Nkarhi Wa Khisimusi—Xana Wu Kandziyisa Yini?

EKA vanhu va timiliyoni, nkarhi wa tiholideyi i nkarhi wa ku va ni ndyangu ni vanghana, nkarhi wa ku pfuxeta swiboho swa rirhandzu. Van’wana vo tala va wu teka wu ri nkarhi wo anakanyisisa hi ku tswariwa ka Yesu Kreste ni leswi a swi endleke ku ponisa vanhu. Ku hambana ni le matikweni man’wana, le Rhaxiya ku tshame ku va ni nkarhi lowu vanhu a va nga pfumeleriwi ku tlangela Khisimusi. Hambileswi vanhu lava nghenaka Kereke ya Orthodox ya le Rhaxiya va heteke malembe-xidzana yo tala va tlangela Khisimusi va ri karhi va voniwa hi mani na mani, kambe hi lembe-xidzana ra vu-20 ku hundze malembe yo tala va nga pfumeleriwi ku yi tlangela. I yini lexi endleke leswaku va siveriwa?

Endzhakunyana ka nhlunga-vuhosi wa Bolshevik wa Makhomunisi, hi 1917, valawuri va Soviet va veke nawu wa tihanyi lowu lwisanaka ni vukona bya Xikwembu etikweni hinkwaro. Nkarhi wo wisa wa Khisimusi swin’we ni mihivahivana ya vukhongeri lebyi fambisanaka na wona, a swi nga ha pfumeleriwi. Mfumo wu sungule tsima ro lwisana ni ku tlangeriwa ka Khisimusi ni Lembe Lerintshwa. Swilo leswi tirhisiwaka hi nkarhi lowu—swo kota nsinya wa Khisimusi na Ded Moroz, kumbe Kokwana wa Xinuna la nga Gwitsi, ku nga Santa Claus wa le Rhaxiya, swi yirisiwile.

Hi 1935 ku ve ni ku cinca loku ku yi hundzuleke swinene ndlela leyi vanhu va le Rhaxiya a va wu tlangela ha yona nkarhi lowu wa tiholideyi. Vanhu va le Soviet va tlhele va sungula ku tirhisa Kokwana wa Xinuna la nga Gwitsi, nsinya wa nkarhi wolowo wa nkhuvo ni ku tlangeriwa ka Lembe Lerintshwa—kambe se a swi soholotiwe swinene. A ku vuriwa leswaku Kokwana wa Xinuna la nga Gwitsi a a ta tisa tinyiko hi Siku ro Sungula ra Lembe, ku nga ri hi Khisimusi. Hilaha ku fanaka, a ku nga ha ta va na nsinya wa Khisimusi. A ku ta va nsinya wa Lembe Lerintshwa! Hikwalaho ku ve ni ku cinca lokukulu le Soviet Union. Eka vona Lembe Lerintshwa ri sive ku tlangeriwa ka Khisimusi.

Nkarhi wa Khisimusi wu ve nkarhi wa ku tsaka lowu nga riki wa vukhongeri, lowu hi nawu wu nga ha fambisaniki na vukhongeri. Nsinya wa Lembe Lerintshwa a wu khavisiwa hi swilo leswi kombisaka nhluvuko lowu endliweke hi tiko ra Soviet Union ku nga ri hi swikhaviso swa vukhongeri. Phepha-hungu ra le Rhaxiya leri vuriwaka Vokrug Sveta (Emisaveni Hinkwayo) ra hlamusela: “Swa koteka ku landzelela matimu ya ku simekiwa ka Makhomunisi hi ku languta swikhaviso swa nsinya wa Lembe Lerintshwa swa malembe yo hambana-hambana ya ku fuma ka mfumo wa Soviet. Ku endliwe swimpfundlana leswi tolovelekeke, tintambhu to khavisa ha tona ni swinkwa swa swirhendzevutana, swikhaviso swa xivumbeko xa rihwevo, tihamele ni titere-tere. Swilo leswi endzhakunyana swi siviwe hi swifaniso swa vatirhi va le mugodini ni vanhu lava yaka exibakabakeni va le tikweni rero, swilo swo cela oyili ha swona, tirhokete ni timovha leti tirhisiwaka en’wetini leti fambaka hi betri.”

Ku vuriwa yini hi Siku ra Khisimusi hi roxe? Rona a ri vuyisiwanga. Ku ri na sweswo, valawuri va le Soviet va ri endle ri va siku leri tolovelekeke ro tirha ha rona. Lava a va navela ku tlangela Khisimusi hi ndlela ya vukhongeri a va fanele va yi tlangela hi vuxiyaxiya lebyikulu, va tihoxa ekhombyeni ra ku vengiwa hi Mfumo ni makhombo man’wana. Ina, eRhaxiya ya lembe-xidzana ra vu-20 ku ve ni ku cinca eka ndlela leyi nkarhi wa tiholideyi a wu tekiwa ha yona, vanhu va tshike vukhongeri kutani va tlangela minkhuvo leyi nga riki ya vukhongeri.

 Ku Cinca Loku Ka Ha Ku Endlekaka

Hi 1991, mfumo wa Soviet Union wu wile kutani vanhu va va ni ntshunxeko lowu engetelekeke. Nawu wa Mfumo wa ku ala vukona bya Xikwembu a wu nga ha ri kona. Mimfumo leyintshwa leyi tiyimeleke a yi nga hlangananga ni vukhongeri, Kereke yi tiyimele yi ri yoxe ni Mfumo wu ri woxe. Vanhu vo tala lava a va rhandza vukhongeri va xiye leswaku se va nga ya emahlweni ni vukhongeri bya vona. Va anakanye leswaku ndlela yin’wana yo endla leswi i ku tlangela holideyi ya vukhongeri ya Khisimusi. Hambiswiritano, vo tala va vanhu lava va hatle va hela matimba swinene. Ha yini?

Loko ku hundza lembe rin’wana ni rin’wana, holideyi leyi yi fambisana swinene ni ta mabindzu. Hakunene, ku fana ni le matikweni ya le Vupela-dyambu, nkarhi wa Khisimusi wu hundzuke yin’wana ya tindlela letinene ngopfu to bindzula eka vaendli va swilo ni vaxavisi va swona. Swikhaviso swa Khisimusi swi vekiwe erivaleni emahlweni ka switolo. Tinsimu ni mincino ya Khisimusi leyi fanaka ni ya le matikweni ya le Vupela-dyambu, leswi khale a swi nga tiviwi eRhaxiya, swi kumeka eswitolo. Vaxavisi lava khomeke tibege letikulu leti nga ni swikhaviso swa Khisimusi va xavisa swilo swa vona eswitimeleni ni le ka swo famba swin’wana swa mani na mani. Sweswo hi leswi u swi vonaka sweswi.

Hambi ku ri lava nga riki na mhaka ni bindzu leri, va nga ha karhatiwa hi nchumu wun’wana lowu endlekaka hi nkarhi lowu—ku nwa byala ngopfu ni vuyelo bya kona byo biha. Dokodela la tirhaka endhawini ya xilamulela-mhangu exibedlhele xa le Moscow u te: “Madokodela ma swi tiva leswaku loko ku tlangeriwa Lembe Lerintshwa vanhu vo tala va ta ta va vavisekile naswona va ri ni mafidzula, van’wana va tlhaviwe hi mukwana, van’wana va duvuriwile, vo tala va va va vaviseke hikwalaho ka madzolonga lama veke kona ekaya, van’wana va lwe va dakwile kasi van’wana va vaviseke etimhangwini ta timovha.” Mutivi wa sayense la tlakukeke erhavini ra Xikolo xa Sayense xa le Rhaxiya u te: “Nhlayo ya vanhu lava faka etimhangwini leti fambisanaka ni byala yi tlakuka hi ku hatlisa. Hi lembe ra 2000 a yi tlakuke swinene. Nhlayo ya vanhu lava tisungaka ni lava dlayiweke yi andzile na yona.”

Khombo ra kona, mikhuva yo tano leyi endlekaka hi nkarhi wa tiholideyi le Rhaxiya, yi nyanyisiwa hi mhaka yin’wana. Ehansi ka nhloko-mhaka leyi nge “Vanhu Va Le Rhaxiya Va Tlangela Khisimusi Kambirhi,” phepha-hungu leri nge Izvestiya ri te: “Munhu un’we eka va khume va le Rhaxiya u tlangela Khisimusi kambirhi. Hilaha swi xiyiweke hakona hi ndzawulo ya vulavisisi ya vandla leri vuriwaka Russian Public Opinion and Market Research, vanhu lava endlaka tiphesente ta nhungu lava anguleke, va pfumerile leswaku va tlangela Khisimusi hi December 25, hi ku ya hi khalendara ya Khisimusi ra Makhatoliki, na hi January 7, hi ku ya hi ya Orthodox . . . Eka van’wana nchumu wa risima hi Khisimusi a hi ku gandzela kambe lexi nga xa nkoka i ku titsakisa.” *

 Xana Ndlela Leyi Ku Tlangeriwaka Ha Yona Sweswi Yi Fundzha Kreste Hakunene?

Swi le rivaleni leswaku nkarhi wa tiholideyi wu fambisana ni ku tikhoma ko biha. Hambileswi swiendlo leswi swi nga tsakisiki, van’wana va nga ha vona onge va fanele va tlangela minkhuvo leyi hikwalaho ko xixima Xikwembu na Kreste. Ku navela ku tsakisa Xikwembu i nchumu lowu bumabumelekaka. Kambe xana Xikwembu na Kreste va yi tsakela Khisimusi? Xiya lomu yi humaka kona.

Hi xikombiso, ku nga khathariseki leswaku munhu u ri teka njhani langutelo ra Masoviet malunghana ni Khisimusi, swa tika ku kaneta mintiyiso ya matimu leyi landzelaka leyi kumekaka eka Great Soviet Encyclopedia: “Khisimusi . . . yi lombiwe eka vugandzeri bya swikwembu swa le mahlweni ka Vukreste ‘leswi a swi fa kutani swi pfuka eka lava feke,’ lebyi a byi tolovelekile exikarhi ka vanhu lava rimaka, lava hi nkarhi lowu a ku vuriwa leswaku i wa vugima-dyambu bya vuxika, lowu sukelaka eka December 21-25, lembe na lembe a va tlangela ku ‘velekiwa’ ka Xikwembu-Mukutsuri, lexi vuyetelaka ntumbuluko.”

U nga ha kuma swi ri swa nkoka leswi nsonga-vutivi lowu wu swi vulaka hi ku pakanisa: “Vukreste bya le ka malembe-xidzana yo sungula a byi nga yi tlangeli Khisimusi. . . . Ku sukela exikarhi ka lembe-xidzana ra vumune, Vukreste byi tekelele ku tlangeriwa ka vugima-dyambu bya vuxika, hi nkarhi lowu vanhu a va gandzela xikwembu Mithra, kutani vona va tlangela Khisimusi hi nkarhi lowu. Vanhu vo sungula ku tlangela Khisimusi a ku ri vaaki va le Rhoma lava a va rhandza vukhongeri. Hi lembe-xidzana ra vukhume, Khisimusi swin’we ni Vukreste swi fike ni le tikweni ra Rhaxiya, laha swi fikeke swi hlanganisiwa ni minkhuvo ya vuxika ya Maslav ya khale, naswona hi nkarhi lowu a ma fundzha mimoya ya vakokwa wa wona.”

U nga ha vutisa: ‘Xana Rito ra Xikwembu, Bibele, ri ri yini malunghana ni ku velekiwa ka Yesu hi December 25?’ Entiyisweni, Bibele a yi ri boxi siku leri Yesu a velekiweke ha rona, naswona a ku kona laha ku vuriwaka leswaku Yesu u tshame a vulavula ha rona, naswona a nga lerisanga leswaku ri tlangeriwa. Hambiswiritano, Bibele ya hi pfuna ku kuma nkarhi wa lembe lowu Yesu a tswariweke ha wona.

Hi ku ya hi Evhangheli ya Matewu, tindzima 26 na 27, Yesu u dlayiwe hi Nisani 14, se ri rhengile hi siku ra Paseka ya Vayuda leyi sunguleke hi March 31, 33 C.E. Evhangheli ya Luka yi hi byela leswaku Yesu a a ri ni malembe ya kwalomu ka 30 loko a khuvuriwa kutani a sungula vutirheli bya yena. (Luka 3:21-23) Vutirheli byebyo byi teke malembe manharhu ni hafu. Hikwalaho, Yesu a a ri ni malembe ya kwalomu ka 33 1/2 loko a fa. A a ta va a hlanganise malembe ya 34 kwalomu ka October 1, 33 C.E. Luka u vika leswaku loko Yesu a tswariwa, varisi a va “tshama ehandle ka muti, va rindza mintlhambi ya vona nivusiku.” (Luka 2:8) Varisi a va nga ta rindza mintlhambi ya vona exirhamini xa December, laha swi nga ha endlekaka ku wa gamboko eBetlehema. Kambe a va ta va ni mintlhambi ya vona kwalomu ka October 1, leyi hi ku ya hi vumbhoni ku nga nkarhi lowu Yesu a velekiweke ha wona.

Kambe ku vuriwa yini hi ku tlangeriwa ka Lembe Lerintshwa? Hilaha hi swi voneke hakona, vanhu va tikhoma hi ndlela yo biha hi nkarhi wolowo. Ku nga khathariseki matshalatshala yo  endla siku leri ri nga vi ra vukhongeri, na rona masungulo ya rona ma kanakanisa.

Swi le rivaleni leswaku hi ku ya hi swilo leswi endlekaka hi nkarhi wa tiholideyi leti, swiga swo tanihi leswi nge tiholideyi leti ti kona hikwalaho ka Yesu, a swi vuli nchumu eka vanhu. Loko u hlundzukisiwa hi moya wa bindzu ni ku tikhoma loku nga tsakisiki loku fambisanaka ni nkarhi wa Khisimusi, swin’we ni leswaku siku leri ri huma eka vukhongeri bya hava, u nga heli matimba. Ku ni ndlela leyi faneleke leyi hi nga kombisaka xichavo lexi faneleke eka Xikwembu ni ku fundzha Kreste ha yona, hi nkarhi lowu fanaka hi tiyisa vuxaka bya mindyangu.

 Ndlela Leyinene Yo Fundzha Xikwembu Na Kreste

Bibele yi hi byela leswaku Yesu Kreste a a tele ku ta “nyikela moya-xiviri wakwe wu va nkutsulo wa lavo tala.” (Matewu 20:28) U pfumele ku dlayiwa, a fela swidyoho swa hina hi ku swi rhandza. Van’wana va nga ha tsakela ku fundzha Kreste, va anakanya leswaku sweswo va nga swi endla hi nkarhi wa Khisimusi. Kambe hilaha hi swi xiyeke hakona, ku tlangeriwa ka Khisimusi na Lembe Lerintshwa a swi hlangani helo na Kreste naswona swi sungule eminkhubyeni ya vuhedeni. Nakambe, ku nga khathariseki leswaku nkarhi wa Khisimusi wu va tsakisa ku fikela kwihi vanhu van’wana, kambe wu fambisana swinene ni moya wa bindzu wo biha. Ku tlula kwalaho, i mhaka leyi tivekaka leswaku holideyi ya Khisimusi yi fambisana ni ku tikhoma loku nyumisaka loku hlundzukisaka Xikwembu na Kreste.

Xana loyi a lavaka ku tsakisa Xikwembu u fanele a angurisa ku yini? Ematshan’weni ya ku namarhela mindhavuko ya vanhu leyi nga ha endlaka munhu a titwa a enerisekile hi vukhongeri kambe leyi nga fambisaniki ni Matsalwa, munhu wa mbilu leyinene u ta lava ndlela ya ntiyiso yo fundzha Xikwembu na Kreste. Hi yihi ndlela yoleyo ya ntiyiso, naswona hi fanele hi endla yini?

Kreste hi byakwe wa hi byela: “Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.” (Yohane 17:3) Ina, munhu wa mbilu leyinene hakunene u ta lava ku nghenisa vutivi lebyi kongomeke bya ndlela yo fundzha Xikwembu na Kreste. Endzhaku ka sweswo u ta tirhisa vutivi lebyi, ku nga ri hi nkarhi wo karhi elembeni, kambe evuton’wini bya yena bya siku ni siku. Xikwembu xi tsakisiwa swinene hi matshalatshala yo tano ya ku tiyimisela, lama nga yisaka munhu evuton’wini lebyi nga heriki.

Xana u nga swi tsakela leswaku ndyangu wa wena wu va exikarhi ka lava va fundzhaka Xikwembu na Kreste hi ku pfumelelana ni Matsalwa? Timbhoni ta Yehovha ti pfune mindyangu ya timiliyoni emisaveni hinkwayo leswaku yi nghenisa vutivi lebyi bya nkoka bya le Bibeleni. Ha ku rhamba hi musa leswaku u vulavurisana ni Timbhoni ta Yehovha ta le ndhawini ya ka n’wina kumbe u ti tsalela eka adirese leyi faneleke leyi kumekaka eka tluka 2 ra magazini lowu.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Masungulo Ya Ku Tlangeriwa Ka Lembe Lerintshwa

Nghwendza Ya Orthodox Ya Le Georgia Yi Phofula Langutelo Ra Yona Hi Xivindzi

“Holideyi ya Lembe Lerintshwa yi tangunuke eka tiholideyi to tala ta vuhedeni leti humaka eRhoma wa khale. Siku ro Sungula ra January a ri ri holideyi leyi nyiketeriweke eka Janus, xikwembu xa vuhedeni naswona vito ra n’hweti leyi ri huma eka vito ra xona. Swifaniso swa Janus a swi ri ni swikandza swimbirhi eka matlhelo hamambirhi, leswi vulaka leswaku a xi vona swa nkarhi lowu hundzeke ni swa nkarhi wolowo. A ku ri ni xivuriso lexi vulaka leswaku un’wana ni un’wana la sungulaka siku ro Sungula ra January hi ntsako, ku hleka ni hi swakudya ni swakunwa swo tala, u ta heta lembe hinkwaro a tsakile naswona a hlayisekile. Eka vaaka-tiko vo tala va laha ka hina, vukholwa-hava byolebyo bya ha vonaka loko ku tlangeriwa lembe lerintshwa . . . Hi tiholideyi to karhi ta vuhedeni, vanhu a va tisa magandzelo eka xifaniso xa hava hi ku kongoma. Tiholideyi tin’wana a ti dume hi mikhuva ya ku tikhoma hi ndlela yo biha, vuoswi ni vumbhisa. Hi xikombiso, minkarhi yin’wana hi nkarhi wa holideyi ya Janus, vanhu a va dya va tlhela va nwa ku tlula mpimo, va dakwa va tlhela va endla thyaka rin’wana ni rin’wana leri fambisanaka na swilo sweswo. Loko hi tsundzuka ndlela leyi na hina eminkarhini leyi hundzeke a hi ri tlangela ha yona Lembe Lerintshwa, hi fanele hi pfumela leswaku hinkwerhu hi hlanganyerile eka nkhuvo lowu wa vuhedeni.”—Phepha-hungu ra le Georgia.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Vujagana byi tekelele vugandzeri bya Mithra

[Xihlovo Xa Kona]

Museum Wiesbaden

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Varisi a va nga ta va va ri enhoveni ni mintlhambi ya vona exirhamini xa December