Mhaka Ya Vutomi

Ku Tiva Leswi Nga Swinene Ni Ku Swi Endla

HI KU VULA KA HADYN SANDERSON

Siku rin’wana Yesu u tshame a byela vaapostola vakwe a ku: “Loko mi tiva swilo leswi, ma tsaka loko mi swi endla.” (Yohane 13:17) Ina, hi nga va hi tiva swilo leswi nga swinene, kambe minkarhi yin’wana swi hi tikela ku swi endla! Hambiswiritano, endzhaku ko hanya malembe yo tlula 80, laha 40 ya wona ndzi ma heteke ndzi ri entirhweni wa vurhumiwa, ndza kholwa leswaku marito ya Yesu i ya ntiyiso. Ku endla leswi Xikwembu xi swi vulaka swi tisa ntsako hakunene. Mi nge ndzi hlamusela.

HI 1925, loko ndza ha ri ni malembe manharhu, vatswari va mina va ve kona eka nkulumo yin’wana ya Bibele edorobeni ra ka hina ra Newcastle, eAustralia. Nkulumo ya kona leyi nge, “Vanhu Va Timiliyoni Lava Hanyaka Sweswi A Va Nge Fi,” yi khorwise Manana leswaku u kume ntiyiso, naswona u sungule ku ya eminhlanganweni ya Vukreste nkarhi na nkarhi. Kambe, ku tsakela ka Tatana a ku tlhaveriwanga hi dyambu. U lwisane ni vupfumeri lebyi Manana a ha ku byi kumaka kutani a vula leswaku yena u to teka baji rakwe a famba loko a nga tshiki. Manana a a rhandza Tatana naswona a a nga lavi ku hambanisa ndyangu. Nilokoswiritano, a a swi tiva leswaku ku yingisa Xikwembu i swa nkoka swinene, naswona a a tiyimisele ku endla leswi nga swinene emahlweni ka xona. (Matewu 10:34-39) Tatana u fambile, naswona endzhaku ka sweswo a ndzi nga tali ku n’wi vona.

Loko ndzi tsundzuka leswi humeleleke, ndzi ku xixima ngopfu ku tshembeka ka Manana eka Xikwembu. Xiboho xakwe xi endle leswaku mina na sesi wa mina, Beulah hi vuyeriwa swinene hi tlhelo ra moya. Nakambe hi kume dyondzo ya nkoka—loko hi tiva leswi nga swinene, hi fanele hi lwela ku swi endla.

 Ku Ringiwa eRipfumelweni

Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti tiviwa hakona enkarhini wolowo, swi wu pfune ngopfu ndyangu wa ka hina. Kokwana wa xisati u tile a ta tshama na hina kutani na yena a amukela ntiyiso wa Bibele. Yena na Manana a va nga hambani entirhweni wo chumayela, laha ku tikhoma ni xinghana xa vona swi endleke leswaku vanhu va va xixima.

Hi nkarhi wolowo, vamakwerhu lava kuleke va Vakreste va ndzi khathalerile naswona va ndzi nyike vuleteri lebyinene. Endzhakunyana ndzi dyondze ku tirhisa khadi ra vumbhoni leswaku ndzi chumayela vanhu emakaya ya vona. Nakambe a ndzi tlanga tinkulumo ta Bibele eka gramafoni naswona a ndzi hlanganyela entirhweni wa ku famba exitarateni lexikulu xa doroba ndzi khome makhadi ya swirhambo. Sweswo a ku nga ri matlangwana hikuva a ndzi chava vanhu. Hambiswiritano, a ndzi swi tiva leswi nga swinene naswona a ndzi tiyimisele ku swi endla.

Endzhaku ko heta xikolo, ndzi sungule ku tirha ebankini laha a ndzi fanele ku famba-famba ndzi ya eka marhavi ya tibanki to hlayanyana exifundzheni hinkwaxo xa New South Wales. Hambileswi Timbhoni a ti nga talanga endhawini yoleyo, ndzetelo lowu ndzi wu kumeke wu ndzi pfunile leswaku ndzi tshama ndzi tiyile emoyeni. Manana u ndzi tsalele mapapila lama khutazaka lama ndzi tiyiseke hi tlhelo ra moya.

Mapapila wolawo ma ndzi pfunile hi nkarhi lowu faneleke. Ku sungule Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, naswona ndzi lerisiwe ku tsarisa evusocheni. Mufambisi wa banki a a ri mungheni wa kereke la hisekaka naswona a a ri ndhuna ya masocha ya kwalaho. Loko ndzi n’wi hlamusele leswaku a ndzi yi enyimpini hileswi ndzi nga Mukreste, u ndzi hlawurise ku tshika vukhongeri bya mina kumbe ntirho wa le bankini! Timhaka ti tike ngopfu loko ndzi ye endhawini yo tsarisela vusocha ya kwalaho. Mufambisi loyi a a ri kona naswona u ndzi xondzolote ngopfu loko ndzi tshinela etafuleni ro tsarisela eka rona. Loko ndzi ale ku sayina maphepha yo nghenela vusocha, vatirhela-mfumo va karihe ngopfu. Timhaka a ti bihile, kambe a ndzi tiyimisele ku endla leswi nga swinene. Hi ku pfuniwa hi Yehovha, ndzi rhurise mbilu kutani ndzi va ni xivindzi. Endzhakunyana loko ndzi kume leswaku ndzi le ku laviweni hi swifamona swin’wana, ndzi hatle ndzi paka swilo swa mina kutani ndzi khandziya xitimela lexi landzeleke ndzi baleka edorobeni rero!

Endzhaku ko tlhelela eNewcastle, ndzi yisiwe ehubyeni swin’we ni vamakwerhu van’wana va nkombo lava aleke ku ya evusocheni. Muavanyisi u hi gweve tin’hweti tinharhu ekhotsweni laha a hi tirhisiwa hi matimba. Hambileswi a swi tika ku va ekhotsweni, hi kume mikateko hi ku endla leswi nga swinene. Loko se hi ntshunxiwile, un’wana wa Timbhoni leti a ndzi pfaleriwe na tona, la vuriwaka Hilton Wilkinson, u ndzi kombele ku ya tirha na yena endhawini yakwe yo teka swifaniso. Kwalaho ndzi hlangane ni ntombhi yin’wana leyi ndzi heteleleke ndzi tekane na yona, ku nga Melody loyi a a tirha tanihi muamukeri wa vaendzi ni ku hlamula tinqingho endhawini yoleyo. Endzhakunyana loko ndza ha ku ntshunxiwa, ndzi kombise ku tinyiketela ka mina eka Yehovha hi ku khuvuriwa.

Ku Tivekela Pakani Yo Nghenela Ntirho Wa Nkarhi Hinkwawo

Endzhaku ko tekana, mina na Melody hi tipfulele ndhawu yo teka swifaniso eNewcastle. Endzhaku ka sweswo, hi ve ni ntirho wo tala lerova rihanyo ni vumoya bya hina swi sungula ku va ekhombyeni. Enkarhini wolowo, Ted Jaracz loyi hi nkarhi wolowo a a tirha erhavini ra Timbhoni ta Yehovha ra le Australia, loyi sweswi a nga xirho xa Huvo leyi Fumaka, u vulavule na hina hi tipakani ta hina ta swilo swa moya. Endzhaku ko vulavula na yena, hi endle xiboho xo xavisa bindzu ra hina kutani hi olovisa vutomi bya hina. Hi 1954, hi xave kharavhani ivi hi rhurhela edorobeni ra Ballarat exifundzheni xa Victoria kutani hi va maphayona  kumbe vachumayeri va evhangeli va nkarhi hinkwawo.

Loko hi ri karhi hi tirha ni vandlha leritsongo ra le Ballarat, Yehovha u katekise matshalatshala ya hina. Ku nga si hela tin’hweti ta 18, nhlayo ya vanhu lava a va va kona eminhlanganweni yi andzile yi suka eka 17 yi ya eka 70. Endzhaku hi kume xirhambo xo nghenela ntirho wo endzela mavandlha exifundzheni xa South Australia. Eka malembe manharhu lama landzeleke, hi tsakele ku endzela mavandlha ya le dorobeni ra Adelaide ni ya le tindhawini ta masimu ya vhinyo ni malamula ekusuhi ni Nambu wa Murray. Vutomi bya hina byi cince hi ndlela leyi hlamarisaka! A hi swi tsakela ku tirha swin’we ni vamakwerhu lava nga ni rirhandzu. Hi vuyeriwile swinene hi ku endla swilo leswi hi swi tivaka leswaku i swinene!

Xiavelo Xa Vurhumiwa

Hi 1958, hi tivise rhavi ra le Australia leswaku hi navela ku ya eNtsombanweni wa Matiko lowu nge “Ku Rhandza Ka Xikwembu” eDorobeni ra New York eku heleni ka lembe rero. Va hi hlamule hi ku hi rhumela tifomo ta xikombelo xa xikolo xa vurhumiwa xa le Giliyadi eUnited States. Leswi a hi ri emalembeni ya le xikarhi ka va-30 hi vukhale, a hi ehleketa leswaku se hi kurile lerova a hi nga ha faneleki ku ya eGiliyadi. Nilokoswiritano, hi rhumele swikombelo swa hina naswona hi rhamberiwe ku ya eka ntlawa wa vu-32. Loko hi ri exikarhi ka xikolo, hi kume xiavelo xa hina xa vurhumiwa xa ku ya eIndiya! Hambileswi a hi karhatekile eku sunguleni, a hi lava ku endla leswi nga swinene, kutani hi amukele xiavelo xa hina hi ntsako.

Hi fambe hi xikepe, hi ya fika eBombay (sweswi i Mumbai) siku rin’wana nimixo hi 1959. Madzana-dzana ya vatirhi a va etlele ehlalukweni. A ku ri ni risema. Dyambu ri lo na huma ho vhela hi swi tiva leswaku leswikulu swa ha ta. A hi nga si tshama hi twa ku hisa ko tano! Hi hlanganisiwe hi mpatswa lowu nga varhumiwa lowu hi phayoneke na wona eBallarat, ku nga Lynton na Jenny va ka Dower. Va hi yise eBethele ya le Indiya, ku nga yindlu leyitsongo leyi a yi ri exithezini xa vumbirhi, emuakweni lowu a wu ri ekusuhi ni xivindzi xa doroba. Lava a va tshama eBethele yoleyo a va ri vatirhi va tsevu. Makwerhu Edwin Skinner, loyi a a ri murhumiwa eIndiya ku sukela hi 1926, u hi khutaze ku xava minkwama yimbirhi leyikulu hi nga si ya exiavelweni xa hina. Vo tala a va tirhisa minkwama ya kona eswitimeleni swa le Indiya naswona yi hi pfune ngopfu eka maendzo ya hina.

Endzhaku ko famba masiku mambirhi hi xitimela, hi fike exiavelweni xa hina eTiruchchirappalli, ku nga doroba leri nga exifundzheni xa le dzongeni xa Madras (sweswi i Tamil Nadu). Kwalaho hi joyine maphayona manharhu yo hlawuleka ya le Indiya lawa a ma fanele ku chumayela vanhu va 250 000. Vutomi bya kona a byi olova. Siku rin’wana a hi lo saleriwa hi R26 ntsena leyi hi nga yi tirhisaka. Kambe loko mali yoleyo yi herile, Yehovha a nga hi tshikanga. Wanuna un’wana loyi a hi dyondza na yena Bibele u hi lombe mali yo hirha yindlu leyi faneleke yo khomela minhlangano eka yona. Siku rin’wana loko hi heleriwe hi swakudya, muakelani un’wana hi malwandla u hi tisele swakudya leswi cheriweke kheri. A ndzi swi rhandza, kambe a swi khalakhasa lerova swi ndzi khomise ntsikwana!

Ensin’wini

Hambileswi vanhu van’wana le Tiruchchirappalli a va vulavula Xinghezi, vunyingi a byi vulavula Xitamil. Hikwalaho, hi we hi pfuka hi dyondza xingheniso xo olova ensin’wini hi ririmi rero. Sweswo swi endle leswaku vanhu va kwalaho va hi xixima.

Vutirheli bya yindlu ni yindlu a hi byi tsakela swinene. Vanhu va le Indiya va ni malwandla hi ntumbuluko, naswona vo tala a va hi rhamba hi ta timula torha na vona. Leswi hakanyingi mahiselo ya kona a ma fika eka 40°C, a hi ma tlangela ngopfu malwandla ya vona. Loko hi nga si vula rungula ra hina, a swi tolovelekile leswaku hi rhanga hi ku vutisana ta vutomi. Hakanyingi vini va muti a va vutisa mina ni nghamu ya mina va ku: “Mi huma kwihi? Xana mi ni vana? Ha yini mi nga ri na vona?” Loko va kuma leswaku a hi na vona, hakanyingi a va hi byela hi n’anga yin’wana leyi nga hi pfunaka ku kuma vana! Nilokoswiritano, mabulo wolawo a ma hi pfulela ndlela yo titivisa eka vona ni ku hlamusela nkoka wa ntirho wa hina lowu sekeriweke eBibeleni.

Vanhu vo tala lava a hi va chumayela a va ri evukhongerini bya Vuhindu—ku nga vukhongeri lebyi hambaneke swinene ni Vukreste. Ematshan’weni yo phikizana hi ku pfuva-pfuvana ka filosofi ya Vuhindu, a hi chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu—naswona ku ve ni vuyelo lebyinene.  Ku nga si hela tin’hweti ta tsevu, kwalomu ka vanhu va 20 va sungule ku ta eminhlanganweni ekaya ra hina ra varhumiwa. Un’wana wa vanhu lava a ku ri Nallathambi loyi a a ri munjhiniyara wa timhaka to aka. Yena ni n’wana wakwe wa jaha, Vijayalayan, endzhaku va pfune vanhu va kwalomu ka 50 leswaku va va malandza ya Yehovha. Nakambe Vijayalayan u tirhenyana erhavini ra le Indiya.

Ku Famba-famba

A hi nga si heta ni tin’hweti ta tsevu hi ri eIndiya, loko ndzi hlawuriwa ku va mulanguteri wa muganga wo sungula la nga ta tshama nkarhi wo leha. Ntirho wolowo a wu katsa ku famba-famba eIndiya hinkwaro, ku hlela tinhlengeletano ni ku tirha swin’we ni mintlawa ya tindzimi ta kaye. A ti vuya. Hi pake swiambalo ni swibya swa hina ku ringana tin’hweti ta tsevu eka titiromele tinharhu ni le ka minkwama ya hina kutani hi suka edorobeni ra Madras (sweswi i Chennai) hi famba hi xitimela. Leswi nsimu leyi hlanganisiwaka hi mulanguteri wa muganga a yi hlanganisa mpfhuka wa 6 500 wa tikhilomitara hi ku anama, a hi tshama hi ri eku fambeni. Siku rin’wana hi Sonto hi gimete nhlengeletano yin’wana edorobeni ra Bangalore leri nga edzongeni. Kutani hi suke hi ya en’walungwini eDarjeeling etintshaveni ta Himalaya hi ya khoma nhlengeletano yin’wana hi vhiki leri landzelaka. Riendzo ro ya eDarjeeling a ri katsa mpfhuka wa tikhilomitara ta 2 700 ni ku cinca switimela swa ntlhanu.

Loko ha ha ku sungula ku famba-famba, a hi tsakela ku kombisa filimi leyi nge The New World Society in Action. Filimi leyi yi endle leswaku vanhu va tolovelana ni ntirho wa nhlengeletano ya laha misaveni ya Yehovha. Hakanyingi, vanhu va madzana a va va kona eka minkombiso leyi. Siku rin’wana, hi kombise filimi leyi eka vanhu van’wana lava a va hlengeletane etlhelo ka pato. Loko filimi ya ha ya emahlweni, ri sungule ku khidzimbela hiloko ku vonaka xidzedze xi ta etlhelweni leri a hi hlengeletane eka rona. Leswi ntshungu wu nga tshama wu pfuxa mpfilumpfilu loko filimi yi kavanyetiwa, ndzi boheke ku ya emahlweni ndzi yi tlangisa kambe ndzi yi hatlisisanyana. Lexi tsakisaka filimi yi hele handle ko kavanyetiwa loko mpfula yi sungula ku na.

Eka malembe lama landzeleke, mina na Melody hi famba-fambe etindhawini to tala ta le Indiya. Leswi ndhawu yin’wana ni yin’wana a yi ri ni swakudya, maambalelo, ririmi ni mbango wo hambana ni wa ndhawu yin’wana, a hi twa onge hi suka etikweni rin’wana hi ya eka rin’wana. Ntumbuluko wa Yehovha wu ni swilo swo hambana-hambana hakunene! Swi tano ni hi swiharhi swa le Indiya. Siku rin’wana loko hi dzime matende ekhwatini ra Nepalese, hi kote ku vona yingwe leyikulu. A ku ri xiharhi xo xonga swinene. Ku xi vona swi endle leswaku hi swi navela swinene ku tshama eParadeyisini laha ku nga ta va ni ku rhula exikarhi ka vanhu ni swiharhi.

Ku Fambisana Ni Malunghiselelo Ya Nhlengeletano

Eminkarhini yoleyo ya khale, vamakwerhu va le Indiya a va fanele va fambisana kahle ni malunghiselelo ya nhlengeletano ya Yehovha. Emavandlheni man’wana, loko va ri ekamareni ro khomela minhlangano, vavanuna a va tshama etlhelo ra vona ni vavasati swi va tano. Minhlangano a yi  nga sunguli hi nkarhi. Endhawini yin’wana, a ku biwa nsimbi ku vitaniwa vahuweleri va Mfumo va ta eminhlanganweni. Etindhawini tin’wana vahuweleri a va ya eminhlanganweni hi ku landza nkarhi wa dyambu ku nga ri wa wachi. Tinhlengeletano a ti pfa ti nga khomiwi naswona minkarhi yin’wana valanguteri va xifundzha a va nga ma endzeli mavandlha. Vamakwerhu a va swi tsakela ku endla leswinene kambe a va lava ku leteriwa.

Hi 1959, nhlengeletano ya Yehovha yi sungule Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo. Nongonoko lowu wo letela wa misava hinkwayo wu pfune valanguteri va xifundzha, maphayona yo hlawuleka, varhumiwa ni vakulu va mavandlha leswaku va hetisisa vutihlamuleri bya vona bya Matsalwa hi ndlela leyi humelelaka. Loko xikolo xexo xi sungula eIndiya hi December 1961, ndzi ve muleteri wa kona. Hakatsongo-tsongo, ndzetelo wolowo wu pfune mavandlha etikweni hinkwaro naswona ma endle nhluvuko hi ku hatlisa. Loko vamakwerhu va tive leswi nga swinene, moya wa Xikwembu wu va susumetele ku swi endla.

Mintsombano leyikulu na yona yi khutaze vamakwerhu ni ku endla leswaku va va ni vun’we. Wun’wana wa mintsombano leyi nga rivalekiki i Ntsombano Wa Matiko wa “Mahungu Lamanene Lama Nga Heriki” lowu khomeriweke eNew Delhi hi 1963. Timbhoni leti humaka etindhawini to hambana-hambana ta le Indiya ti fambe tikhilomitara to tala leswaku ti ta entsombanweni wolowo, to tala ti tirhisa mali ya tona yo hetelela leswaku ti va kona. Leswi ku fikeke ni vamakwerhu va 583 lava humaka ematikweni man’wana ya 27, a ku ri ro sungula Timbhoni ta kwalaho ti hlangana ni vamakwerhu vo tala lava endzeke.

Hi 1961, mina na Melody hi rhambiwe ku va swirho swa ndyangu wa Bethele wa le Bombay, laha hi ku famba ka nkarhi ndzi veke xirho xa Komiti ya Rhavi. Ndzi tlhele ndzi nyikiwa swiavelo swin’wana. Ndzi ve mufamberi wa marhavi ku ringana malembe yo tala, etindhawini ta le Asia ni le Middle East. Leswi ntirho wa ku chumayela a wu yirisiwile eka vunyingi bya matiko lawa, vahuweleri va kwalaho a va fanele ku va ni “vuxiyaxiya kukota tinyoka naswona [va] kala nandzu kukota matuva.”—Matewu 10:16.

Ku Engeteriwa Ka Miako Ni Ku Cinca

Hi 1959, loko hi fika ro sungula eIndiya a ku ri ni vahuweleri lava hisekaka va 1 514. Namuntlha, nhlayo yoleyo yi andzile yi tlula 24 000. Leswaku ku khathaleriwa ku andza loku, hi rhurhe kambirhi hi ya eBombay kumbe ekusuhi na kona, hi rhurhela emiakweni leyintshwa ya Bethele. Kutani hi March 2002, ndyangu wa Bethele wu tlhele wu rhurha, wu ya emuakweni lowuntshwa lowu akiweke ekusuhi ni le Bangalore edzongeni wa Indiya. Eka muako lowu wa manguva lawa, sweswi ku tshama swirho swa Bethele swa 240, laha swin’wana swa swona swi hundzuluxelaka tibuku ta Bibele hi tindzimi ta 20.

Hambileswi mina na Melody a hi swi langutele hi mahlo-ngati ku rhurhela eBangalore, hi boheke ku tlhelela eAustralia hi 1999 hikwalaho ka mavabyi. Sweswi hi swirho swa ndyangu wa Bethele eSydney. Hambileswi hi sukeke eIndiya, ha ha va rhandza swinene vanghana ni vana va hina va moya lava hi va siyeke etikweni rero. Swa tsakisa hakunene ku kuma mapapila lama humaka eka vona!

Loko hi tsundzuka malembe yo tlula 50 hi ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo, mina na Melody hi titwa hi katekisiwile swinene. Enkarhini lowu hundzeke, a hi ringeta ku teka vanhu swifaniso leswaku swi tshama swi hlayisekile emaphepheni, kambe hi endle xiboho xo antswa xo endla leswaku vanhu va tshama va ri karhi va hanya emianakanyweni ya Xikwembu. Mawaku mintokoto leyinene leyi tisiweke hi xiboho xa hina xo rhangisa ku endla ku rhandza ka Xikwembu evuton’wini! Entiyisweni, ku endla leswi Xikwembu xi vulaka leswaku swi lulamile swi tisa ntsako hakunene!

[Mimepe leyi nga eka tluka 15]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

INDIA

New Delhi

Darjeeling

Bombay (Mumbai)

Bangalore

Madras (Chennai)

Tiruchchirappalli

[Swifaniso leswi nga eka tluka 13]

Hadyn na Melody hi 1942

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Ndyangu wa Bethele eIndiya, hi 1975