Muprista La Tlakukeke Loyi A Avanyiseke Yesu

HI November 1990, vanhu lava a va tirha ephakini ni le patwini leri nga kwalomu ka khilomitara yin’we edzongeni wa Muti wa Khale wa Yerusalema va tshubule nchumu lowu hlamarisaka. Tere-tere yi wise lwangu ra sirha-bako ra khale hi xihoxo. Ndhawu yoleyo a yi tirhisiwa tanihi swilahlo leswikulu ku sukela hi lembe-xidzana ro sungula B.C.E. ku ya eka lembe-xidzana ro sungula C.E. Vayimburi va kume nchumu wo hlamarisa swinene endzeni ka swilahlo.

Bako leri a ri ri ni mabokisi ya 12, lawa eka wona a ku hoxiwa marhambu ya vafi loko va hete nkarhi lowu nga endlaka lembe va lahliwe emasirheni naswona mintsumbu ya vona se yi borile. Ebokisini rin’wana ro saseka ngopfu—leri a ri saseke ku tlula hinkwawo lama tshameke ma kumiwa—a ku kovotliwe vito leri nge Yehosef bar Caiapha (Yosefa n’wana wa Kayafasi).

Vumbhoni byi kombisa leswaku swi nga ha endleka leri a ku ri sirha ra muprista la tlakukeke loyi a a rhangela eka nandzu wa nkoka swinene eka leyi nga tshama yi tengiwa—ku nga nandzu wa Yesu Kreste. N’wamatimu wa Muyuda Josephus u vula leswaku muprista loyi la tlakukeke a ku ri “Yosefa, loyi a a vitaniwa Kayafasi.” EMatsalweni, u vitaniwa Kayafasi. Ha yini hi fanele hi tsakela ku twa ta yena? I yini lexi n’wi susumeteleke ku avanyisa Yesu?

Ndyangu Ni Ndhavuko

Kayafasi a a teke n’wana wa nhwanyana wa Anasi, muprista un’wana la tlakukeke. (Yohane 18:13, NW) Vukati bya vona kumbexana a byi hleriwe ka ha sele malembe leswaku va tekana, tanihi leswi mindyangu hayimbirhi a yi lava ku tiyiseka leswaku va tsakela vukati bya vona. Leswi a swi katsa ku kambisisa matimu ya xivongo leswaku va tiyiseka leswaku nxaxamelo wa vona wa vuprista wu tengile. Mindyangu leyi hayimbirhi a yi ri swigwili naswona yi ri ya xiyimo xa le henhla, kumbexana yi kume rifuwo ra yona eka tindhawu letikulu leti a yi ri na tona eYerusalema. Handle ko kanakana Anasi a a lava ku tiyiseka leswaku loyi a a ta va mukon’wana wa yena a a ta tirhisana na yena hi ku tshembeka eka swa tipolitiki.  Swi tikomba onge Anasi na Kayafasi a va wela eka mpambukwa lowu nga ni nkucetelo lowukulu wa Vasaduki.—Mintirho 5:17.

Tanihi xirho xa ndyangu wa vaprista vo hlawuleka, Kayafasi u fanele a dyondzisiwe Matsalwa ya Xiheveru ni tinhlamuselo ta wona. Swi nga ha endleka a sungule ku tirha etempeleni loko a ri ni malembe ya 20, kambe a swi tiveki leswaku u ve muprista la tlakukeke a ri ni malembe mangani.

Vaprista Lava Tlakukeke Ni Lavakulu

Eku sunguleni ku va muprista la tlakukeke a wu swi kuma tanihi ndzhaka naswona a wu ta endla ntirho wolowo vutomi bya wena hinkwabyo. Kambe hi lembe-xidzana ra vumbirhi B.C.E., Vahasimoniya va wutle vuprista lebyi tlakukeke. * Heroda Lonkulu hi yena loyi a a veka ni ku susa vaprista lava tlakukeke, a swi veka erivaleni leswaku u ni matimba yo veka ni ku susa vaprista lavakulu. Tindhuna-nkulu ta Varhoma leti a ti fuma eYudiya ti endle tano na tona.

Swiendlakalo leswi swi vange leswaku ku vumbiwa ntlawa lowu Matsalwa ma wu vitanaka “vaprista lavakulu.” (Matewu 26:3, 4) Handle ka Kayafasi, ntlawa lowu a wu katsa khale ka vaprista lavakulu, vo kota Anasi, loyi a tshikisiweke ku va muprista la tlakukeke kambe a hambeta a ri ni xithopo xexo. Ntlawa lowu a wu katsa ni mindyangu ya le kusuhi ya vaprista lava tlakukeke va nkarhi wolowo ni va khale.

Varhoma va pfumelele muti wa Yudiya leswaku wu languteriwa hi Vayuda lava nga ni swikhundlha swa le henhla ku katsa ni vaprista lavakulu. Leswi swi endle leswaku Rhoma ri lawula xifundzha xexo ni ku kuma xibalo handle ko rhumela masocha yo tala kwalaho. Rhoma a ri langutele leswaku ntlawa wa vafundhisi va Vayuda wu hlayisa ku rhula ni vuhlayiseki. Tindhuna-nkulu ta Varhoma a ti nga va rhandzi varhangeri va Vayuda, lava a va venga mfumo wa Rhoma. Kambe loko va tirhisana a swi ta va pfuna leswaku va va ni hulumendhe leyi tiyeke.

Enkarhini wa Kayafasi, muprista la tlakukeke a ku ri murhangeri wa tipolitiki wa Vayuda. Anasi a a vekiwe eka xikhundlha lexi hi Kwirino, ndhuna-nkulu ya Murhoma ya le Siriya, hi 6 kumbe 7 C.E. Ndhavuko wa varhabi wu kombisa leswaku varhangeri va Vayuda va mindyangu ya xiyimo xa le henhla a va ri ni makwanga, xihlawuhlawu, a va tshikilela naswona va ri ni madzolonga. Mutsari un’wana u ehleketa leswaku Anasi tanihi muprista la tlakukeke u tiyisekile leswaku mukon’wana wakwe “u hatla a tlakusiwa a va eka ntlawa wa vafundhisi va le tempeleni; phela, loko Kayafasi a ri eka xiyimo xa le henhla a a ta kota ku pfuna Anasi.”

Valerius Gratus, ndhuna-nkulu ya le Yudiya u suse Anasi exitulwini kwalomu ka 15 C.E. Van’wana vanharhu ku katsa ni n’wana wa Anasi wa jaha, va hatle va va vaprista lava tlakukeke. Kayafasi u ve muprista la tlakukeke kwalomu ka 18 C.E. Pontiyo Pilato, loyi a vekiweke ku va ndhuna-nkulu ya Yudiya hi 26 C.E., u n’wi tshike a ri muprista la tlakukeke ku ringana malembe ya khume ya ku fuma ka Pilato. Kayafasi u ve muprista la tlakukeke ku fikela enkarhini wa vutirheli bya Yesu ni ku chumayela ko sungula ka vadyondzisiwa va yena. Kambe Kayafasi a a nga lavi ku twa nchumu hi rungula ra Vukreste.

Ku Chava Yesu Ni Ku Chava Varhoma

Kayafasi a a teka Yesu tanihi mupfuxi wa hasahasa la nga ni khombo. Yesu u sole ntlawa wa vafundhisi hikwalaho ka ndlela leyi a va yi hlamusela ha yona milawu ya Savata a tlhela a hlongola van’wamabindzu ni vacincisi va mali etempeleni, a vula leswaku va yi endle “bako ra swigevenga.” (Luka 19:45, 46) Van’wamatimu van’wana va kholwa leswaku timakete toleto ta le tempeleni a ti ri ta ndyangu wa Anasi—swi nga ha endleka ku ri xin’wana xa swivangelo leswi endleke leswaku Kayafasi a ringeta ku pfala Yesu nomu. Loko vaprista lavakulu va rhume masocha leswaku ma ya khoma Yesu, ma hlamarisiwe hi marito ya yena lerova ma tlhele ximandla-mandla.—Yohane 2:13-17; 5:1-16; 7:14-49.

Ehleketa leswi humeleleke loko ntlawa wa vafundhisi va Vayuda wu twa leswaku Yesu u pfuxe Lazaro eku feni. Evhangheli ya Yohane yi ri: “Vaprista lavakulu ni Vafarisi va hlengeleta Sanedri va ku: ‘Xana hi ta endla yini, hikuva munhu loyi u endla masingita yo tala? Loko hi n’wi tshika hi ndlela leyi, hinkwavo va ta pfumela eka yena, kutani Varhoma va ta fika va teka ndhawu ya hina ni  tiko ra hina.’” (Yohane 11:47, 48) Sanedri a yi teka Yesu tanihi munhu la xungetaka valawuri va vukhongeri ni ku rhula ka tiko, ku nga kereke leyi Pilato a va vekeke ehenhla ka yona leswaku va yi langutela. Vandla rihi ni rihi leri dumeke leri Varhoma a va ri teka ri pfukela mfumo a ri ta va susumetela ku nghenelela etimhakeni ta Vayuda—ku nga nchumu lowu Sanedri a yi lava ku wu papalata hi ku helela.

Hambileswi a pfumeleke leswaku Yesu u endle mintirho ya matimba, Kayafasi a nga kombisanga ripfumelo eka Yesu kambe a a lava ku hlayisa xikhundlha ni vulawuri bya yena. Xana a a ta pfumerisa ku yini eka ku pfuxiwa ka Lazaro? Leswi a a ri Musaduki, Kayafasi a a nga kholwi leswaku ku pfuxiwa ka vafi ku ta va kona!—Mintirho 23:8.

Vubihi bya Kayafasi byi vonake loko a byela vafumi-kulobye a ku: “A mi anakanyi leswaku swi pfuna n’wina loko munhu un’we a fela vanhu, ematshan’weni ya leswaku tiko hinkwaro ri lovisiwa.” Rungula leri ri ya emahlweni ri ku: “Hambiswiritano, sweswo a nga swi vulanga hi ku tisungulela; kambe hikwalaho ka leswi a a ri muprista [la tlakukeke] lembe rero, u profete leswaku Yesu u ta fela tiko, naswona ku nga ri tiko ntsena, kambe leswaku vana va Xikwembu lava hangalakeke a va hlengeleta va va un’we. Hikokwalaho ku sukela siku rero va boha makungu ya ku dlaya [Yesu].”—Yohane 11:49-53.

Kayafasi a nga swi xiyanga leswaku marito yakwe a ma ri ya nkoka ngopfu. Leswi a a ri muprista la tlakukeke, u profetile. * Rifu ra Yesu a ri nga ta vuyerisa Vayuda ntsena. Gandzelo ra yena ra nkutsulo a ri ta ntshunxa vanhu hinkwavo evuhlongeni bya xidyoho ni rifu.

Xikungu Xo Dlaya Munhu

Vaprista lavakulu va Vayuda ni vakulukumba va hlengeletane ekaya ra Kayafasi va kanela leswaku va nga n’wi khoma ni ku n’wi dlaya njhani Yesu. Swi nga ha endleka muprista la tlakukeke a hoxe xandla emhakeni yo kanerisana na Yudasi Iskariyota hi mali yo xenga Yesu. (Matewu 26:3, 4, 14, 15) Hambiswiritano, Kayafasi a nga enerisekanga hi ku dlaya munhu un’we. “Hiloko vaprista lavakulu va boha makungu ya ku dlaya na Lazaro, hikuva hikwalaho ka yena Vayuda vo tala a va . . . pfumela eka Yesu.”—Yohane 12:10, 11.

Malko, nandza wa Kayafasi a a ri exikarhi ka ntshungu lowu a wu rhumiwe ku ya khoma Yesu. Mubohiwa loyi u rhange a rhumeriwa eka Anasi leswaku a ya konanisiwa kutani endzhaku a yisiwa eka Kayafasi, loyi ana se a a hlengelete vakulukumba va Vayuda leswaku va ta tenga nandzu ni vusiku, leswi a swi lwisana ni nawu wa Xiyuda.—Matewu 26:57; Yohane 18:10, 13, 19-24.

Kayafasi a nga vonanga ku ri xiphiqo loko timbhoni ta vunwa ti nga pfumelelananga loko ti nyikela vumbhoni malunghana na Yesu. Muprista la tlakukeke a a yi tiva mianakanyo ya lava a boheke na vona xikungu malunghana ni loyi a tivulaka Mesiya. Kutani u lave ku tiva loko Yesu a tivitane tano. Yesu u hlamule hi ku vula leswaku vahehli va yena va ta n’wi vona a “tshame evokweni ra xinene ra matimba naswona a ta hi mapapa ya tilo.” Hi ku kombisa ku rhandza vukhongeri, “muprista [la tlakukeke u handzule] tinguvu takwe ta le handle, a ku: ‘U sandzile! Xana ha ha ti lavela yini timbhoni?’” Sanedri yi pfumerile leswaku Yesu u fanele ku dlawa.—Matewu 26:64-66.

Loko munhu a avanyisiwile a swi fanele swi tiyisekisiwa hi Varhoma. Tanihi muhlanganisi wa Varhoma ni Vayuda, swi nga ha endleka Kayafasi ku ri yena loyi a andlaleke nandzu lowu eka Pilato. Loko Pilato a lava ku ntshunxa Yesu, Kayafasi swi nga ha endleka a a ri exikarhi ka vaprista lavakulu lava huweleleke va ku: “N’wi belele! N’wi belele!” (Yohane 19:4-6) Swi nga ha endleka ku ri Kayafasi la khutazeke ntshungu ku huwelela wu kombela leswaku ku ntshunxiwa xigevenga ematshan’weni ya Yesu naswona a a ri exikarhi ka vaprista lavakulu lava hi ndlela yo kanganyisa va huweleleke va ku: “A hi na hosi yin’wana handle ka Khezari.”—Yohane 19:15; Marka 15:7-11.

Kayafasi u ale vumbhoni bya ku pfuxiwa ka Yesu. U kanete Petro na Yohane ku katsa na Stefano. Kayafasi u tlhele a pfumelela Sawulo leswaku a khoma Vakreste hinkwavo lava a nga ta va kuma eDamaska. (Matewu 28:11-13; Mintirho 4:1-17; 6:8–7:60; 9:1, 2) Hambiswiritano, kwalomu ka 36 C.E., Kayafasi u susiwe exitulwini hi Vitellius, ndhuna-nkulu ya Murhoma ya le Siriya.

 Matsalwa ya Xiyuda a ma vulavuli hi ndlela leyinene hi ndyangu wa Kayafasi. Hi xikombiso, Talmud ya le Babilona yi ri: “Khombo eka mina hikwalaho ka yindlu ya Hanin [Anasi], khombo eka mina hikwalaho ka rihlevo ra vona” kumbe “ku onhiwa vito.” Xihehlo lexi ku anakanyiwa leswaku a xi kombetela eka “minhlangano ya le xihundleni yo veka milawu leyi tshikilelaka.”

Leswi Hi Nga Swi Dyondzaka Eka Kayafasi

Xidyondzi xin’wana xi vula leswaku vaprista lava tlakukeke a ku ri vanhu lava a va “ome nhloko, lava a va tlharihele etlhelo naswona va ri ni vuswikoti—naswona va tikurisa.” Ku tikurisa ku endle leswaku Kayafasi a ala ku amukela Mesiya. Hikwalaho a swi fanelanga swi hi hlamarisa loko namuntlha vanhu va ala rungula ra Bibele. Van’wana a va wu tsakeli ngopfu ntiyiso lowu nga eMatsalweni lerova wu nga va susumetela ku tshika mikhuva ya vona leyi va yi rhandzaka. Van’wana swi nga ha endleka va ehleketa leswaku ku va muchumayeri wa mahungu lamanene la titsongahataka swi ta va chicha xiyimo. Vanhu lava nga tshembekiki ni lava nga ni makwanga va venga mimpimanyeto ya Vukreste.

Tanihi muprista la tlakukeke, Kayafasi a a fanele a pfune Vayuda va ka vona ku amukela Mesiya, kambe ku lava xikhundlha swi endle leswaku a avanyisa Yesu. Swi nga ha endleka Kayafasi a kanete kukondza a fa. Matimu ma kombisa leswaku niloko munhu se a file, swi sala swi tiveka leswaku a a ri ni ndhuma ya njhani. Hi ndlela leyi hi hanyaka ha yona, hi tiendlela ndhuma ya hilaha ku nga heriki ni Xikwembu, ya leswo biha kumbe leswinene.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Yosefa n’wana wa Kayafasi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Bokisi lera ha ku tshuburiwaka

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 10]

Ossuary, inscription, and cave in background: Courtesy of Israel Antiquities Authority