Lowu I Nkarhi Wa Ku Teka Goza Leri Tiyeke
Lowu I Nkarhi Wa Ku Teka Goza Leri Tiyeke
“Xana mi ta va ni mianakanyo yimbirhi ku fikela rini?”—1 TIHOSI 18:21.
1. I yini lexi endlaka nkarhi wa hina wu hambana swinene ni lowu hundzeke?
XANA wa tshemba leswaku Yehovha hi yena Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso? Xana wa tshemba ni leswaku vuprofeta bya Bibele byi vula leswaku nkarhi lowu hi hanyaka eka wona hi wona ‘masiku yo hetelela’ ya mafambiselo yo homboloka ya Sathana? (2 Timotiya 3:1) Loko u swi tshemba sweswo, handle ko kanakana u ta pfumela leswaku sweswi, ku tlula minkarhi hinkwayo, ku ni xilaveko xo teka goza leri tiyeke. Vutomi bya vanhu vo tala a byi si tshama byi va ekhombyeni hi ndlela leyi ematin’wini ya vanhu.
2. A ku humelela yini emfun’weni wa tinyimba ta khume wa Israyele loko ku fuma Hosi Akabu?
2 Hi lembe-xidzana ra vukhume B.C.E., tiko ra Israyele a ri fanele ri endla xiboho lexikulu swinene. Xana a ri ta tirhela mani? Hosi Akabu u kondletele vugandzeri bya Bali emfun’weni wa tinyimba ta khume ta Israyele hileswi a a kuceteriwa hi Yezabele, nsati wa yena wa muhedeni. Bali a a ri xikwembu xa ku veleka lexi a ku anakanyiwa leswaku xi nisa mpfula xi tlhela xi endla ku va ni ntshovelo. Vagandzeri vo tala va Bali swi nga ha endleka a va nkhinsamela xifaniso lexi yimelaka xikwembu lexi xa vona. Leswaku va khutaza Bali leswaku a katekisa mintshovelo ya vona ni swifuwo swa vona, vagandzeri va yena a va va ni vuxaka bya rimbewu ni tinghwavava ta le tempeleni. Naswona a va ri ni mukhuva wa ku tixeka leswaku va ta xiririka ngati.—1 Tihosi 18:28.
3. Vugandzeri bya Bali byi ve ni vuyelo byihi eka vanhu va Xikwembu?
3 Masalela ya Vaisrayele va kwalomu ka 7 000 ma arile ku hlanganyela eka vugandzeri lebyi bya swifaniso swa hava, lebyi thyakeke ni lebyi nga ni madzolonga. (1 Tihosi 19:18) Va hanye hi ku pfumelelana ni ntwanano lowu va wu endleke na Yehovha Xikwembu, kutani va xanisiwile hikwalaho ka leswi. Hi xikombiso, Hosi ya Xisati Yezabele u dlaye vaprofeta vo tala va Yehovha. (1 Tihosi 18:4, 13) Hikwalaho ka swiyimo leswi swo tika, Vaisrayele vo tala a va pfanganisa vukhongeri, va ringeta ku tsakisa Yehovha na Bali. Kambe loko Muisrayele a fularhela Yehovha a ya gandzela xikwembu xa mavunwa, a a hundzuka mugwinehi. Yehovha u tshembise ku katekisa Vaisrayele loko va n’wi rhandza va tlhela va yingisa swileriso swa yena. Hambiswiritano, u va tsundzuxile leswaku loko va tsandzeka ‘ku tinyiketela eka yena hilaha ku hlawulekeke,’ a va ta lovisiwa.—Deteronoma 5:6-10; 28:15, 63.
4. Yesu ni vaapostola va yena va profete leswaku a ku ta humelela yini exikarhi ka Vakreste, naswona sweswo swi hetiseke njhani?
4 Ku ni xiyimo lexi fanaka eVujaganini namuntlha. Swirho swa kereke swi tivula Vakreste, kambe tiholideyi ta swona, mahanyelo ya swona ni tidyondzo ta swona swi lwisana ni tidyondzo ta le Bibeleni. Ku fana na Yezabele, vafundhisi va Vujagana hi vona va rhangelaka emhakeni ya ku xanisiwa ka Timbhoni ta Yehovha. Nakambe vafundhisi va Vujagana i khale va ri karhi va seketela tinyimpi naswona va ni nandzu wa ku dlayiwa ka swirho swa kereke swa timiliyoni. Xiendlo xa vukhongeri xo seketela tihulumendhe ta misava, xi vuriwa leswaku i vumbhisa bya moya eBibeleni. (Nhlavutelo 18:2, 3) Ku engetela kwalaho, Vujagana se byi byi amukela ngopfu vumbhisa bya xiviri, hambi ku ri exikarhi ka vafundhisi va byona. Yesu Kreste ni vaapostola va yena va vule ka ha ri emahlweni leswaku ku ta va ni vugwinehi lebyi lebyikulu. (Matewu 13:36-43; Mintirho 20:29, 30; 2 Petro 2:1, 2) Hi xihi xikumakumana lexi nga ta fikela valandzeri va Vujagana lava tlulaka biliyoni? Naswona vagandzeri va ntiyiso va Yehovha va ni vutihlamuleri byihi eka vanhu lava ni lavan’wana hinkwavo lava kanganyisiweke hi vukhongeri bya mavunwa? Hi kuma nhlamulo leyi kongomeke ya swivutiso swoleswo hi ku kambisisa swiendlakalo leswi hlamarisaka leswi yiseke eku ‘lovisiweni ka Bali eIsrayele.’—2 Tihosi 10:28.
Rirhandzu Ra Xikwembu Eka Vanhu Va Xona Lava Hambukeke
5. Yehovha u ri kombise njhani rirhandzu ra yena eka vanhu va yena lava hambukeke?
5 Yehovha Xikwembu a nga swi tsakeli ku xupula lava n’wi fularhelaka. Tanihi Tatana la nga ni rirhandzu, u navela leswaku lavo homboloka va hundzuka va tlhelela eka yena. (Ezekiyele 18:32; 2 Petro 3:9) Vumbhoni bya leswi hileswi Yehovha a tirhiseke vaprofeta vo tala enkarhini wa Akabu na Yezabele leswaku a tsundzuxa vanhu va Yena hi vuyelo byo gandzela Bali. Eliya a a ri un’wana wa vaprofeta volavo. Endzhaku ka dyandza lerikulu, leri a ku vulavuriwe ha rona ka ha ri emahlweni, Eliya u byele Hosi Akabu leswaku a hlengeleta Vaisrayele ni vaprofeta va Bali eNtshaveni ya Karimeli.—1 Tihosi 18:1, 19.
6, 7. (a) Xana Eliya u xi paluxe njhani xivangelo-nkulu xa vugwinehi bya Vaisrayele? (b) Xana vaprofeta va Bali va endle yini? (c) Eliya yena u endle yini?
6 Vanhu lava va hlengeletane endhawini leyi a ku ri ni alitari ya Yehovha leyi a yi “hirimuxiwile,” kumbexana leswaku ku tsakisiwa Yezabele. (1 Tihosi 18:30) Khombo ra kona, Vaisrayele lava a va ri kona a va nga tiyiseki leswaku loyi a a ta kota ku nisa mpfula leyi lavekaka swinene a ku ri Yehovha kumbe Bali. Bali a a yimeriwe hi vaprofeta va 450, kasi Eliya a ko va yena ntsena muprofeta la yimelaka Yehovha. Loko a hlamusela lexi vangeke xiphiqo lexi, Eliya u vutise vanhu a ku: “Xana mi ta va ni mianakanyo yimbirhi ku fikela rini?” Hi marito yo olova u va hlawurisile a ku: “Loko Yehovha a ri Xikwembu xa ntiyiso, n’wi landzeleni; kambe loko ku ri Bali, landzelani yena.” Leswaku a susumetela Vaisrayele lava a va nga tiyiseki, leswaku va tinyiketela hilaha ku hlawulekeke eka Yehovha, Eliya u ringanyete nchumu lowu a wu ta kombisa leswaku i mani Xikwembu xa ntiyiso. A ku fanele ku dlayiwa tinkuzi timbirhi ti va xitlhavelo, yin’wana yi va ya Yehovha kasi leyin’wana yi va ya Bali. Xikwembu xa ntiyiso a xi ta hisa xitlhavelo xa xona hi ndzilo. Vaprofeta va Bali va lunghise xitlhavelo xa vona, ivi va heta tiawara va ri karhi va huwelela va ku: “Oho Bali, hi hlamule!” Loko Eliya a sungule ku va vungunya, va tixekile ku fikela loko va xiririka ngati, naswona va huwelele hi marito lamakulu. Kambe a va nga hlamuriwi.—1 Tihosi 18:21, 26-29.
7 Sweswi se a ku ri nkarhi wa Eliya. U rhange a pfuxa alitari ya Yehovha kutani a veka maqatha ya xinkunzana eka yona. Endzhaku u lerise leswaku ku cheriwa mune wa makhuwana lamakulu ya mati exitlhavelweni. Leswi swi endliwe kanharhu kukondza khele leri rhendzeleke alitari ri tala hi mati. Hiloko Eliya a khongela a ku: “Oho Yehovha, Xikwembu xa Abrahama, Isaka na Israyele, namuntlha a swi tiviwe leswaku u Xikwembu eIsrayele naswona mina ndzi nandza wa wena ni leswaku ndzi endle swilo leswi hinkwaswo hi vito ra wena. Ndzi hlamule, Oho Yehovha ndzi hlamule, leswaku vanhu lava va ta tiva leswaku wena Yehovha, u Xikwembu xa ntiyiso nileswaku wena u hundzuluxe mbilu ya vona.”—1 Tihosi 18:30-37.
8. Xikwembu xi xi hlamule njhani xikhongelo xa Eliya, naswona muprofeta loyi u teke goza rihi?
8 Xikwembu xa ntiyiso xi angule hi ku hisa xitlhavelo ni alitari hi ndzilo lowu humaka etilweni. Ndzilo wolowo wu hise ni mati lawa a ma ri ekheleni leri a ri rhendzele alitari! Anakanya ndlela leyi Vaisrayele va faneleke va titwe ha yona. “Hi ku hatlisa va wela ehansi hi swikandza, va ku: ‘Yehovha i Xikwembu xa ntiyiso! Yehovha i Xikwembu xa ntiyiso!’” Endzhaku ka sweswo Eliya u teke goza rin’wana leri tiyeke, u lerise Vaisrayele a ku: “Khomani vaprofeta va Bali! Mi nga tshiki ni un’we wa vona a baleka!” Vaprofeta va Bali hinkwavo va 450 va dlayiwile eNtshaveni ya Karimeli.—1 Tihosi 18:38-40.
9. Vagandzeri va ntiyiso va tlhele va ringiwa hi ndlela yihi?
9 Hi siku rero leri nga rivalekiki, Yehovha u endle leswaku mpfula yi na etikweni, a ku ri ro sungula yi na endzhaku ka malembe manharhu ni hafu! (Yakobo 5:17, 18) U nga anakanya leswi Vaisrayele a va vulavula ha swona loko va tlhelela emakaya; Yehovha u lwele Vukwembu bya yena. Hambiswiritano, vagandzeri va Bali va ye mahlweni va n’wi gandzela. Yezabele u ye mahlweni ni tsima ra yena ro xanisa malandza ya Yehovha. (1 Tihosi 19:1, 2; 21:11-16) Hikwalaho vutshembeki bya vanhu va Xikwembu byi tlhele byi ringiwa. Xana a va ta va va ri karhi va gandzela Yehovha ntsena loko siku ra ku avanyisa vagandzeri va Bali ri fika?
Teka Goza Leri Tiyeke Sweswi
10. (a) I yini lexi Vakreste lava totiweke a va ri karhi va xi endla eminkarhini ya manguva lawa? (b) Swi vula yini ku yingisa xileriso lexi kumekaka eka Nhlavutelo 18:4?
10 Eminkarhini ya manguva lawa, Vakreste lava totiweke va endle ntirho lowu fanaka ni wa Eliya. Va tsundzuxe vanhu va matiko hinkwawo endzeni ni le handle ka Vujagana malunghana ni khombo leri nga ta wela vukhongeri bya mavunwa, va tirhisa nomu ni tibuku. Hikwalaho, vanhu va timiliyoni va teke goza leri tiyeke va tshika ku va swirho swa vukhongeri bya mavunwa. Va nyiketele vutomi bya vona eka Yehovha kutani va va vadyondzisiwa va Yesu Kreste lava khuvuriweke. Ina, va yingise xikombelo xa xihatla xa Xikwembu malunghana ni vukhongeri bya mavunwa: “Humani eka yena, vanhu va mina, loko mi nga lavi ku hlanganyela na yena eswidyohweni swa yena, ni loko mi nga lavi ku amukela xiphemu xa makhombo ya yena.”—Nhlavutelo 18:4.
11. Munhu u fanele a endla yini leswaku a tsakeriwa hi Yehovha?
11 Vanhu van’wana va timiliyoni, hambileswi va tsakisiwaka hi rungula leri sekeriweke eBibeleni leri twarisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha, a va si tiyiseka hileswi va faneleke va swi endla. Van’wana va vanhu lava va pfa va ta eminhlanganweni ya Vukreste, yo tanihi loko ku tlangeriwa Xilalelo xa Hosi kumbe eka tinkulumo tin’wana ta ntsombano wa muganga. Hi khutaza vanhu volavo hinkwavo leswaku va ma kambisisa kahle marito ya Eliya: “Xana mi ta khwita hi milenge mimbirhi ku fikela rini?” (1 Tihosi 18:21, Bibele—Mahungu Lamanene) Ematshan’weni yo hlwela, va fanele va teka goza leri tiyeke sweswi naswona hi ku hiseka va tivekela pakani ya ku va vagandzeri va Yehovha lava tinyiketeleke va tlhela va khuvuriwa. Ntshembo wa vona wo kuma vutomi lebyi nga heriki wu le khombyeni!—2 Vatesalonika 1:6-9.
12. Vakreste van’wana lava khuvuriweke va wele exiyin’weni xihi lexi nga ni khombo, naswona va fanele va endla yini?
12 Lexi vavisaka, Vakreste van’wana lava khuvuriweke a va ha yi nkarhi na nkarhi eminhlanganweni kumbe a va ha yi nikatsongo. (Vaheveru 10:23-25; 13:15, 16) Van’wana va tshike ku hiseka ka vona hi ku chava ku xanisiwa, hi ku vilerisiwa hileswaku va ta tihanyisa njhani, hi ku ringeta ku fuwa kumbe hi ku hlongorisa mintsako ya vutianakanyi. Yesu u lemuxile leswaku swilo leswi swi ta khunguvanyisa, swi kamanyeta ni ku phasa van’wana va valandzeri va yena. (Matewu 10:28-33; 13:20-22; Luka 12:22-31; 21:34-36) Ematshan’weni yo ‘va ni mianakanyo yimbirhi,’ hi ndlela yo fanekisela, vanhu volavo va fanele va ‘hiseka va hundzuka’ hi ku teka goza leri tiyeke ro hanya hi ku pfumelelana ni ku tinyiketela ka vona eka Xikwembu.—Nhlavutelo 3:15-19.
Ku Lova Ka Vukhongeri Bya Mavunwa Hi Xitshuketa
13. Hlamusela xiyimo xa le Israyele loko Yehu a totiwa ku va hosi.
13 Lexi endlaka leswaku swi va swa xihatla leswaku vanhu va teka goza leri tiyeke sweswi swi vonaka eka leswi humeleleke eIsrayele kwalomu ka malembe ya 18 endzhaku ka loko mhaka ya Vukwembu yi lulamisiwile eNtshaveni ya Karimeli. Siku ra Yehovha ro avanyisa vugandzeri bya Bali ri fike hi xitshuketa naswona ri nga languteriwanga hi nkarhi wa vutirheli bya Elixa, mutlhandlami wa Eliya. Yehorama, n’wana wa Hosi Akabu a a fuma eIsrayele naswona Yezabele a a ha hanya a ri manana la nga hosi ya xisati. Elixa u rhumele mutirhi wa yena exihundleni leswaku a ya tota Yehu, ndhuna ya vuthu ra Israyele leswaku a va hosi leyintshwa. Hi nkarhi wolowo, Yehu a a ri etlhelweni ra le vuxeni bya Yordani, eRamoti-giliyadi, a kongomisa nyimpi laha a ku lwiwa ni valala va Vaisrayele. Hosi Yehorama a a ri eYizriyele enkoveni lowu nga erivaleni ekusuhi na Megido, a ri karhi a ongoriwa mbanga leyi a yi kumeke enyimpini.—2 Tihosi 8:29–9:4.
14, 15. Yehu u lerisiwe ku endla yini, naswona u angurise ku yini?
14 Yehovha u lerise Yehu ku endla leswi: “U fanele u dlaya yindlu ya Akabu hosi ya wena, naswona ndzi fanele ndzi rihisela ngati ya malandza ya mina ku nga vaprofeta, ni ngati ya malandza hinkwawo ya Yehovha, evokweni ra Yezabele. Yindlu hinkwayo ya Akabu yi fanele yi lova; . . . Yezabele u ta dyiwa hi timbyana ensin’wini ya le Yizriyele, a ku na munhu la nga ta n’wi lahla.”—2 Tihosi 9:7-10.
15 Yehu a a ri wanuna la hatlaka a teka goza. Handle ko hlwela, u khandziye kalichi ya yena kutani a tsutsumela eYizriyele. Murindzi loyi a ri eYizriyele u xiye matsutsumelo ya Yehu kutani a vikela Hosi Yehorama, hiloko Yehorama a khandziya kalichi ya yena kutani a famba a ya hlangana ni ndhuna ya yena ya nyimpi. Loko va hlangana, Yehorama u vutisile: “Xana ku ni ku rhula Yehu?” Yehu u hlamurile a ku: “Ku rhula ku nga va kona hi ndlela yihi loko ntsena ka ha ri ni vumbhisa bya Yezabele mana wa wena ni vuloyi byakwe byo tala?” Kutani loko Hosi Yehorama a nga si baleka, Yehu u humese vurha bya yena a dlaya Yehorama hi nseve lowu tlhaveke mbilu ya yena.—2 Tihosi 9:20-24.
16. (a) Vatirhi va le hubyeni va Yezabele a va langutane ni xiyimo xihi hi xitshuketa? (b) Rito ra Yehovha malunghana na Yezabele ri hetiseke njhani?
16 Handle ko heta nkarhi, Yehu u tsutsumele emutini hi kalichi ya yena. Yezabele loyi a tipende xikandza swinene u xungete Yehu a ri endlwini, a hlometele hi fasitere. Yehu u n’wi honisile kutani a kombela nseketelo, a ku: “I mani la nga na mina? I mani?” Valanguteri va Yezabele a va fanele va teka goza hi xihatla. Vatirhi vambirhi kumbe vanharhu va le hubyeni va humese tinhloko hi fasitere. Kutani a va fanele va tikombisa leswaku va yima na mani. Yehu u lerisile: “N’wi cukumeteni ehansi!” Vatirhi lava va cukumetele Yezabele exitarateni, laha a kandziyeriweke hi tihanci ni hi kalichi ya Yehu. Hikwalaho muhlohloteri wa vugandzeri bya Bali eIsrayele a a kume leswi n’wi fanelaka. Timbyana ti dye swirho swa yena ni ku lahliwa a nga si lahliwa, hilaha a ku profetiwe hakona.—2 Tihosi 9:30-37.
17. Ndlela leyi Xikwembu xi avanyiseke Yezabele ha yona yi fanele yi tiyisa ripfumelo ra hina malunghana ni xiendlakalo xihi xa nkarhi lowu taka?
17 Nghwavava yo fanekisela leyi vitaniwaka “Babilona Lonkulu” yi ta lovisiwa hi ndlela leyi fanaka leyi tsemaka nhlana. Nghwavava leyi yi yimela vukhongeri bya mavunwa bya misava ya Sathana, lebyi masungulo ya byona ma sukeleke emutini wa Babilona wa khale. Endzhaku ka ku lovisiwa ka vukhongeri bya mavunwa, Yehovha Xikwembu u ta yisa nyingiso wa yena eka vanhu hinkwavo lava vumbaka xiphemu xa misava ya Sathana. Vanhu lava na vona va ta lovisiwa, kutani ku pfuleriwa misava leyintshwa yo lulama ndlela.—Nhlavutelo 17:3-6; 19:19-21; 21:1-4.
18. Endzhaku ka ku fa ka Yezabele, ku humelele yini hi vagandzeri va Bali eIsrayele?
18 Endzhaku ka ku fa ka Yezabele, Hosi Yehu u nambe a dlaya vanhu va yindlu ya Akabu hinkwavo ni vaseketeri va yena lavakulu. (2 Tihosi 10:11) Kambe a ka ha ri ni Vaisrayele vo tala etikweni lava a va gandzela Bali. Malunghana na vona, Yehu u teke goza leri tiyeke a kombisa ‘ku nga pfumeli ka yena leswaku ku kwetlembetaniwa na Yehovha.’ (2 Tihosi 10:16) Yehu u hlele nkhuvo lowukulu etempeleni ya Bali leyi Akabu a a yi akile eSamariya, na yena a tiendla onge i mugandzeri wa Bali. Vagandzeri hinkwavo va Bali va le Israyele va tile enkhubyeni lowu. Leswi a va pfaleriwile endzeni ka tempele, hinkwavo ka vona va dlayiwile hi vavanuna va Yehu. Bibele yi gimeta rungula leri hi marito lawa: “Hikwalaho Yehu a lovisa Bali eIsrayele.”—2 Tihosi 10:18-28.
19. Hi wihi ntshembo wo tsakisa lowu “ntshungu lowukulu” wa vagandzeri lava tshembekaka va Yehovha wu nga na wona?
19 Vugandzeri bya Bali byi herisiwile eIsrayele. Hilaha ku fanaka, vukhongeri bya mavunwa bya misava leyi byi ta lovisiwa hi xitshuketa hi ndlela leyi tsemaka nhlana. Xana u ta va u seketela mani hi siku rero lerikulu ra ku avanyisa? Teka goza ra xihatla sweswi, naswona u nga va ni lunghelo ra ku va exikarhi ka “ntshungu lowukulu” wa vanhu lava nga ta pona ‘nhlomulo lowukulu.’ Kutani u ta kota ku tsundzuka swilo swa nkarhi lowu hundzeke hi ntsako ivi u dzunisa Xikwembu hikwalaho ko avanyisa “nghwavava leyikulu leyi onheke misava hi vumbhisa bya yona.” Wena swin’we ni vagandzeri van’wana va ntiyiso, mi ta pfumelelana ni marito lama tsakisaka lama yimbeleriwaka hi marito ya le tilweni lama nge: “Dzunisani Yah, hikuva Yehovha Xikwembu xa hina, xa Matimba Hinkwawo, se i hosi.”—Nhlavutelo 7:9, 10, 14; 19:1, 2, 6.
Swivutiso Swo Anakanyisisa Ha Swona
• Vaisrayele va khale va ve ni nandzu wo gandzela Bali hi ndlela yihi?
• Bibele yi profete hi vugwinehi byihi lebyikulu, naswona vuprofeta byebyo byi hetiseke njhani?
• Yehu u byi herise njhani vugandzeri bya Bali?
• Hi fanele hi endla yini leswaku hi ta pona siku ra Xikwembu ra ku avanyisa?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Mepe lowu nga eka tluka 25]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Sokho
Afeke
Helikati
Yokiniyama
Megido
Tanaka
Dotani
SAMARIYA
Eni-dori
Xunemi
Ofira
Yizriyele
Ibileyamu (Gati-rimoni)
Tirisa
Beta-xeyani (Beta-xani)
Beta-xemexe
Yabexe-giliyadi?
Avele-mehola
Yindlu ya Arabela
Rhamoti-giliyadi
Mountain Peaks
Ntshava ya Karimeli
Ntshava ya Taboro
More
Ntshava ya Gilbowa
[Bodies of water]
Lwandle ra Mediteraniya
Lwandle ra Galeliya
[River]
Nambu wa Yordani
[Spring and well]
Xihlovo xa Haroda
[Xihlovo Xa Kona]
Based on maps copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Swifaniso leswi nga eka tluka 26]
Ku hlanganyela nkarhi na nkarhi entirhweni wo chumayela hi Mfumo ni ku va kona eminhlanganweni ya Vukreste i swilo swa nkoka evugandzerini bya ntiyiso
[Xifaniso lexi nga eka tluka 28, 29]
Ku fana na Yehu, hinkwavo lava lavaka ku pona siku ra Yehovha va fanele va teka goza hi xihatla