Xana U Yingisa Xikwembu Kumbe Vanhu?
Xana U Yingisa Xikwembu Kumbe Vanhu?
“Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.”—MINTIRHO 5:29.
1. (a) Hi rihi tsalwa leri xihloko lexi xi sekeriweke eka rona? (b) Vaapostola a va khomeriwa yini?
VAAVANYISI va huvo leyi tlakukeke ya Vayuda va fanele va hlundzuke ngopfu. Vabohiwa a va nga ri kona. Vabohiwa va kona a ku ri vaapostola va Yesu Kreste, wanuna loyi huvo leyi tlakukeke yi n’wi gweveke rifu mavhiki ma nga ri mangani lama hundzeke. Sweswi huvo a yi tiyimiserile ku tirhana ni valandzeri va yena va le kusuhi. Kambe loko varindzi va ya va teka, va kume leswaku a va nga ri kona eswitokisini swa vona, hambileswi tinyangwa a ti lotleriwile. Ku nga ri kungani varindzi va twe leswaku vaapostola a va ri etempeleni eYerusalema, va dyondzisa vanhu handle ko chava malunghana na Yesu Kreste—ku nga ntirho lowu a va khomeriwe wona! Varindzi va kongome etempeleni, va fika va teka vaapostola va va tlherisela ekhotsweni kutani va va yisa ehubyeni.—Mintirho 5:17-27.
2. Ntsumi yi lerise vaapostola leswaku va endla yini?
2 Vaapostola a va ntshunxiwe hi ntsumi ekhotsweni. Xana a va ntshunxeriwa leswaku va nga ha xanisiwi? Doo! A va ntshunxeriwa leswaku vaaki va le Yerusalema va ta twa mahungu lamanene malunghana na Yesu Kreste. Ntsumi yi lerise vaapostola leswaku va “[hambeta va] byela vanhu marito hinkwawo ya vutomi lebyi.” (Mintirho 5:19, 20) Hikwalaho loko varindzi va le tempeleni va fika etempeleni, va kume vaapostola va ri karhi va hetisisa xileriso xexo hi ku tshembeka.
3, 4. (a) Petro na Yohane va angurise ku yini loko va lerisiwe leswaku va tshika ku chumayela? (b) Vaapostola lavan’wana vona va angule njhani?
3 Vambirhi va vachumayeri volavo lava tiyimiseleke, ku nga muapostola Petro na Yohane, va tshame va ya ehubyeni, hilaha muavanyisi-nkulu Yosefa Kayafasi, a va tsundzuxeke hakona hi ndlela yo khahla. U te: “Hi mi lerise kahle leswaku mi nga ha dyondzisi hi ku landza vito leri [ra Yesu], kambe, maswivo, mi tate Yerusalema hi dyondzo ya n’wina.” (Mintirho 5:28) Kayafasi a a fanele a nga hlamalanga loko a tlhela a vona Petro na Yohane ehubyeni. Loko a va lerise ro sungula leswaku va tshika ku chumayela, vaapostola lavambirhi va te: “Loko swi lulamile emahlweni ka Xikwembu ku yingisa n’wina ematshan’weni ya Xikwembu, avanyisani hi n’wexe. Kambe loko ku ri hina, a hi nge tshiki ku vulavula hi swilo leswi hi swi voneke ni leswi hi swi tweke.” Ku fana na muprofeta Yeremiya wa khale, Petro na Yohane a va nga ta tshika ku hetisisa ntirho wa vona wo chumayela.—Mintirho 4:18-20; Yeremiya 20:9.
4 Sweswi, a ku nga ri Petro na Yohane ntsena lava yeke ehubyeni, kambe a ku ri vaapostola hinkwavo ku katsa na Matiyasi loyi a a ha ku hlawuriwa. (Mintirho 1:21-26) Loko va lerisiwe ku tshika ku chumayela, na vona va hlamule hi xivindzi va ku: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.”—Mintirho 5:29.
Xikwembu Lexi Nga Mufumi Ni Vanhu Lava Nga Vafumi
5, 6. Ha yini vaapostola va nga xi yingisanga xileriso xa huvo?
5 Vaapostola a va ri vanhu lava yingisaka nawu lava hi ntolovelo a va nga ta xi ala xileriso xa huvo. Hambiswiritano, ku hava munhu la nga ni mfanelo yo lerisa vanhu van’wana leswaku va tlula xin’wana xa swileriso swa Xikwembu, hambiloko a ri ni vulawuri lebyikulu. Yehovha hi “La nge Henhla-henhla emisaveni hinkwayo.” (Pisalema 83:18) A hi “Muavanyisi wa misava hinkwayo” ntsena kambe i Munyiki wa Nawu la Tlakukeke, tlhelo Hosi leyi nga riki na makumu. Xileriso xihi ni xihi lexi lavaka leswaku ku tluriwa xin’wana xa swileriso swa Xikwembu a xi tirhi emahlweni ka Xikwembu.—Genesa 18:25; Esaya 33:22.
6 Mhaka leyi yi pfumeriwe hi van’wana va vatshila lavakulu va nawu. Hi xikombiso, William Blackstone, muavanyisi la tivekaka wa Munghezi wa lembe-xidzana ra vu-18, u tsale leswaku ku hava nawu wa munhu lowu faneleke wu pfumeleriwa ku lwisana ni “nawu wa nhlavutelo,” ku nga nawu lowu kumekaka eBibeleni. Hikwalaho, Sanedri yi tlulele hala ka vulawuri bya yona loko yi lerisa leswaku vaapostola va tshika ku chumayela. Vaapostola a va nga ta xi yingisa xileriso xolexo.
7. Ha yini ntirho wo chumayela a wu hlundzukisa vaprista lavakulu?
7 Vaprista lavakulu va hlundzukile hileswi vaapostola a va tiyimisele ku ya emahlweni va chumayela. Vaprista van’wana ku katsa na Kayafasi hi yexe, a va ri Vasaduki, lava a va nga pfumeli leswaku ku ta va ni ku pfuxiwa ka vafi. (Mintirho 4:1, 2; 5:17) Kambe, vaapostola a va phikelela va vula leswaku Yesu u pfuxiwile eku feni. Ku engetela kwalaho, van’wana va vaprista lavakulu a va lava ku tsakeriwa hi valawuri va Varhoma. Hi nkarhi wa tengisiwa ka Yesu, loko vaprista lavakulu va nyikiwe nkarhi wa ku amukela Yesu tanihi hosi ya vona, va huwelerile va ku: “A hi na hosi yin’wana handle ka Khezari.” (Yohane 19:15) * Vaapostola a va nga tiyisekisi ntsena leswaku Yesu u pfuxiwile eku feni kambe a va dyondzisa ni leswaku handle ka vito ra Yesu, “ku hava vito rin’wana ehansi ka tilo leri nyikiweke vanhu leri hi faneleke ku ponisiwa ha rona.” (Mintirho 2:36; 4:12) Loko vanhu vo sungula ku teka Yesu la pfuxiweke eku feni tanihi Murhangeri wa vona, vaprista lavakulu a va chava leswaku Varhoma va nga ha va hlasela kutani varhangeri va Vayuda va nga ha lahlekeriwa hi ‘ndhawu ya vona ni tiko ra vona.’—Yohane 11:48.
8. Gamaliyele u byele Sanedri xitsundzuxo xihi xa vutlhari?
8 Vumundzuku bya vaapostola va Yesu Kreste a byi vonaka byi nga ri byinene. Vaavanyisi va Sanedri a va tiyimisele ku va dlaya. (Mintirho 5:33) Hambiswiritano, swilo swi cincile hi ndlela leyi a yi nga rindzeriwanga. Gamaliyele, mutshila wa Nawu, u yime hi milenge kutani a lemuxa vatirhi-kulobye leswaku va nga hatli va teka goza. Hi vutlhari u te: “Loko kungu leri kumbe ntirho lowu wu huma evanhwini, wu ta hluleka; kambe loko wu huma eka Xikwembu, a mi nge swi koti ku va hlula.” Kutani Gamaliyele u engetele mhaka leyi ya nkoka: “Loko swi nga ri tano, kahle-kahle mi nga ha kumeka mi lwa ni Xikwembu.”—Mintirho 5:34, 38, 39.
9. I yini lexi kombisaka leswaku ntirho wa vaapostola a wu huma eka Xikwembu?
9 Lexi hlamarisaka, huvo yi xi amukerile xitsundzuxo xa Gamaliyele. Sanedri yi ‘vitane vaapostola, yi va ba, yi va lerisa leswaku va tshika ku vulavula hi ku landza vito ra Yesu, kutani yi va tshika va famba.’ Hambiswiritano, vaapostola a va tiyimiserile ku yingisa xileriso xa ntsumi xo chumayela, handle ko chavisiwa. Hikwalaho, loko se va ntshunxiwile, “siku ni siku etempeleni ni hi yindlu ni yindlu [vaapostola] a va hambeta va nga rhuteli ku dyondzisa ni ku vula mahungu lamanene hi ta Kreste, Yesu.” (Mintirho 5:40, 42) Yehovha u ma katekisile matshalatshala ya vona. Hi mpimo wo tanihi kwihi? “Rito ra Xikwembu ri ya ri kula, ni nhlayo ya vadyondzisiwa yi ya yi andza ngopfu eYerusalema.” Entiyisweni, “ntshungu lowukulu wa vaprista wu yingis[e] vupfumeri lebyi.” (Mintirho 6:7) Vaprista lavakulu va fanele va karhateke ngopfu! Vumbhoni a byi hlengeletana: Hakunene ntirho wa vaapostola a wu huma eka Xikwembu!
Lava Lwaka Ni Xikwembu A Va Nge Humeleli
10. Hi ku ya hi langutelo ra vanhu, ha yini Kayafasi a titwe a sirhelelekile exikhundlheni xa yena, kambe ha yini ntshembo wa yena a wu hoxile?
10 Hi lembe-xidzana ro sungula, vaprista lava tlakukeke va Vayuda a va vekiwa hi valawuri va Varhoma. Yosefa Kayafasi la fuweke swinene a a vekiwe exikhundlheni xa yena hi Valerius Gratus, naswona u tshame exikhundlheni xexo nkarhi wo leha ku tlula vaprista lavakulu vo tala va le mahlweni ka yena. Swi nga ha endleka Kayafasi a a ehleketa leswaku ku humelela kakwe a ku vangiwa hi vutshila bya yena bya ku kota ku vulavurisana ni matiko man’wana ni hikwalaho ka vunghana bya yena na Pilato, a ku nga vangiwi hi Xikwembu. Hambiswiritano, ku tshemba ka yena vanhu a ku n’wi yisanga ndhawu. Endzhaku ka malembe manharhu ku sukela vaapostola va humelele emahlweni ka Sanedri, valawuri va le Rhoma a va ha n’wi tsakelanga Kayafasi naswona u tshikisiwe ku va muprista lonkulu.
11. Ku humelele yini hi Pontiyo Pilato ni fambiselo ra swilo ra Vayuda, naswona wena u dyondza hi yini emhakeni leyi?
11 Xileriso xa leswaku Kayafasi a susiwa exikhundlheni xa yena a xi huma eka loyi a tlakukeke eka Pilato, ku nga Lucius Vitellius, ndhuna-nkulu ya le Siriya naswona Pilato loyi a a ri munghana lonkulu wa Kayafasi a a nga ta swi kota ku swi sivela sweswo. Entiyisweni, endzhaku ka lembe ku sukela Kayafasi a chichiwile exikhundlheni xa yena, Pilato na yena u susiwile exikhundlheni xa yena kutani a vitaniwa leswaku a ya eRhoma leswaku a ya tihlamulela hikwalaho ka swihehlo leswikulu leswi a rhwexiweke swona. Varhoma va teke ‘ndhawu ni tiko’ ra varhangeri va Vayuda lava a va veke ntshembo wa vona eka Khezari. Sweswo swi humelele hi lembe ra 70 C.E. loko mavuthu ya Varhoma ma lovise muti wa Yerusalema hi ku helela, ku katsa ni tempele ni holo ya Sanedri. Marito ya mupisalema ma ve ntiyiso emhakeni leyi: “Mi nga tshembi vanhu va xiyimo xa le henhla, hambi ku ri n’wana wa munhu wa nyama, loyi a tsandzekaka ku ponisa”!—Yohane 11:48; Pisalema 146:3.
12. Mhaka ya Yesu yi swi kombisa njhani leswaku ku yingisa Xikwembu i ndlela ya vutlhari?
12 Ku hambana ni sweswo, Xikwembu xi veke Yesu Kreste la pfuxiweke leswaku a va Muprista la Tlakukeke wa tempele ya moya leyikulu. Ku hava munhu la nga n’wi susaka exikhundlheni xolexo. Hakunene, eka Yesu “ntirho wakwe wa vuprista a wu na vatlhandlami nikatsongo.” (Vaheveru 2:9; 7:17, 24; 9:11) Xikwembu xi tlhele xi veka Yesu leswaku a va Muavanyisi wa lava hanyaka ni lava feke. (1 Petro 4:5) Leswi a nga ni vulawuri byebyo, swi ta huma eka Yesu leswaku Yosefa Kayafasi na Pontiyo Pilato va nga pfuxeriwa evuton’wini bya nkarhi lowu taka kumbe va nga pfuxiwi.—Matewu 23:33; Mintirho 24:15.
Vachumayeri Va Mfumo Va Manguva Lawa Lava Nga Ni Xivindzi
13. Eminkarhini ya manguva lawa, hi wihi ntirho lowu tikombeke leswaku a wu ri wa vanhu naswona hi wihi lowu tikombeke leswaku a wu huma eka Xikwembu? Ha yini u hlamula tano?
13 Enkarhini wa hina, ku ni vanhu vo tala lava ‘lwaka ni Xikwembu’ ku fana ni hi lembe-xidzana ro sungula. (Mintirho 5:39) Hi xikombiso, loko Timbhoni ta Yehovha ta le Jarimani ti arile ku losa Adolf Hitler tanihi Murhangeri wa tona, Hitler u hlambanyile leswaku u ta ti lovisa. (Matewu 23:10) Vandla ra yena leri nga ni vuswikoti byo yayarhela, a ri tikomba ri ta humelela ku va lovisa. Manazi ma swi kotile ku khoma magidi ya Timbhoni ma ti yisa etikampeni ta nxaniso. Ma swi kotile ni ku dlaya Timbhoni tin’wana. Kambe Manazi ma tsandzekile ku tshikisa Timbhoni eka ku tiyimisela ka tona ku gandzela Xikwembu ntsena, naswona ma tsandzekile ku herisa malandza ya Xikwembu hi ku helela. Ntirho wa Vakreste lava a wu huma eka Xikwembu, ku nga ri eka vanhu, naswona ntirho wa Xikwembu a wu nge yimisiwi. Endzhaku ka malembe ya 60, vanhu vo tshembeka lava poneke etikampeni ta nxaniso ta Hitler va ha tirhela Yehovha ‘hi mbilu ya vona hinkwayo ni hi moya-xiviri wa vona hinkwawo ni hi mianakanyo ya vona hinkwayo,’ kasi loko ku ri Hitler ni vandla ra yena ra Manazi, vo tsundzukiwa ntsena hikwalaho ka tihanyi ta vona kambe a va ha ri kona.—Matewu 22:37.
14. (a) Vakaneti va endle matshalatshala wahi leswaku va hehla malandza ya Xikwembu, naswona ku ve ni vuyelo byihi? (b) Xana malandza ya Xikwembu ma ta hela matimba hikwalaho ka swiendlo leswi? (Vaheveru 13:5, 6)
14 Emalembeni ya le ndzhaku ka matshalatshala ya Manazi, van’wana va ringetile ku lwa na Yehovha ni vanhu va yena kambe va tsandzeka. Ematikweni yo hlayanyana ya le Yuropa, vanhu lava nga ni vukanganyisi va vukhongeri ni va tipolitiki va ringetile ku endla Timbhoni ta Yehovha ti languteka onge i ‘mpambukwa lowu nga ni khombo,’ ku nga xihehlo lexi fanaka ni lexi Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a va hehliwa hi xona. (Mintirho 28:22) Ntiyiso wa mhaka hileswaku, Huvo ya le Yuropa ya Timfanelo ta Vanhu yi teka Timbhoni ta Yehovha ti ri vukhongeri, ku nga ri mpambukwa. Handle ko kanakana vakaneti va swi tiva sweswo. Hambiswiritano, va ha ya emahlweni va hehla Timbhoni. Van’wana va Vakreste lava va hlongoriwile emintirhweni ya vona hikwalaho ka nhlamuselo leyi leyi hoxeke. Vana va Timbhoni va xanisiwile eswikolweni. Vini va tindhawu lava chavaka va herise mintwanano ya miako leyi Timbhoni se a ti ri ni malembe yo tala ti yi tirhisa tanihi tindhawu to hlanganyela eka tona. Minkarhi yin’wana, vayimeri va hulumendhe a va va pfumeleli vanhu leswaku va va vaaka-tiko hikwalaho ka leswi va nga Timbhoni ta Yehovha! Nilokoswiritano, Timbhoni a ti heli matimba.
15, 16. Timbhoni ta Yehovha eFurwa ti angule njhani loko ti kanetiwa entirhweni wa tona wa Vukreste, naswona ha yini ti hambeta ti chumayela?
15 Hi xikombiso, le Furwa vanhu hi ntolovelo va anakanyela naswona a va yi hi nghohe. Hambiswiritano, vakaneti va nga ri vangani va hlohlotele leswaku ku va ni milawu leyi xikongomelo xa yona ku nga ku sivela ntirho wa Mfumo. Xana Timbhoni ta Yehovha ta kwalaho ti angule njhani? Ti hisekele ntirho wa tona wo chumayela ku tlula rini na rini naswona vuyelo bya kona bya tsakisa. (Yakobo 4:7) Phela, hi tin’hweti ta tsevu ntsena, nhlayo ya tidyondzo ta Bibele ta le kaya yi andze hi tiphesente ta 33 etikweni rero! Diyavulosi u fanele a hlundzuka swinene loko a vona vanhu va timbilu letinene eFurwa va amukela mahungu lamanene. (Nhlavutelo 12:17) Vakreste-kulorhi eFurwa va tiyiseka leswaku marito ya muprofeta Esaya ma ta hetiseka eka vona: “Tlhari rihi ni rihi leri nga ta endleriwa ku ku hlasela a ri nge humeleli, ni ririmi rihi ni rihi leri nga ta kanetana na wena ehubyeni u ta ri gweva.”—Esaya 54:17.
16 Timbhoni ta Yehovha a ti swi tsakeli ku xanisiwa. Hambiswiritano, leswi ti yingisaka xileriso xa Xikwembu lexi yaka eka Vakreste hinkwavo, a ti nge tshiki ku vulavula hi swilo leswi ti swi tweke. Ti tikarhatela ku va vaaka-tiko lavanene. Hambiswiritano, laha nawu wa vanhu wu lwisanaka kona ni wa Xikwembu, ti fanele ti yingisa Xikwembu tanihi mufumi.
Mi Nga Va Chavi
17. (a) Ha yini hi nga fanelanga hi va chava valala va hina? (b) Hi fanele hi va ni langutelo rihi hi vanhu lava hi xanisaka?
17 Valala va hina va le xiyin’weni lexi nga ni khombo swinene. Va lwa ni Xikwembu. Hikwalaho, hi ku pfumelelana ni xileriso xa Yesu, ematshan’weni yo va chava hi fanele hi khongelela lava va hi xanisaka. (Matewu 5:44) Hi khongelela leswaku loko va kaneta Xikwembu hikwalaho ka ku nga tivi, ku fana na Sawulo wa le Tarso, Yehovha hi musa u ta pfula mahlo ya vona va vona ntiyiso. (2 Vakorinto 4:4) Sawulo u ve muapostola Pawulo la nga Mukreste kutani a xanisiwa swinene hi valawuri va le nkarhini wa yena. Nilokoswiritano, u hambete a tsundzuxa vapfumeri-kulobye ku “tiveka ehansi ka tihulumendhe ni valawuri naswona va va yingisa hileswi va nga vafumi, va lunghekela ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene, va nga vulavuli ku biha hambi ku ri hi mani [hambi ku ri hi vakaneti va vona lavakulu], va nga vi lava lwaka, kambe va anakanyela, va kombisa ku rhula hinkwako eka vanhu hinkwavo.” (Tito 3:1, 2) Timbhoni ta Yehovha eFurwa ni le tindhawini tin’wana ti tikarhatela ku yingisa xitsundzuxo lexi.
18. (a) Yehovha a nga va kutsula njhani vanhu va yena? (b) Vuyelo byo hetelela byi ta va byihi?
18 Xikwembu xi byele muprofeta Yeremiya xi ku: “Ndzi na wena leswaku ndzi ku kutsula.” (Yeremiya 1:8) Yehovha a nga hi kutsula njhani enxanisweni namuntlha? A nga ha endla leswaku ku va ni muavanyisi la nga ni mianakanyo leyinene ku fana na Gamaliyele. Kumbe a nga ha endla leswaku mutirhela-mfumo la hombolokeke kumbe la kanetaka a siviwa hi la anakanyelaka, swi nga languteriwanga. Kambe, minkarhi yin’wana Yehovha a nga ha pfumelela leswaku vanhu va yena va xanisiwa. (2 Timotiya 3:12) Loko Xikwembu xi pfumelela leswaku hi xanisiwa, minkarhi hinkwayo xi ta hi nyika matimba ya ku tiyisela nxaniso. (1 Vakorinto 10:13) Naswona ku nga khathariseki leswaku Xikwembu xi pfumelela yini, ha tiyiseka hi vuyelo bya kona: Lava va lwaka ni vanhu va Xikwembu va lwa ni Xikwembu, naswona lava lwaka ni Xikwembu a va nge hluli.
19. Yi ri yini ndzimana ya lembe ra 2006, naswona ha yini yi fanela?
19 Yesu u byele vadyondzisiwa va yena leswaku va langutela ku xanisiwa. (Yohane 16:33) Hikwalaho ka leswi, marito lama kumekaka eka Mintirho 5:29 a ma si tshama ma va enkarhini ku fana ni sweswi: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.” Hikwalaho ka sweswo, marito lawa lama tsakisaka ma hlawuriwe leswaku ma va ndzimana ya lembe ya Timbhoni ta Yehovha ya 2006. Onge hi nga tiyimisela ku yingisa Xikwembu tanihi Mufumi eka lembe leri ri taka ni hilaha ku nga heriki ku nga khathariseki leswaku hi langutana na yini!
[Nhlamuselo ya le hansi]
^ par. 7 “Khezari” loyi vaprista lavakulu va n’wi seketeleke erivaleni hi nkarhi wolowo a ku ri Tiberiyo Mufumi wa Murhoma loyi a a ri ni ndhuma yo biha, mukanganyisi tlhelo mudlayi. Tiberiyo a a tiviwa na hi ku tikhoma ka yena loko biha hi tlhelo ra rimbewu.—Daniyele 11:15, 21.
Xana U Nga Hlamula?
• I xikombiso xihi lexi khutazaka lexi vaapostola va hi vekeleke xona hi ndlela leyi va langutaneke ni nkaneto ha yona?
• Ha yini minkarhi hinkwayo hi fanele hi yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu?
• Vakaneti va hina va lwa na mani kahle-kahle?
• I vuyelo byihi lebyi hi nga byi langutelaka eka lava va tiyiselaka ku xanisiwa?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 23]
Ndzimana ya lembe ya 2006 yi ri: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.”—Mintirho 5:29
[Xifaniso lexi nga eka tluka 19]
“Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]
Kayafasi a a tshemba vanhu ku ri ni ku tshemba Xikwembu