Rito Ra Yehovha Ra Hanya

Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Nehemiya

SE A ku hundze malembe ya 12 ku sukela loko ku humelele swiendlakalo swo hetelela leswi tsariweke ebukwini ya Bibele ya Ezra. Se a wu tshinele nkarhi wa ku “[huma] ka rito ro vuyisela ni ku pfuxa Yerusalema”—xiendlakalo lexi funghaka ku sungula ka mavhiki ya 70 ya malembe lama yiseke eku fikeni ka Mesiya. (Daniyele 9:24-27) Buku ya Nehemiya i matimu ya vanhu va Xikwembu lama katsaka ku pfuxiwa ka rirhangu ra Yerusalema. Yi hlanganisa nkarhi wa nkoka wa malembe yo tlula 12, ku sukela hi 456 B.C.E. ku ya fika endzhaku ka 443 B.C.E.

Buku yoleyo, leyi tsariweke hi Ndhuna-nkulu Nehemiya, yi ni rungula leri tsakisaka ra ndlela leyi vugandzeri bya ntiyiso byi tlakusiwaka ha yona loko vagandzeri va Yehovha Xikwembu va gingiriteka va tlhela va titshega hi yena hi ku helela. Yi yi kombisa kahle ndlela leyi Yehovha a kongomisaka timhaka ha yona leswaku ku rhandza ka yena ku hetiseka. Nakambe yi tamele rungula ra murhangeri wa matimba loyi a a ri ni xivindzi. Rungula ra buku ya Nehemiya ri nyikela dyondzo ya nkoka eka vagandzeri hinkwavo va ntiyiso namuntlha, “hikuva rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba.”—Vaheveru 4:12.

“HI KU FAMBA KA NKARHI RIRHANGU RI HELA”

(Nehemiya 1:1–6:19)

Nehemiya u le khokholweni ra Xuxani, a tirhela Hosi Atazekiseki Longimanus tanihi nandza la tshembiwaka. Loko Nehemiya a twa leswaku vanhu va ka vona “va le xiyin’weni xo biha ngopfu ni le ndzhukanweni; naswona rirhangu ra Yerusalema ri mbundzumuxiwile, ni tinyangwa ta rona ti hisiwe hi ndzilo,” u khumbeke ngopfu. U khongele hi mbilu hinkwayo a lava nkongomiso eka Xikwembu. (Nehemiya 1:3, 4) Hi ku famba ka nkarhi, hosi yi vona ku tsana ka Nehemiya kutani yi n’wi pfumelela ku ya eYerusalema.

Loko a fika eYerusalema, Nehemiya u kambele rirhangu nivusiku kutani a byela Vayuda makungu ya yena yo pfuxa rirhangu. Ntirho wo aka wu sungurile. Hi hala tlhelo, ntirho na wona wu sungule ku kavanyetiwa. Hambiswiritano, leswi a ku rhangela Nehemiya loyi a a ri ni xivindzi, “hi ku famba ka nkarhi rirhangu ri [herile].”—Nehemiya 6:15.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

1:1; 2:1—Xana ‘lembe ra vu-20’ leri boxiweke etindzimaneni letimbirhi ri vulavula hi mhaka yin’we? Ina, lembe leri ra vu-20 i ra ku fuma ka Atazekiseki lowa hosi. Hambiswiritano, ndlela yo hlayela leyi tirhisiweke eka tindzimana leti yi hambanile. Matimu ma kombetela eka 475 B.C.E. tanihi lembe leri Atazekiseki a vekiweke ha rona exiluvelweni. Leswi vatsari va le Babilona a va tolovele ku hlayela malembe ya ku fuma ka tihosi ta le Peresiya ku sukela hi Nisani (March/April) ku ya eka Nisani, lembe ro sungula ra ku fuma ka Atazekiseki ri sungule hi Nisani ya 474 B.C.E. Hikwalaho, lembe ra vu-20 ra mfumo leri boxiweke eka Nehemiya 2:1 ri sungule hi Nisani ya 455 B.C.E. N’hweti ya Kislevhe (November/December) leyi boxiweke eka Nehemiya 1:1, kahle-kahle a yi ri Kislevhe ya lembe leri hundzeke—ku nga 456 B.C.E. Nehemiya u kombetela eka n’hweti yoleyo tanihi leyi na yona yi welaka eka lembe ra vu-20 ra ku fuma ka Atazekiseki. Kumbexana emhakeni leyi, a a hlayela malembe  ya ku sukela hi siku ra ku vekiwa ka hosi emfun’wini. Nakambe swi nga ha endleka Nehemiya a a hlayela nkarhi hi ku ya hi leswi Vayuda namuntlha va swi vitanaka lembe ra tiko, leri sungulaka hi n’hweti ya Tishri, leyi fambisanaka na September/October. Kambe mhaka ya xiheri hileswaku lembe leri rito ri humeke ha rona ra ku pfuxa Yerusalema a ku ri 455 B.C.E.

4:17, 18—Xana munhu a nga wu endla njhani ntirho wo aka hi voko rin’we? Eka lava rhwalaka mindzhwalo sweswo a swi nga ta va xiphiqo. Loko va rhwale ndzhwalo kumbe va wu pakatse emakatleni, a va kota ku wu khoma hi voko rin’we ivi ‘hi voko lerin’wana va khoma nseve.’ Vaaki lava a va tirha hi mavoko hamambirhi “a va lunghekile, un’wana ni un’wana hi banga esengeni rakwe, loko va ri karhi va aka.” A va lunghekele ku lwa loko vo tshuka va hlaseriwe hi nala.

5:7—Nehemiya a sungule hi ndlela yihi ku “vona va ri ni xihoxo vanhu va xiyimo xa le henhla ni vafumi lava nga khomela”? Vavanuna lava a va tlula Nawu wa Muxe hi ku lava ntswalo eka Vayuda-kulobye. (Levhitika 25:36; Deteronoma 23:19) Ku engetela kwalaho, ntswalo lowu valombisi lava a va wu lava a wu tlakukile. Loko a wu laveka n’hweti ni n’hweti, “xiphemu xa dzana” a xi ta ringana ni tiphesente ta 12 hi lembe. (Nehemiya 5:11) A ku ri xiendlo xa tihanyi ku lava ntswalo lowu eka vanhu lava se va rhwaleke ndzhwalo wo tika wa swibalo ni ku kayivela ka swakudya. Nehemiya u vone xihoxo xa vafuwi lava, naswona hi ku tirhisa Nawu wa Xikwembu, u va sorile ni ku va tshinya kutani a paluxa swidyoho swa vona.

6:5—Leswi mapapila ya xihundla hi ntolovelo a ma hoxiwa enkwameni lowu pfariweke, ha yini Sanibalati a rhumele Nehemiya “papila leri pfulekeke”? Swi nga endleka Sanibalati a a lava ku paluxa swihehlo leswi vuriweke hi ku swi rhumela hi papila leri pfuriweke. Kumbexana a a ehleketa leswaku sweswo a swi ta n’wi hlundzukisa ngopfu Nehemiya lerova a tshika ntirho wo aka a ya tihlantswa vito. Kumbe Sanibalati a nga ha va a ehlekete leswaku leswi tsariweke epapileni swi ta pfilunganya Vayuda lerova va tshika ntirho wa vona hi ku helela. Nehemiya a nga chavisiwanga hi malebvu ya nghala kutani u hambete a endla ntirho lowu a averiweke wona hi Xikwembu hi ku rhula.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

1:4; 2:4; 4:4, 5. Loko hi langutane ni swiyimo swo tika kumbe loko hi endla swiboho swa nkoka, hi fanele hi “phikelela exikhongelweni” kutani hi fambisana ni nkongomiso wa Xikwembu.—Varhoma 12:12.

1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Yehovha u hlamula swikhongelo leswi humaka embilwini swa malandza yakwe.—Pisalema 86:6, 7.

1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Hambileswi Nehemiya a a ri ni ntwela-vusiwana, u veke xikombiso lexinene tanihi wanuna wa migingiriko, la lwelaka leswo lulama.

1:11–2:3. Ntsako lowukulu wa Nehemiya a wu nga tisiwi hikwalaho ka xikhundlha xakwe lexi tlakukeke xa ku va mucheri wa vhinyo. A wu tisiwa hileswi vugandzeri bya ntiyiso a byi ya emahlweni. Vugandzeri bya Yehovha ni hinkwaswo leswi pfunetaka ku byi kondletela i nchumu lowu hi faneleke hi khathala swinene ha wona naswona wu fanele wu hi tsakisa swinene.

2:4-8. Yehovha u endle leswaku Atazekiseki a pfumelela Nehemiya a ya pfuxa rirhangu ra Yerusalema. Swivuriso 21:1 yi ri: “Mbilu ya hosi yi fana ni swinambyana swa mati evokweni ra Yehovha.  Yi hundzukela kun’wana ni kun’wana laha yi ku tsakelaka.”

3:5, 27. A hi fanelanga hi teka ntirho wa mavoko lowu endleriwaka ku yisa vugandzeri bya ntiyiso emahlweni tanihi lowu hi chichaka xiyimo, ku fana ni “lavakulu” va le Tekowa. Ematshan’weni ya sweswo, hi nga tekelela vanhu va le Tekowa va xiyimo xa le hansi lava tirheke hi ku tirhandzela.

3:10, 23, 28-30. Hambileswi van’wana va nga rhurhelaka laha ku nga ni xilaveko lexikulu xa vahuweleri va Mfumo, vo tala va hina hi seketela vugandzeri bya ntiyiso emigangeni ya ka hina. Hi nga endla tano hi ku hlanganyela entirhweni wo aka Tiholo ta Mfumo ni wa ku phalala lava weriweke hi timhangu, kambe ngopfu-ngopfu hi ku hlanganyela entirhweni wo chumayela hi Mfumo.

4:14. Loko hi langutane ni nkaneto, na hina hi nga hlula ku chava hi ku tshama hi ri karhi hi tsundzuka “lonkulu ni La chavisekaka.”

5:14-19. Eka valanguteri lava nga Vakreste, Ndhuna-nkulu Nehemiya i xikombiso lexinene xa ku titsongahata, ku pfumala vutianakanyi ni vutlhari. Hambileswi a a hisekela ku tirhisa Nawu wa Xikwembu, a nga kalanga a tshikilela van’wana leswaku a vuyeriwa. Ematshan’weni ya sweswo, u khathalele lava tshikileriwaka ni swisiwana. Nehemiya u vekele malandza hinkwawo ya Xikwembu xikombiso lexinene xa malwandla.

“OHO XIKWEMBU XANGA, NDZI TSUNDZUKE, HI VUNENE”

(Nehemiya 7:1–13:31)

Loko rirhangu ra Yerusalema ra ha ku hetiwa, Nehemiya u endle minyangwa a tlhela a endla malunghiselelo yo sirhelela muti. U hambete a tsala matimu ya swivongo swa vanhu. Loko vanhu hinkwavo va hlengeletane “entsendzeleni lowu a wu ri emahlweni ka Nyangwa ya Mati,” muprista Ezra u hlaye buku ya Nawu wa Muxe naswona Nehemiya ni Valevhi va hlamusele Nawu lowu eka vanhu. (Nehemiya 8:1) Ku dyondza hi ta Nkhuvo wa Mintsonga swi endle leswaku va hamba va tlangela nkhuvo wolowo hi ntsako.

Ku ve ni nhlengeletano yin’wana laha “mbewu ya Israyele” yi tisoleke eka swidyoho swa tiko, Valevhi va va tsundzuxa ndlela leyi Xikwembu a xi tirhisana na Israyele ha yona, naswona vanhu va endle xihlambanyo xo “famba hi ku landza nawu wa Xikwembu xa ntiyiso.” (Nehemiya 9:1, 2; 10:29) Leswi Yerusalema a wu nga si tala hi vanhu, ku tirhisiwe vuhlolotwana leswaku munhu un’we eka va khume lava nga ehandle ka muti a rhurhela endzeni ka wona. Endzhaku ka sweswo, rirhangu ri khanguriwile hi ntsako lowukulu lerova “ku tsaka ka Yerusalema ku twiwa ekule.” (Nehemiya 12:43) Endzhaku ka malembe ya 12 a vuyile, Nehemiya u suke eYerusalema a tlhelela exiavelweni xa yena xa ku tirhela Atazekiseki. Endzhakunyana, Vayuda va sungule ku tikhoma hi ndlela yo biha. Loko a tlhelela eYerusalema, Nehemiya u teke goza ro lulamisa xiyimo. Hi ku titsongahata, u tiendlele xikombelo a ku: “Oho Xikwembu xanga, ndzi tsundzuke, hi vunene.”—Nehemiya 13:31.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

7:6-67—Ha yini nxaxamelo wa Nehemiya wa masalela lama tlheleleke eYerusalema na Zerubabele wu hambana ni nxaxamelo wa Ezra wa ntsengo wa swirho swa ndyangu ha wun’we? (Ezra 2:1-65) Ku hambana koloko ku nga ha va ku vangiwe hileswi Ezra na Nehemiya va tirhiseke rungula ro huma ematsalweni yo hambana. Hi xikombiso, nhlayo ya lava tsariseleke ku tlhelela endzhaku yi nga ha va yi hambanile ni nhlayo ya lava va tlheleleke hakunene. Nakambe  tirhekhodo leti timbirhi ti nga va ti hambanile hileswi Vayuda van’wana eku sunguleni a va nga tivi lomu va davukeke kona, kambe endzhaku va swi kumisise kahle. Hambiswiritano, tirhekhodo leti timbirhi ti pfumelelana hi yinhla yin’we: Nhlayo ya lava tlheleleke eka rikwavo ku sungula a yi ri 42 360, handle ka mahlonga ni vayimbeleri.

10:34—Ha yini vanhu a va fanele ku tisa tihunyi? Nawu wa Muxe a wu nga lerisanga hi ta ku tisiwa ka tihunyi. Lunghiselelo leri ri simekiwe hikwalaho ka xilaveko lexi veke kona ntsena. Ku laveke tihunyi to tala leswaku ti tirhiseriwa ku hisa magandzelo ealitarini. Swi tikomba onge a ku kayivela Vanethinimi lava tirhaka etempeleni tanihi mahlonga lama nga riki Vaisrayele. Hikokwalaho, ku hoxiwe vuhlolotwana leswaku tihunyi ti tisiwa nkarhi na nkarhi.

13:6—Xana Nehemiya u hete nkarhi wo tanihi kwihi a nga ri kona eYerusalema? Bibele yi vula leswaku “endzhakunyana,” kumbe hi ku kongoma “eku heleni ka masiku,” Nehemiya u kombele ku ntshunxiwa swa xinkarhana eka hosi leswaku a tlhelela eYerusalema. Hikwalaho a swi koteki ku wu kuma hi ku kongoma nkarhi lowu a wu heteke a nga ri kona. Hambiswiritano, loko a tlhelele eYerusalema, Nehemiya u kume leswaku vaprista a va nga seketeriwi, hambi ku ri nawu wa Savata a wu nga hlayisiwi. Vo tala a va teke vavasati vambe naswona vana va vona a va nga xi vulavuli Xiyuda. Tanihi leswi xiyimo xi saleke xi onhaka swonghasi, swi vula leswaku Nehemiya u fanele a fambe nkarhi wo leha.

13:25, 28—Handle ko “sola” Vayuda lava tipeteke emikhuveni yo biha, hi wahi magoza man’wana lawa Nehemiya a ma tekeke leswaku a lulamisa timhaka? Nehemiya u “[tise] ndzhukano eka vona” hileswi a va byeleke vuavanyisi lebyi kumekaka eNawini wa Xikwembu. U “[be] van’wana va vona,” kumbexana hi ku lerisa leswaku va avanyisiwa. Loko a kombisa ku hlundzuka kakwe loku faneleke, u ‘tsuvule misisi ya van’wana va vona.’ Nakambe u hlongole ntukulu wa Muprista Lonkulu Eliyaxibi, loyi a tekeke n’wana wa Sanibalati lowa Muhoroni.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

8:8. Tanihi vadyondzisi va Rito ra Xikwembu, hi “hlamusela” Matsalwa hi ku vitana marito kahle ni ku ma kandziyisa hi ndlela ya kona, hi yi kombisa erivaleni ndlela leyi ma tirhaka ha yona.

8:10. “Ntsako wa Yehovha” wu tisiwa hi ku va munhu a khathala hi xilaveko xa yena xa moya kutani a xi enerisa, swin’we ni ku landzelela nkongomiso wa Xikwembu. I swa nkoka ku hisekela ku dyondza Bibele, ku va kona eminhlanganweni ya Vukreste nkarhi ni nkarhi swin’we ni ku hlanganyela hi ku hiseka eka ntirho wo chumayela hi Mfumo ni wa ku endla vadyondzisiwa!

11:2. Ku siya ndzhaka u rhurhela eYerusalema a swi koxa mali yo karhi ni ku langutana ni swiphiqo swin’wana. Lava va endleke tano hi ku tirhandzela va kombise moya wa ku tinyikela. Na hina hi nga kombisa moya lowu fanaka loko ku pfuleka tindlela to pfuna van’wana emintsombanweni ni le ka swiyimo swin’wana.

12:31, 38, 40-42. Ku yimbelela i ndlela leyinene yo dzunisa Yehovha ni ku phofula ku tlangela ka hina eka yena. Hi fanele hi yimbelela swi huma embilwini eminhlanganweni ya Vukreste.

13:4-31. Hi fanele hi tivonela leswaku hi nga pfumeleli swilo leswi vonakaka, vukanganyisi ni vugwinehi swi nghenelela evuton’wini bya hina.

13:22. Nehemiya a a swi tiva kahle leswaku a a ta tihlamulela eka Xikwembu. Na hina hi fanele hi swi tiva leswaku hi ta tihlamulela eka Yehovha.

Ku Kuma Nseketelo Wa Yehovha I Swa Nkoka!

Mupisalema u yimbelerile a ku: “Loko Yehovha a nga yi aki yindlu, i swa hava leswi vaaki va yona va tirheke hi matimba eka yona.” (Pisalema 127:1) Buku ya Nehemiya yi wu kombisa kahle ntiyiso wa marito lawa!

Dyondzo ya kona yi le rivaleni. Loko hi lava ku humelela eka xin’wana ni xin’wana lexi hi xi endlaka, hi fanele ku kuma nkateko wa Yehovha. Xana hi nga rindzela ku katekisiwa hi Yehovha handle ka loko hi rhangisa vugandzeri bya ntiyiso evuton’wini bya hina? Kutani, ku fana na Nehemiya, a hi khathaleni swinene hi vugandzeri bya Yehovha ni ku yisiwa ka byona emahlweni.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

“Mbilu ya hosi yi fana ni swinambyana swa mati evokweni ra Yehovha”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Nehemiya—wanuna wa migingiriko ni ntwela-vusiwana—a ta eYerusalema

[Swifaniso leswi nga eka tluka 10, 11]

Xana wa swi kota ku “hlamusela” Rito ra Xikwembu?