteriweke ku hi hoxetela hi maribye! Sweswi i nkulu eka rin’wana ra mavandlha ya le Brescia. Hi 1955 loko hi suka eBrescia, a ku ri ni vahuweleri va Mfumo va 40 lava chumayelaka.

Endzhaku ka sweswo, hi tirhe malembe manharhu eLeghorn (Livorno), laha vunyingi bya Timbhoni a ku ri vavasati. Leswi a swi vula leswaku hina vamakwerhu va xisati a hi boheka ku langutela mintirho ya vandlha leyi hi ntolovelo a yi languteriwa hi vamakwerhu va xinuna. Hi tlhele hi rhurhela eGenoa, laha hi fikeleke kona malembe ya 11 lama hundzeke. Sweswi se a ku ri ni vandlha. Holo ya Mfumo a yi ri exithezini xo sungula xa muako lowu a hi tshama eka wona.

Loko hi fika eGenoa, ndzi dyondze ni wansati loyi nuna wa yena a tshameke a va mubi wa xibakele tlhelo mulanguteri wa ndhawu yo letela ku ba xibakele. Wansati loyi u endle nhluvuko hi tlhelo ra moya naswona endzhakunyana u ve Mukreste-kulorhi. Hambiswiritano, nuna wa yena u n’wi kanete nkarhi wo leha. Hiloko a sungula ku famba ni nsati wa yena eminhlanganweni. Ematshan’weni yo nghena eholweni, a a tshama ehandle a yingisela. Endzhaku ka nkarhi loko se hi fambile eGenoa, hi twe leswaku u kombele dyondzo ya Bibele. Hi ku famba ka nkarhi u khuvuriwile naswona u ve mulanguteri la nga ni rirhandzu wa Mukreste. U tshame a tshembekile ku fikela loko a fa.

 Nakambe ndzi dyondze Bibele ni wansati un’wana loyi a a vutiwe hi phorisa. Eku sunguleni, phorisa leri ri kombise ku tsakela, kambe endzhaku ka mucato ri hundzuke mavala. Ri kanetane ni nsati wa rona lerova a tshika ku dyondza. Loko wansati loyi a tlhele a sungula ku dyondza Bibele, nuna wa yena u n’wi xungetile, a vula leswaku loko o tshuka a hi kuma hi ri eku dyondzeni u ta hi balesela ha vumbirhi bya hina. Hambiswiritano, wansati loyi u endle nhluvuko hi tlhelo ra moya a kala a va Mbhoni leyi khuvuriweke. Kambe yena a nga kalanga a hi balesela. Entiyisweni, endzhaku ka malembe, loko ndzi ri enhlengeletanweni eGenoa, un’wana u te hi le ndzhaku ka mina a fika a ndzi pfala mahlo hi mavoko, a vutisa loko ndzi nga vhumbha leswaku a ri mani. Ndzi tsandzeke ku khoma mihloti loko ndzi vona nuna wa wansati yoloye. Endzhaku ko ndzi angarha, u ndzi byele leswaku u kombise ku tinyiketela ka yena eka Yehovha hi ku khuvuriwa siku rolero!

Ku sukela hi 1964 ku fika hi 1972, ndzi ve ni lunghelo ro famba na Charles loko a endzela mavandlha a ma tiyisa emoyeni. A hi hlanganisa xiyenge hinkwaxo xa le Italiya n’walungu—ePiedmont, eLombardy ni le Liguria. Hi vuyele entirhweni wa vuphayona ekusuhi ni le Florence kutani hi ku famba ka nkarhi hi ya eVercelli. Hi 1977, a ku ri ni vandlha rin’we ntsena eVercelli, kambe loko hi suka hi 1999, a ma ri manharhu. Hi lembe rero, ndzi khome lembe ra vu-91, kutani hi khutaziwe ku rhurhela ekaya ra varhumiwa eRhoma endlwini yo saseka leyi nga endhawini leyi rhuleke.

Nkarhi Wun’wana Wa Gome

Hi March 2002, Charles, loyi a a tshama a hanye kahle, u lo na swi pfuketana o sungula ku vabya. Rihanyo ra yena ri hohlokile ku fikela loko a fa hi May 11, 2002. Ku ringana malembe ya 71 a hi rila swin’we loko swi tika naswona hi tsaka swin’we loko hi kuma mikateko. Ku fa ka yena ku ndzi khumbe swinene lerova ku ndzi siye ndzi ri ni gome lerikulu.

Ndzi tala ku vona Charles hi tihlo ra mianakanyo a ambale sudu ya yena ni xihuku xa va-1930. Ndzi ehleketa hi ku n’wayitela ka yena ni mahlekelo ya yena. Hi ku pfuniwa hi Yehovha na hi rirhandzu ra vamakwerhu vo tala va Vakreste, ndzi kote ku tiyisela maxangu lawa. Ndzi wu langutele hi mahlo-ngati nkarhi lowu ndzi nga ta tlhela ndzi vona Charles.

Ndzi Ya eMahlweni Ni Ntirho Wa Mina

Ku tirhela Muvumbi wa mina yi ve mhaka ya nkoka swinene evuton’wini bya mina. Hi malembe yo tala, ‘ndzi nantswile ndzi vona leswaku Yehovha hi lonene.’ (Pisalema 34:8) Ndzi ri vonile rirhandzu ni nkhathalelo wa yena. Hambileswi ndzi feriweke hi n’wana wa mina, Yehovha u ndzi nyike vana vo tala va moya—lava hangalakeke ni tiko hinkwaro ra Italiya—lava tsakiseke mbilu ya mina ni ya yena.

Ku vulavula ni van’wana hi Muvumbi wa mina i nchumu lowu ndzi wu tsakeleke swinene minkarhi hinkwayo. Hi yona mhaka leyi ndzi hambetaka ndzi chumayela ni ku dyondzela vanhu Bibele. Minkarhi yin’wana ndza karhateka tanihi leswi ndzi nga ha swi kotiki ku endla leswi engetelekeke hikwalaho ka rihanyo ra mina. Kambe ndza swi tiva leswaku Yehovha wa ku tiva ku tsana ka mina naswona wa ndzi rhandza ni ku tlangela leswi ndzi kotaka ku swi endla. (Marka 12:42) Ndzi ringeta ku endla hilaha Pisalema 146:2 yi vulaka hakona loko yi ku: “Ndzi ta dzunisa Yehovha loko ndza ha hanya. Ndzi ta yimbelelela Xikwembu xanga miloti loko ntsena ndza ha ri kona.” *

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Camille

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Hi siku ra hina ra mucato, hi 1931

[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]

Hambileswi eku sunguleni a a nga lavi no twa, Manana u pfumerile leswaku hinkwerhu hi fanele hi dyondza Bibele

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Hi ri na Makwerhu Knorr hi siku ro thwasa eGiliyadi hi 1946

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Ndzi ri na Charles emahlweninyana ka ku fa kakwe