Ku Hlula Swihinga ePanama

“PANAMA, ri fana ni buloho leri hlanganisaka misava.” Marito lawa yo thopa ma vuriwe malembe ya 50 lama hundzeke eka nongonoko wa xiya-ni-moya lowu dumeke etikweni rero ra le Amerika Xikarhi. Namuntlha, ma hlamusela ndlela leyi vanhu vo tala va titwaka ha yona malunghana ni tiko rero.

Panama ri hlanganisa Amerika N’walungu na Amerika Dzonga. Ku tlula kwalaho, Buloho ra xiviri leri vuriwaka Bridge of the Americas ri famba ri lulama ni Muhocho wa Panama lowu dumeke. Muhocho lowu endliweke hi vunjhiniyara byo hlamarisa, wu tsemakanya etikweni rero wu hlanganisa lwandle ra Atlantic ni ra Pacific. Leswi swi endla leswaku swikepe leswi humaka emisaveni hinkwayo swi tsemakanya hi tiawara ti nga ri tingani ntsena ematshan’weni yo heta masiku kumbe mavhiki yo hlayanyana. Ina, Panama i buloho ra nkoka leri hlanganisaka matiko yo tala ya misava.

Ku Ni Buloho Ku Tlhela Ku Va Ni Vanhu Va Tinxaka-xaka

Tiko ra Panama ri ni vanhu vo tala va tinxaka-xaka. Vanhu lava, swin’we ni vaaka-tiko van’wana vo tala va kwalaho, va endle leswaku ku va ni tinxaka-nxaka  ta vanhu lava hangalakeke ni tiko leri ro saseka. Hambiswiritano, xana swi nga koteka ku hlanganisa vanhu lava hambileswi va hambanaka hi swiyimo, ndhavuko, vukhongeri ni ririmi kutani va va ni mianakanyo ni xikongomelo xin’we lexi sekeriweke eka ntiyiso wa risima lowu kumekaka eRitweni ra Xikwembu?

Ina, swi nga koteka. Marito ya muapostola Pawulo lama tsariweke eka Vaefesa 2:17, 18 ma kombisa leswaku Vakreste va lembe-xidzana ro sungula—Vayuda ni Vamatiko—va swi kotile ku hlula xihinga lexi fanaka hi xisekelo xa gandzelo ra Kreste leri endlaka leswaku ku va ni vun’we. Pawulo u tsarile: “[Yesu] u tile kutani a vula mahungu lamanene ya ku rhula eka n’wina, lava nga ekule ngopfu, ni ku rhula eka lava nga ekusuhi, hikuva ha yena, hina mintlawa yimbirhi ya vanhu, hi kota ku tshinelela Tatana hi moya wun’we.”

Hilaha ku fanaka namuntlha, Timbhoni ta Yehovha ti twarisa “mahungu lamanene ya ku rhula” ePanama eka vanhu ni mintlawa leyi humaka etindhawini ta le kule swinene ni lava nga ni vukhongeri byo hambana-hambana. Ku va ni vun’we lebyi tsakisaka exikarhi ka lava ‘tshinelelaka’ Yehovha. Hikwalaho, le Panama ku vumbiwe mavandlha hi tindzimi ta tsevu—Xipaniya, Xicanton, Ririmi ra Mavoko ra le Panama, Xinghezi ni tindzimi timbirhi ta kwalaho, ku nga Xikuna ni Xingobe (Xiguaymí). Swa khutaza ku twa ndlela leyi swirho swa mintlawa leyi swi veke ni vun’we ha yona loko swi gandzela Yehovha.

Ku Hlula Swihinga eComarca

Vangobe hi vona va nga tala ngopfu eka vaaka-tiko va tinxaka ta nhungu va le Panama. Ntlawa lowu wu ni vanhu va kwalomu ka 170 000, lava vunyingi bya vona va tshamaka endhawini leyikulu leyi ya ha ku thyiwaka comarca. Xiphemu lexikulu xa ndhawu leyi xi ni tintshava leti nga ni maribye ni makhwati laha ku fambekaka ntsena hi milenge, swin’we ni tindhawu to saseka ta le timbuweni laha u nga fikaka kona loko u famba hi le lwandle. Vanhu vo tala va tshama ekusuhi ni minkova, leswi endlaka swi olova leswaku va tleketla swilo, kasi van’wana va tshama ekusuhi ni timbuwa. Vaaki vo tala lava tshamaka e-comarca va tihanyisa hi ku byala kofi etintshaveni, hi ku  phasa tinhlampfi, kumbe hi ku rima. Vo tala va nghena tikereke ta Vujagana. Hambiswiritano, ku ni vanhu lava nghenaka kereke ya kwalaho leyi tiviwaka tanihi Mama Tata. Kasi van’wana va ya eka ti-sukia (vangoma) leswaku va ya tshunguriwa loko va vabya kumbe loko va vona onge va karhatiwa hi mimoya yo biha. Hambileswi vo tala va vulavulaka Xipaniya, ririmi leri twisisiwaka kahle i Xingobe.

Ku Fikelela Vanhu Va Timbilu Letinene Hi Swikwekwetsu

Timbhoni ta Yehovha ta swi xiya leswaku i swa nkoka ku pfuna vanhu leswaku va dyondza ntiyiso hi ndlela leyi nga ta fikelela mianakanyo ni timbilu ta vona. Leswi swi ta va susumetela ku hundzula mahanyelo ya vona leswaku ma pfumelelana ni misinya ya milawu ya Bibele. Hikwalaho, maphayona yo hlawuleka lama averiweke eswiphen’wini swa nhungu swa ndhawu yoleyo, ma dyondze Xingobe ma pfuniwa hi Timbhoni ta kwalaho leti vulavulaka ririmi rolero.

Mavandlha ya 14 lama nga kona endhawini yoleyo ma tikomba ma ha ta kula. Hi xikombiso, malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, Dimas na Gisela, mpatswa lowu nga maphayona yo hlawuleka, va averiwe evandlheni leritsongo ra vahuweleri va kwalomu ka 40 endhawini leyi nga eribuweni, leyi vuriwaka Tobobe. A swi nga va oloveli ku tolovela maendzo lawa a va ma teka nkarhi na nkarhi hi xikwekwetsu leswaku va ya chumayela vanhu lava titsongahataka lava tshamaka eRibuweni ra Atlantic. Dimas na Gisela va xiye leswaku mati ya le lwandle lama rhuleke minkarhi yin’wana ma nga hundzuka ma va magandlati lama nga ni khombo swinene. Mavoko ni minhlana ya vona a swi tshamela ku pandza endzhaku ko famba hi xikwekwetsu ku suka eka ximutana xin’wana ku ya eka xin’wanyana. Ntlhontlho wun’wana a ku ri ku dyondza ririmi ra kwalaho. Hambiswiritano, ku tinyikela ka vona ni ku tiyisela ka vona ku hakeriwile hi 2001 loko vanhu va 552 va ve kona eXitsundzuxweni xa rifu ra Kreste.

Ehase ka nsonga wa Tobobe ku ni ximutana xa Punta Escondida. Ntlawa lowutsongo wa vahuweleri a wu hamba wu tsemakanya nsonga lowu—loko maxelo ma wu pfumelela—wu ya eminhlanganweni le Tobobe naswona swiviko swi kombise leswaku a swi ta koteka ku vumba vandlha lerintshwa endhawini leyi. Hikwalaho, Dimas na Gisela va komberiwe ku rhurhela le Punta Escondida. Ku nga si hela malembe mambirhi, ntlawa wa le Punta Escondida wu kule wu va vandlha leri nga ni vahuweleri va 28, naswona lava a va va kona vhiki na vhiki enkulumeni ya le rivaleni a va va 114 hi xiringaniso. Hi 2004 vandlha leri lerintshwa a ri tsake ngopfu hileswi eXitsundzuxweni xa rifu ra Kreste a ku te vanhu va 458.

Ku Dyondzisa Vanhu Ku Hlaya Ni Ku Tsala

Eka vanhu vo tala va timbilu letinene, ku dyondza ku hlaya ni ku tsala swi va pfunile leswaku va va ni vuxaka lebyikulu na Yehovha. Fermina, nhwanyana la humaka endhawini leyi nga ni tintshava ya comarca i un’wana wa vona. Varhumiwa lava nga Timbhoni lava a va tirha endhawini leyi a tshamaka eka yona va kume leswaku wa ri yingiserisisa rungula ra Mfumo. Loko va kombele ku dyondza Bibele na yena, u vule leswaku wa swi tsakela ku dyondza leswi engetelekeke. Kambe a ku ri ni xiphiqo. A a vulavula Xipaniya ni Xingobe, kambe a a nga swi koti ku hlaya kumbe ku tsala tindzimi teto. Murhumiwa  un’wana u vule leswaku a nga n’wi dyondzisa, a tirhisa broxara leyi nge Titolovete Ku Hlaya Ni Ku Tsala. *

Fermina a a ri xichudeni lexi tiyimiseleke swinene, a ti lunghiselela kahle tidyondzo ta yena, a wu endla hinkwawo ntirho-kaya wa yena a tlhela a praktisa mapeletelo hi ku gingiriteka. Ku nga si hela lembe, se a a swi kota ku hlaya broxara leyi nge U Nga Va Munghana Wa Xikwembu! * Loko ku hleriwe leswaku ku va ni minhlangano, Fermina u sungule ku va kona. Hambiswiritano, leswi ndyangu wa yena a wu ri evuswetini, a swi n’wi tikela ku hakelela yena ni vana va yena loko va ya eminhlanganweni. Loko phayona rin’wana ri xiye xiphiqo xa Fermina, ri n’wi khutaze leswaku a rhunga ni ku xavisa tirhoko ta ndhavuko wa Vangobe. Fermina u endle tano, naswona hambileswi a ku ri ni swin’wana leswi a a swi pfumala, kambe u tirhise mali leyi a a yi kuma leswaku a ya eminhlanganweni ya Vukreste ntsena. Yena ni ndyangu wakwe se va rhurhele endhawini yin’wana, naswona u hambeta a endla nhluvuko hi tlhelo ra moya. Va tsaka hileswi se va kotaka ku hlaya kambe xa nkoka ngopfu hileswi se va tivaka Yehovha.

Ku Chumayela Lava Feke Tindleve

Le Panama, mindyangu yo tala leyi swirho swa yona swi feke tindleve yi tala ku khomiwa hi tingana. Minkarhi yin’wana, vanhu volavo lava feke tindleve a va nga yisiwi exikolweni. Vanhu vo tala lava feke tindleve va titwa va ri ni xivundza naswona va vona onge va honisiwa, tanihi leswi swi tikaka swinene ku vulavurisana na vona.

Hikwalaho, swi ve erivaleni leswaku ku fanele ku endliwa swo karhi leswaku vanhu lava feke tindleve va ta twa mahungu lamanene. Ntlawa wa maphayona lama hisekaka ni van’wana va sungule ku dyondza Ririmi ra Mavoko ra le Panama hileswi va khutaziweke hi mulanguteri la famba-fambaka. Matshalatshala ya vona ma hakeriwile.

Loko lembe ra 2001 ri ya eku heleni, se a ku ri ni ntlawa wa vanhu lava tirhisaka ririmi ra mavoko le Dorobeni ra Panama. Vanhu lava a va va kona eminhlanganweni a va va kwalomu ka 20. Loko vamakwerhu se va ri tiva kahle ririmi leri, va kote ku chumayela vo tala lava a vo sungula ku “twa” ntiyiso wa le Bibeleni hi ririmi ra ka vona. Timbhoni to tala leti nga ni vana lava feke tindleve na tona ti sungule ku va kona eminhlanganweni kutani ti xiya leswaku vana va tona va ti twisisa hi ku olova tidyondzo ta Bibele naswona va wu hisekela swinene ntiyiso. Hakanyingi, vatswari a va dyondza ririmi ra mavoko xisweswo va kota ku vulavula ku antswa ni vana va vona. Vatswari va kote ku pfuna vana va vona hi tlhelo ra moya naswona va xiye leswaku vuxaka bya ndyangu bya tiya. Ntokoto wa Elsa ni n’wana wa yena wa nhwanyana Iraida wu swi kombisa kahle leswi.

Mbhoni leyi tirhaka ni ntlawa wa ririmi ra mavoko yi twe leswaku ku ni munhu la vuriwaka Iraida, hiloko yi n’wi endzela kutani yi n’wi nyika  broxara leyi nge Tsakela Vutomi eMisaveni Hi Masiku! * Iraida swi n’wi tsakise swinene leswi a koteke ku swi dyondza eswifanisweni malunghana ni misava leyintshwa. Ku sunguriwe dyondzo ya Bibele na yena hi broxara leyi. Loko va heta broxara yoleyo, va tirhise broxara leyi nge I Yini Leswi Xikwembu Xi Swi Languteleke Eka Hina? * Hi nkarhi wolowo, Iraida u sungule ku kombela mana wa yena leswaku a n’wi pfuna ku lunghiselela swin’we ni ku n’wi hlamusela rungula leri nga kwalaho.

Elsa a a ri ni swiphiqo swimbirhi: Leswi a a nga ri Mbhoni a a nga wu tivi ntiyiso wa le Bibeleni, naswona a a nga ri twisisi ririmi ra mavoko. A a byeriwe leswaku a nga fanelanga a vulavurisa n’wana wa yena hi ririmi ra mavoko kambe n’wana wa yena u fanele a dyondza ku vulavula. Hikwalaho, manana ni n’wana a va nga swi koti kahle ku vulavurisana. Hi ku susumetiwa hi xikombelo xa Iraida xo lava mpfuno, Elsa u kombele leswaku n’wana wa yena a dyondzeriwa hi Mbhoni ya le vandlheni rero. U te: “Ndzi endle xikombelo lexi hikwalaho ka n’wana wa mina, tanihi leswi a ndzi nga si tshama ndzi vona Iraida a tsakile evuton’wini bya yena.” Elsa u hlanganyerile loko ku dyondziwa ni n’wana wa yena kutani u dyondze ririmi ra mavoko. Loko Elsa a tinyika nkarhi lowu engetelekeke wo va ni n’wana wa yena, se a va vulavurisana kahle ekaya. Iraida u sungule ku hlawula vanghana hi vutlhari, naswona a ya eminhlanganweni ya vandlha. Sweswi manana ni n’wana wa yena va va kona eminhlanganweni ya Vukreste nkarhi na nkarhi. Elsa wa ha ku khuvuriwa, naswona Iraida na yena u endla nhluvuko wa leswaku a khuvuriwa. Elsa u vula leswaku i ro sungula a tiva n’wana wa yena kahle nileswaku sweswi va vulavula hi swilo swa nkoka swo tala leswi nga swa risima eka vona havambirhi.

Ntlawa wa ririmi ra mavoko wu kurile kutani hi April 2003 wu sungule ku va vandlha leri sweswi ri nga ni vahuweleri va Mfumo va 50, naswona lava vaka kona eminhlanganweni va tlula nhlayo yoleyo. N’we-xa-nharhu xa vanhu lava va fe tindleve. Mintlawa yin’wana ya vanhu va ririmi ra mavoko yi karhi ya vumbiwa emadorobeni manharhu lama nga ehandle ka Doroba ra Panama. Hambileswi ntirho wa ha riki wukulu ensin’wini leyi, a swi kanakanisi leswaku ku tekiwe goza lerikulu ro endla leswaku vanhu va timbilu letinene lava feke tindleve va kota ku va ni vuxaka ni Muvumbi wa vona wa rirhandzu, Yehovha Xikwembu.

Vuyelo lebyi i xikombiso xa leswi swi endlekaka etikweni ra Panama hinkwaro. Hambileswi va humaka eka mindhavuko ni tindzimi to hambana-hambana naswona va nga kurisiwangiki hi ndlela leyi fanaka, va tele lava se va gandzelaka Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso hi vun’we. Ntiyiso wa Rito ra Yehovha wu hundziseriwe eka van’wana ku nga khathariseki swiphiqo swo vulavurisana leswi nga kona etikweni leri, leri vo tala va ri tekaka ri ri “buloho leri hlanganisaka misava.”—Vaefesa 4:4.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Mepe lowu nga eka tluka 8]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

LWANDLE RA KHARIBIYA

PANAMA

Tobobe

LWANDLE RA PACIFIC

Muhocho wa Panama

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Vavasati va Vakuna va khome swilo leswi lukiweke

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Murhumiwa a ri karhi a chumayela wansati wa Mungobe

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Timbhoni ta Vangobe ti ri karhi ti khandziya xikwekwetsu ti ya enhlengeletanweni ya siku ro hlawuleka

[Swifaniso leswi nga eka tluka 11]

Ntiyiso wa le Bibeleni wa chumayeriwa hambileswi ku nga ni ku hambana ka mindhavuko ni ririmi le Panama

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Dyondzo ya “Xihondzo xo Rindza” hi ririmi ra mavoko

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Elsa ni n’wana wa yena Iraida, se va vulavurisana kahle

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 8]

Ship and Kuna women: © William Floyd Holdman/Index Stock Imagery; village: © Timothy O’Keefe/Index Stock Imagery