Rito Ra Yehovha Ra Hanya

Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Tikronika Ta Vumbirhi

LOKO buku ya Bibele ya Tikronika ta Vumbirhi yi sungula, Solomoni i hosi eIsrayele. Buku leyi yi gimeta hi marito lawa Hosi Korexe wa le Peresiya a ma byeleke Vayuda lava a va ri evukhumbini eBabilona a ku: “[Yehovha] u ndzi lerise leswaku ndzi n’wi akela yindlu eYerusalema, leyi yi nga eYuda. Un’wana ni un’wana la nga kona exikarhi ka n’wina hinkwenu, Yehovha Xikwembu xakwe a a ve na yena. Hikwalaho a a tlhandluke [eYerusalema].” (2 Tikronika 36:23) Buku yoleyo, leyi hetiweke hi muprista Ezra hi 460 B.C.E., yi hlamusela swiendlakalo swa malembe ya 500—ku sukela hi 1037 B.C.E. ku ya eka 537 B.C.E.

Xileriso xa Korexe xi endle leswaku Vayuda va kota ku tlhelela eYerusalema va ya pfuxeta vugandzeri bya Yehovha kwalaho. Hambiswiritano, ku heta malembe yo tala va ri evukhumbini le Babilona swi ve ni vuyelo lebyi nga tsakisiki. Vanhu lava, lava humaka evuhlongeni a va nga ma tivi matimu ya tiko ra vona. Tikronika ta Vumbirhi yi va nyike nkatsakanyo wa swiendlakalo leswi humeleleke hi nkarhi wa tihosi ta yindlu ya Davhida. Marungula lawa na hina ma hi khumba hikuva ma kandziyisa mikateko leyi tisiwaka hi ku yingisa Xikwembu xa ntiyiso ni vuyelo lebyi vaka kona loko munhu a nga xi yingisi.

HOSI YI AKELA YEHOVHA YINDLU

(2 Tikronika 1:1–9:31)

Yehovha u nyike Hosi Solomoni leswi mbilu ya yena yi swi lavaka—ku nga vutlhari ni vutivi—swin’we ni rifuwo ni ku xiximiwa. Hosi yi akele Yehovha yindlu leyikulu eYerusalema, kutani vanhu va “tsak[a] naswona va enerisek[a] embilwini ya vona.” (2 Tikronika 7:10) Solomoni u ve “[lonkulu] hi rifuwo ni vutlhari ku tlula tihosi tin’wana hinkwato ta misava.”—2 Tikronika 9:22.

Endzhaku ko fuma eIsrayele malembe ya 40, Solomoni u ‘etlele ni vatata wakwe, kutani Rehobuwama n’wana wakwe a sungula ku fuma ematshan’weni yakwe.’ (2 Tikronika 9:31) Ezra a nga yi tsalanga mhaka ya ku hambuka ka Solomoni evugandzerini bya ntiyiso. Swihoxo leswi boxiweke malunghana ni hosi i swa vuphukuphuku bya yona byo kuma tihanci to tala aEgipta ni ku tekana ka yona ni n’wana wa Faro. Kutani Ezra u hlamusele mhaka leyi a ri ni langutelo lerinene.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

2:14—Ha yini xivongo xa wanuna wa vutshila lexi hlamuseriweke  laha xi hambana ni lexi nga eka 1 Tihosi 7:14? Tihosi to Sungula yi kombetela eka mana wa mutshila loyi a ri “wansati la nga noni la humaka enyimbeni ya Neftali” hikuva a a tekiwe hi wanuna wa rixaka rero. Kambe yena a a huma erixakeni ra Dani. Endzhaku ka ku fa ka nuna wakwe, u tekiwe hi wanuna wa le Tiri naswona mutshila loyi u velekiwe evukatini byolebyo.

2:18; 8:10—Tindzimana leti ti vula leswaku nhlayo ya vayimeri lava tirhaka tanihi valanguteri ni tindhuna ta vanhu lava nga entirhweni wa nsindziso a yi ri 3 600 ku katsa ni lava 250, kasi hi ku ya hi 1 Tihosi 5:16; 9:23, nhlayo ya vona a yi ri 3 300 ku katsa ni lava 550. Ha yini tinhlayo leti ti nga fani? Ku hambana ka kona ku vonaka ku ri eka ndlela leyi vayimeri va aviweke ha yona. Swi nga endleka Tikronika ta Vumbirhi yi hambanisa vayimeri va 3 600 lava nga riki Vaisrayele ni va 250 lava nga Vaisrayele, kasi Tihosi to Sungula yi hambanisa tindhuna ta 3 300 eka leta 550 leti nga ni xikhundlha xa le henhla. Hambiswiritano, nhlayo hinkwayo ya lava a va ri vayimeri a yi ri 3 850.

4:2-4—Ha yini ku tirhisiwe swifaniso swa tinkunzi loko ku endliwa tshaku ra lwandle leri n’okisiweke? EMatsalweni, tinkunzi ti fanekisela matimba. (Ezekiyele 1:10; Nhlavutelo 4:6, 7) Ku tirhisiwa ka xifaniso xa tinkunzi a swi faneleka hikuva tinkunzi ta koporo ta 12 a ti seketela “lwandle” lerikulu leri tikaka tithani ta kwalomu ka 30. Ku endliwa ka tinkunzi hikwalaho ka xivangelo lexi, a swi nga lwisani na wona nawu wa vumbirhi lowu yirisaka ku endliwa ka swifaniso hi xikongomelo xa ku swi gandzela.—Eksoda 20:4, 5.

4:5—Xana lwandle leri n’okisiweke a ri tamela mpimo wo tanihi kwihi wa mati? Loko ri tatiwile, lwandle a ri kota ku tamela tibati ta 3 000 ta mati, kumbe tilitara ta kwalomu ka 66 000. Hambiswiritano, kumbexana a ku cheriwa mati ma kihlanya kunene eka lwandle rero. Tihosi to Sungula 7:26 yi ri: “[Lwandle] a ri tamela mimpimo ya tibati ta 2 000 [44 000 wa tilitara].”

5:4, 5, 10—Hi yihi nhundzu ya le tabernakeleni yo sungula leyi yisiweke etempeleni ya Solomoni? Nchumu wun’we ntsena wa le tendeni ra nhlangano ro sungula lowu hlayisiweke etempeleni ya Solomoni a ku ri Areka. Loko tempele yi hetiwe ku akiwa, tabernakela yi tekiwe eGibiyoni yi yisiwa eYerusalema naswona swi tikomba yi hlayisiwe kwalaho.—2 Tikronika 1:3, 4.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

1:11, 12. Xikombelo xa Solomoni xi kombise Yehovha leswaku ku kuma vutlhari ni vutivi hi leswi hosi a yi swi navela hi mbilu ya yona hinkwayo. Entiyisweni swikhongelo swa hina eka Xikwembu swi paluxa leswi timbilu ta hina ti swi navelaka. Hi ta va hi endla kahle loko hi kambisisa swikhongelo swa hina.

6:4. Loko hi tlangela musa wa rirhandzu ni vunene bya Yehovha hi ta susumetelaka ku n’wi dzunisa—ku nga ku n’wi vangamisa hi ku tlangela.

6:18-21. Hambileswi Xikwembu xi nga tshamiki emuakweni wo karhi, tempele a yi akeriwe ku va ndhawu ya vugandzeri bya Yehovha. Namuntlha, Tiholo ta Mfumo ta Timbhoni ta Yehovha i tindhawu ta vugandzeri bya ntiyiso emugangeni.

6:19, 22, 32. Yehovha a a kota ku twa swikhongelo swa vanhu hinkwavo—ku sukela eka hosi ku ya eka vanhu ntsena etikweni—hambi ku ri muhlapfa loyi a khongelaka swi huma embilwini. *—Pisalema 65:2.

NTLHANDLAMANO WA TIHOSI TA YINDLU YA DAVHIDA

(2 Tikronika 10:1–36:23)

Mfumo lowu hlanganeke wa Israyele wu avanile wu va mimfumo yimbirhi—ku nga mfumo wa le n’walungwini wa tinyimba ta khume ni wa le dzongeni wa tinyimba timbirhi ta Yuda na Benjamini. Vaprista ni Valevhi etikweni hinkwaro ra Israyele va namarhele ntwanano wa Mfumo ivi va seketela Rehobuwama n’wana wa Solomoni ku ri ni ku ngheniwa hi moya wa ku lwela tiko. Loko ka ha ku hela malembe ya 30 tempele yi herile, xuma xa yona xi phangiwile.

 Eka tihosi ta 19 leti tlhandlameke Rehobuwama, ntlhanu wa tona a ti tshembekile, tinharhu ti sungule kahle kambe ti hundzuke leti nga tshembekiki, kasi yin’we yi hundzukile eka mahanyelo ya yona yo biha. Vafumi lavan’wana hinkwavo va endle swo biha emahlweni ka Yehovha. * Mintirho ya tihosi ta ntlhanu leti titshegeke hi Yehovha yi hlamuseriwa hi vuenti. Mhaka ya Hezekiya yo pfuxeta mintirho ya tempele ni ya Yosiya yo lunghiselela Paseka leyikulu yi nga va yi va khutaze swinene Vayuda lava a va tsakela ku pfuxeta vugandzeri bya Yehovha eYerusalema.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

13:5—Xana xiga lexi nge “ntwanano wa munyu” xi vula yini? Leswi munyu wu kotaka ku sivela ku bola ka swilo, kutani wu ve mfungho wa xiboho lexi nga hundzukiki. Xisweswo, “ntwanano wa munyu” wu vula ntwanano lowu nga hundzukiki.

14:2-5; 15:17—Xana Hosi Asa u suse “tindhawu leti tlakukeke” hinkwato? Swi tikomba onge a nga ti susanga hinkwato. Swi nga ha endleka Asa a suse tindhawu leti tlakukeke leti fambisanaka ni vugandzeri bya swikwembu swa mavunwa ntsena, ku nga ri leti vanhu a va gandzela Yehovha eka tona. Nakambe swi nga endleka tindhawu leti tlakukeke ti tlhele ti akiwa loko se vuhosi bya Asa byi ri kusuhi ni ku hela. N’wana wakwe Yehoxafati u ti susile tindhawu teto. Entiyisweni, tindhawu leti tlakukeke a ti nyamalelanga makumu, hambi ku ri enkarhini wa ku fuma ka Yehoxafati.—2 Tikronika 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6—Xana nyimba ya Simiyoni a yi wela kwihi loko mfumo wa Israyele wu avana? Leswi nyimba ya Simiyoni yi kumeke tindhawu to hambana-hambana tanihi ndzhaka eYuda, a yi ri emfun’weni wa Yuda na Benjamini. (Yoxuwa 19:1) Hambiswiritano, nyimba leyi yi yime ni mfumo wa le n’walungwini etimhakeni ta vukhongeri ni ta politiki. (1 Tihosi 11:30-33; 12:20-24) Hikwalaho, Simiyoni u hlayiwe emfun’weni wa tinyimba ta khume.

16:13, 14—Xana miri wa Asa wu hisiwile? Doo, ku ‘hiseriwa mirhi ya risuna yo tala eku lahliweni ka yena’ a ku kombeteli eka ku hisiwa ka Asa, kambe ku kombetela eka ku hisiwa ka mirhi ya risuna.—Nhlamuselo ya le hansi ya NW.

35:3—Xana Yosiya u yi teke kwihi Areka yo kwetsima loko a yi yisa etempeleni? Bibele a yi vuli nchumu loko Areka yi rhurhisiwe eku sunguleni hi yin’wana ya tihosi leto homboloka kumbe loko Yosiya a yi hlayise kun’wana hi nkarhi wa ntirho lowukulu wo pfuxeta tempele. Xiviko lexi vulavulaka hi Areka endzhaku ka loko Solomoni a file hi loko Yosiya a yi yisa etempeleni ntsena.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Wa nga vona dyondzo leyi hi nga yi kumaka malunghana ni nkoka wa ku titshega hi Yehovha!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Ku endla vuxaka ni vahlapfa kumbe vanhu lava nga riki vapfumeri swi ni vuyelo byo biha. Hi endla kahle loko hi papalata ku tikatsa swi nga fanelanga ni misava leyi.—Yohane 17:14, 16; Yakobo 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Ku tikurisa swi vangele Hosi Asa ku tikhoma hi ndlela yo biha loko se a ta fa. Moya wo tikurisa wu endle leswaku Uzhiya a wa. Hezekiya u endle vuphukuphuku kumbexana hi ku tikurisa loko a komba vayimeri va le Babilona vuhlayiselo bya xuma xa yena. (Esaya 39:1-7) Bibele ya tsundzuxa: “Ku tinyungubyisa ku le kusuhi ni ku wa, ni moya lowu titlakusaka wu le kusuhi ni ku khunguvanyeka.”—Swivuriso 16:18.

16:9. Yehovha u pfuna lava mbilu ya vona yi hetisekeke eka yena, naswona u tiyimisele ku va pfuna hi ku tirhisa matimba yakwe.

18:12, 13, 23, 24, 27. Ku fana na Mikaya, hi fanele hi va ni xivindzi loko hi vulavula hi Yehovha ni swikongomelo swakwe.

19:1-3. Yehovha u languta leswinene eka hina hambiloko minkarhi yin’wana hi n’wi hlundzukisa.

20:1-28. Hi nga tiyiseka leswaku Yehovha u ta endla leswaku hi n’wi kuma loko hi lava nkongomiso wa yena hi ku titsongahata.—Swivuriso 15:29.

 20:17. Loko hi lava ku “vona loko Yehovha a [hi] ponisa,” hi fanele hi ‘yima’ hi seketela Mfumo wa Xikwembu hi ku gingiriteka. Ematshan’weni yo lava ku lunghisa timhaka hi hexe, hi fanele hi “nga tsekatseki,” kutani hi tshembela eka Yehovha hi ku helela.

24:17-19; 25:14. Vugandzeri bya swifaniso swa hava byi ve ntlhamu eka Yehowaxi ni n’wana wakwe Amaziya. Ninamuntlha, vugandzeri bya swifaniso swa hava byi nga kanganyisa hi ndlela leyi fanaka, ngopfu-ngopfu loko byi ta hi xivumbeko xa makwanga kumbe vutiko, leswi nga vonakiki hi ku olova.—Vakolosa 3:5; Nhlavutelo 13:4.

32:6, 7. Na hina hi fanele hi va ni xivindzi, hi “[ambala] mahavelo hinkwawo lama humaka eka Xikwembu” kutani hi hambeta hi lwa nyimpi ya moya.—Vaefesa 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Munhu u kombisa ku hundzuka ka yena ka xiviri hi ku tshika mahanyelo yo biha kutani a lwela ku endla leswinene. Hikwalaho ko hundzuka swi huma embilwini, hambi ku ri munhu loyi a tikhomeke hi ndlela yo biha ku fana na Hosi Manase a nga kuma tintswalo ta Yehovha.

34:1-3. Swilo swo biha leswi hi humeleleke loko ha ha ri vatsongo a swi fanelanga swi hi sivela ku tiva Xikwembu ni ku xi tirhela. Swi nga ha endleka nsusumeto lowunene lowu Yosiya a veke na wona loko a ha ri ntsongo, a wu kume eka kokwa wa yena la hundzukeke, Manase. Nsusumeto wun’wana ni wun’wana lowunene lowu Yosiya a veke na wona eku heteleleni wu tswale mihandzu leyinene. Kutani swi nga va tano ni le ka hina.

36:15-17. Yehovha wa tsetselela naswona u lehisa mbilu. Hambiswiritano, ntwela-vusiwana ni ku lehisa mbilu ka yena a nge swi kombisi hilaha ku nga heriki. Vanhu va fanele ku angula hi ndlela leyinene entirhweni wa ku chumayela hi Mfumo loko va lava ku pona loko Yehovha a herisa mafambiselo lawa yo biha ya swilo.

36:17, 22, 23. Minkarhi hinkwayo rito ra Yehovha ra hetiseka.—1 Tihosi 9:7, 8; Yeremiya 25:9-11.

Buku Yi N’wi Susumetele Ku Teka Goza

Tikronika ta Vumbirhi 34:33 yi ri: “Yosiya a susa swilo hinkwaswo swo nyenyetsa etikweni hinkwaro leri ri nga ra vana va Israyele, a va nyika ntirho hinkwavo lava va kumiweke eIsrayele, wa ku tirhela Yehovha Xikwembu xa vona.” I yini leswi susumeteleke Yosiya ku endla leswi? Loko Xafani la nga matsalana a yise buku leyi ya ha ku kumiwaka ya Nawu wa Yehovha eka Hosi Yosiya, hosi yi lerise leswaku yi hlayiwa hi rito leri tlakukeke. Yosiya u khumbeke ngopfu hi leswi a swi tweke lerova u hisekele ku kondletela vugandzeri bya ntiyiso evuton’wini bya yena hinkwabyo.

Ku hlaya Rito ra Xikwembu ni ku anakanyisisa hi leswi hi swi hlayaka swi nga hi khumba swinene. Xana ku anakanyisisa hi rungula ra tihosi ta yindlu ya Davhida a swi hi khutazi leswaku hi tekelela xikombiso xa lava va vekeke ntshembo wa vona eka Yehovha ni ku papalata xikombiso xa lava nga n’wi tshembangiki? Tikronika ta Vumbirhi yi hi susumetela ku tinyiketela hi ku helela eka Xikwembu xa ntiyiso ni ku tshama hi tshembekile eka xona. Rungula ra yona ra hanya hakunene naswona ri ni matimba.—Vaheveru 4:12.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Xana wa swi tiva leswaku ha yini a swi fanerile ku tshega lwandle leri n’okisiweke hi swifaniso swa tinkunzi?

[Swifaniso leswi nga eka tluka 21]

Hambileswi a nga pfuniwangiki ngopfu loko a ha ri ntsongo, Yosiya u kule a tshembekile eka Yehovha