Nghena endzeni

Hundzela eka leswi nga endzeni

“Mintshaho Ya Bibele Ya Khale Swinene Ku Tlula Hinkwayo Leyi Tshameke Yi Kumiwa”

“Mintshaho Ya Bibele Ya Khale Swinene Ku Tlula Hinkwayo Leyi Tshameke Yi Kumiwa”

“Mintshaho Ya Bibele Ya Khale Swinene Ku Tlula Hinkwayo Leyi Tshameke Yi Kumiwa”

EMALEMBENI ya 25 lama hundzeke, vayimburi va le Israyele va tshubule nchumu wo hlamarisa swinene. Ebakweni leri nga sirha, eriweni ra Nkova wa Hinomu eYerusalema, va kume matsalwa-nsongwa mambirhi lamatsongo ya silivhere lama nga ni tindzimana ta Bibele eka wona. Matsalwa-nsongwa lawa ma tsariwe khale swinene Vababilona va nga si lovisa Yerusalema hi 607 B.C.E. Matsalwa lawa ma tshahe yin’wana ya mikateko leyi rhekhodiweke eka Tinhlayo 6:24-26. Vito ra Xikwembu, ku nga Yehovha, ri humelela ko hlayanyana eka matsalwa-nsongwa lawa hamambirhi. Marito lawa ma hlamuseriwa tanihi “nchumu wa khale lowu kumekeke lowu sukelaka emalembeni ya khale swinene lowu nga ni tindzimana leti humaka eBibeleni ya Xiheveru.”

Kambe, swidyondzi swin’wana a swi pfumelelani ni lembe leri nyikiweke matsalwa-nsongwa lawa, swi vula leswaku ma tsariwe hi lembe-xidzana ra vumbirhi B.C.E. Xin’wana lexi endlaka leswaku va nga pfumeli hileswi swifaniso swo sungula swa matsalwa-nsongwa lawa lamatsongo a swi nga humanga kahle, xisweswo a swi tika ku ma kambisisa hi vuxokoxoko. Leswaku ku tlhantlhiwa xiphiqo lexi xa leswaku ma tsariwe rini, ntlawa wa swidyondzi swin’wana wu endle nkambisiso lowuntshwa. Swi tirhise thekinoloji ya manguva lawa yo teka swifaniso ni ku swi nghenisa eka khompyuta leswaku ku huma swifaniso swa xiyimo xa le henhla swa matsalwa-nsongwa lawa. Vuyelo bya minkambisiso leyi leyintshwa bya ha ku kandziyisiwa. Xana ntlawa lowu wa swidyondzi wu fikelele makumu wahi?

Xo sungula, swidyondzi swi kandziyise leswaku rungula ra vuyimburi ri seketela mhaka ya leswaku matsalwa-nsongwa lawa ma tsariwe vanhu va nga si yisiwa evuhlongeni eBabilona. Loko ku kambisisiwa matsalelo ya kona ya khale—ku vekiwa ka lembe leri matsalwa-nsongwa ma tsariweke ha rona hi ku landza xivumbeko xa tinhlanga, xitayele, mayimelo, ndlela leyi marito a ma longoloke ha yona—swi kombetela enkarhini wolowo, hileswaku, eku heleni ka lembe-xidzana ra vunkombo B.C.E. Naswona xo hetelela, loko ku kambisisiwa matsalelo ya kona, ndlela leyi marito a ma peletiwa ha yona, ntlawa lowu wu gimetise xileswi: “Matsalelo ya marito eka [matsalwa-nsongwa] ma fambisana ni vumbhoni bya vuyimburi ni bya matsalelo ya khale lawa ma tirhisiwaka ku kuma nkarhi lowu matsalwa ma tsariweke ha wona.”

Magazini wa Bulletin of the American Schools of Oriental Research wu katsakanya nkambisiso lowu endliweke eka matsalwa-nsongwa ya silivhere, lawa nakambe ma tiviwaka tanihi matsalwa ya Ketef Hinnom, hi ndlela leyi: “Xisweswo hi nga tiyisekisa makumu lama fikeleriweke hi swidyondzi swo tala ya leswaku marito lama kumiweke eka matsalwa-nsongwa lawa ma tamele mintshaho ya Bibele ya khale swinene ku tlula hinkwayo leyi tshameke yi kumiwa.”

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 32]

Cave: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; inscriptions: Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority