Mhaka Ya Vutomi

Ku Tiva Xivangelo Xa Ku Va Xikwembu Xi Pfumelela Ku Xaniseka Swi Cince Vutomi Bya Mina

HI KU VULA KA HARRY PELOYAN

Ha yini Xikwembu xi pfumelela ku xaniseka? Xivutiso xexo xi ndzi karhate ku sukela loko ndza ha ri xifanyetana. Vatswari va mina a va ri vanhu va migingiriko, a va tshembeka naswona a va rhandza ndyangu wa vona. Kambe Tatana a a nga ngheni kereke, kasi Manana a a ya sweswo. Kutani a va nga ri na yona nhlamulo ya xivutiso xa mina.

XIVUTISO lexi xi ndzi karhate ni ku tlurisa hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ni le ndzhaku ka yona, loko ndzi ri xirho xa Vuthu ra le Matini ra United States ku ringana malembe manharhu. Loko nyimpi yi herile, ndzi averiwe exikepeni lexi a xi yisa swilo swo phalala le Chayina. Ndzi fike ndzi heta kwalomu ka lembe hinkwaro, ndzi hlalela ndlela leyi vanhu a va xaniseka ha yona.

Machayina i vanhu va migingiriko, lava nga ni mabyongo. Kambe vo tala a va dya mbitsi va xeva hi nhlomulo hikwalaho ka vusweti ni madzolonga lama lumekiweke hi Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Lexi a xi ndzi twisa ku vava ngopfu i ku vona vana vo xonga lava vunyingi bya vona a va ondzile va ambale switlakati, va ta kombela swilo eka hina loko hi fika eribuweni.

Ha Yini?

Ndzi velekiwe hi 1925 naswona ndzi kulele le California eU.S.A. A ndzi nga si tshama ndzi vona xiyimo xo fana ni lexi. Kutani a ndzi tshamela ku tivutisa ndzi ku, ‘Loko ku ri ni Muvumbi wa matimba hinkwawo, ha yini a tshika vanhu vo tala swonghasi va xaniseka hi ndlela leyi, ngopfu-ngopfu vana lava nga riki na nandzu?’

Nakambe a ndzi tivutisa leswaku loko Xikwembu xi ri kona hakunene, ha yini xi tshike vanhu  va yayarheriwa ni ku xaniseka hi ndlela leyi ematin’wini hinkwawo—ngopfu-ngopfu eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, loko ku mbumburheka vanhu vo tlula 50 wa timiliyoni. Ku tlula kwalaho, enyimpini yoleyo, ha yini vanhu va vukhongeri byin’we va dlayanile hi ku kuceteriwa hi vafundhisi va vona, hileswi va tshamaka ematikweni yo hambana?

Theleskopu

Loko ku sungula Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava hi 1939 ivi ku mbumburheka vanhu vo tala swonghasi, ndzi nambe ndzi anakanya leswaku Xikwembu xi fanele xi nga ri kona. Kutani etidyondzweni ta sayense ta xikolo xa hina xa le henhla, xichudeni xin’wana ni xin’wana xi byeriwe leswaku xi endla nchumu wo karhi lowu fambisanaka ni sayense. Tanihi leswi a ndzi rhandza ku tiva swilo swa le mpfhukeni, ndzi sungule ku endla theleskopu leyikulu leyi nga ni xivoni lexi anameke tisentimitara ta 20.

Leswaku ndzi endla theleskopu leyi, ndzi xave xinghilazani xo hundzanyana eka 2,5 wa tisentimitara hi ku bumbula lexi anameke 20 wa tisentimitara kutani ndzi xi endla xirhendzevutana hi mukwana wo tsema nghilazi. Kutani ndzi sungule ntirho wo tika wo xi hutha hi voko leswaku xi hundzuka xivoni xo yelana ni ndyelo. Sweswo swi endle leswaku ndzi sala ndzi nga ha ri na nkarhi wo endla swin’wana endzhaku ka tidyondzo ta xikolo ta tsevu wa tin’hweti. Loko xivoni xi herile, ndzi xi namarhete eka phayiphi yo leha ya nsimbi kutani ndzi nghenisa swinghilazani swo vona ekule ni le kusuhi.

Siku rin’wana nimadyambu loko ku ri hava mapapa ni n’weti, ndzi humesele theleskopu ya mina ehandle ro sungula kutani ndzi languta tinyeleti ni tipulanete leti nga kusuhi na hina. Ndzi hlamarisiwe hi ku vona swilo swo tala swonghasi etilweni leswi hlelekeke hi ndlela yo hlamarisa. Kutani loko ndzi kuma leswaku “tinyeleti” tin’wana kahle-kahle a ti ri swirimela swo tanihi Milky Way leyi nga ekusuhi ni misava ya hina, laha xirimela xin’wana ni xin’wana xi nga ni tibiliyoni ta tinyeleti, ndzi sale ndzi tikhome nomu hi ku hlamala.

Kutani ndzi te embilwini ya mina: ‘E-e, swilo leswi a swi lo tiendlekela. A ku na nchumu lowu hlelekeke hi ndlela leyi lowu nga endlekaka hi xiwelo. Vuako byi hleleke hi ndlela yo hlamarisa lerova byi vonaka byi endliwe hi munhu wo karhi la tlhariheke swinene. Xana swi nga endleka Xikwembu xi ri kona?’ Leswi ndzi swi voneke hi theleskopu swi endle leswaku ndzi tianakanya malunghana ni vonelo leri a ndzi ri na rona ra leswaku Xikwembu a xi kona.

Kutani ndzi tivutisile: ‘Loko hakunene ku ri ni Xikwembu lexi nga ni matimba ni vutlhari lerova xi kota ku aka vuako byo hlamarisa swonghasi, xana xi tsandziwa hi yini ku lulamisa xiyimo lexi hlomulaka mbilu laha misaveni? Ha yini xi pfumelele maxangu lawa hinkwawo?’ Loko ndzi vutisa swivutiso sweswo eka lava nghenaka kereke, a vo khoma la va tshika, va khoma lahaya va tshika.

Loko ndzi hete xikolo xa le henhla ni malembe yo hlayanyana ekholichi, ndzi joyine Vuthu ra le Matini ra United States. Hambiswiritano,  vafundhisi va masocha na vona a va swi kotanga ku hlamula swivutiso swa mina. Hakanyingi lava a va nghena kereke a va vula swin’wana swo fana ni leswi, “Swo tiviwa hi Xikwembu ntsena.”

Ndzi Ya eMahlweni Ndzi Lava Nhlamulo

Loko ndzi suke eChayina, swivutiso leswi a ndzi ri na swona malunghana ni ku va Xikwembu xi pfumelela ku xaniseka swi ye emahlweni swi ndzi karhata. A ndzi nga swi koti ku swi sula emianakanyweni ya mina, ngopfu-ngopfu loko ndzi famba ndzi vona masirha ya masocha eswihlaleni swo hambana-hambana leswi a hi yima eka swona loko hi tlhelela ekaya hi le lwandle ra Pacific. Vunyingi bya masirha ya kona a ku ri ya majaha lawa ma feke ma nga si mila ni meno.

Loko ndzi fika eUnited States ivi ndzi ntshunxiwa eka vuthu ra le matini, ndzi hetise lembe ra tidyondzo ta mina eYunivhesiti ya Harvard le Cambridge, eMassachusetts. Endzhaku ka lembe rero ndzi thwasile ivi ndzi kuma digri ya mina, kambe a ndzi tlhelelanga ekaya eCalifornia. Ndzi vone swi antswa ku tshama nkarhinyana eMugangeni wa le Vuxeni ndzi ringeta ku kuma tinhlamulo ta swivutiso swa mina. A ndzi anakanya hi ku ya eDorobeni ra New York laha ku nga ni vukhongeri byo tala, leswaku ndzi ya etikerekeni to hambana-hambana ndzi ya twa leswi dyondzisiwaka.

Le New York, mhani-nkulu wa mina, Isabel Kapigian, u ndzi amukerile leswaku ndzi tshama na yena. Yena ni vana vakwe vambirhi, Rose na Ruth, a va ri Timbhoni ta Yehovha. Ndzi anakanye leswaku tidyondzo ta vona a ti nge ndzi pfuni nchumu, kutani ndzi sungula ku ya etikerekeni tin’wana, ndzi vulavula ni vanhu va kona ndzi tlhela ndzi hlaya tibuku ta kona. A ndzi va vutisa leswaku ha yini Xikwembu xi pfumelela ku xaniseka, kambe a vo tifanela na mina. Ndzi anakanye leswaku kumbexana Xikwembu a xi kona.

Ku Kuma Tinhlamulo

Kutani ndzi vutise Mhani-nkulu ni vana vakwe loko swi lulamile leswaku ndzi hlaya tibuku ta vona, ndzi kuma leswi Timbhoni ta Yehovha ti pfumelaka swona. Loko ndzi hlaye tibuku ta vona, ndzi hatle ndzi kuma leswaku Timbhoni ti hambane ngopfu ni vukhongeri byin’wana. Tinhlamulo ta kona a ti huma eBibeleni naswona a ti enerisa swinene. Swi nga si ya kwihi, ndzi kume tinhlamulo ta swivutiso swa mina malunghana ni ku va Xikwembu xi pfumelela ku xaniseka.

Nakambe ndzi kume leswaku Timbhoni ta Yehovha  ti seketela tinhlamulo ta tona leti humaka eBibeleni hi swiendlo. Hi xikombiso, ndzi vutise Mhani-nkulu leswi majaha lama nga Timbhoni ta Yehovha ma swi endleke eJarimani hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Xana ma ye evusocheni etikweni rero, ma ku “Hanya Hi Masiku Hitler!,” ma tlhela ma losa mujeko wa Manazi? U hlamule a ku, a swi vanga tano. Naswona hikwalaho ka ku papalata ku yima ni ntlawa wo karhi wa swa tipolitiki, majaha wolawo ma yisiwe etikampeni ta vakhotsiwa laha ku dlayiweke vunyingi bya wona. U hlamusele leswaku hi nkarhi wa nyimpi Timbhoni ta Yehovha ti endle nchumu wun’we etindhawini hinkwato—a ti yimanga ni ntlawa wo karhi wa tipolitiki. Hambi ku ri ematikweni ya xidemokrati, majaha lama nga Timbhoni ta Yehovha ma pfaleriwe ekhotsweni hileswi ma aleke ku yima ni ntlawa wo karhi.

Kutani Mhani-nkulu u ndzi kombele leswaku ndzi hlaya Yohane 13:35, leyi nge: “Hinkwavo va ta tiva leswaku mi vadyondzisiwa va mina, loko mi rhandzana.” Vakreste va ntiyiso va fanele va va ni mfungho wolowo wa ku rhandzana emisaveni hinkwayo. A va fanelanga va hlanganyela enyimpini, va dlayana hileswi va humaka ematikweni yo hambana! U ndzi vutisile: “Xana u anakanya leswaku a swi ta koteka ku va Yesu ni vadyondzisiwa vakwe va lwa hi xivona etinyimpini ta le tindhawini leti nga ehansi ka Rhoma, va dlayana?”

Nakambe u ndzi pfulele 1 Yohane 3:10-12. Yona yi ri: “Vana va Xikwembu ni vana va Diyavulosi va vonaka hi leswi: Mani na mani la nga hambetiki a famba hi ku lulama a nga humi eka Xikwembu, hambi ku ri loyi a nga rhandziki makwavo. . . . Hi fanele hi rhandzana; hi nga fani na Kayini, loyi a humeke eka lowo homboloka ivi a dlaya makwavo.”

Bibele yi swi veka erivaleni. Vakreste va ntiyiso va rhandzana, ku nga khathariseki leswaku va tshama etikweni rihi. Xisweswo, va nga ka va nga dlayi vamakwavo va vona va moya kumbe munhu un’wana. Hi yona mhaka leyi Yesu a vuleke leswi hi valandzeri vakwe: “Vona a hi xiphemu xa misava, tanihi leswi mina ndzi nga riki xiphemu xa misava.”—Yohane 17:16.

Ha Yini Ku Xaniseka Ku Pfumeleriwile

Hi ku hatlisa ndzi dyondze leswaku Bibele ya hi hlamusela leswaku ha yini Xikwembu xi pfumelele ku xaniseka. Yi hlamusela leswaku loko Xikwembu xi vumbe vatswari va hina vo sungula, xi va vumbe va hetisekile, xi va veka entangeni lowu nga paradeyisi. (Genesa 1:26; 2:15) Nakambe xi va nyike nyiko leyi tsakisaka—ntshunxeko wa ku tihlawulela. Kambe a va fanele ku tirhisa nyiko yoleyo hi ndlela leyinene. Loko a va lo yingisa Xikwembu ni milawu ya xona, a va ta hambeta va hanya va hetisekile eparadeyisini. A va ta ndlandlamuxa mindzilakana ya paradeyisi yoleyo kukondza misava hinkwayo yi va paradeyisi. Naswona vana va vona a va ta va lava hetisekeke, kutani hi ku famba ka nkarhi misava leyi a yi ta va paradeyisi leyi tsakisaka laha vanhu lava hetisekeke ni lava tsakeke a va ta tshama eka yona.—Genesa 1:28.

Hambiswiritano, loko Adamu na Evha va hlawula ku nga ha fumiwi hi Xikwembu, kutani a xi nga ha ta va pfumelela leswaku va va vanhu lava hetisekeke. (Genesa 2:16, 17) Khombo ra kona, vatswari va hina vo sungula va tirhise ntshunxeko wa vona wa ku tihlawulela hi ndlela yo biha hikuva va hlawule ku nga ha fumiwi hi Xikwembu. Va hlohloteriwe hi xivumbiwa xa moya lexi xandzukeke lexi endzhaku xi tiviweke xi ri Sathana Diyavulosi. U lave ku nga ha fumiwi hi Xikwembu a tlhela a navela vugandzeri lebyi fanelaka Xikwembu ntsena.—Genesa 3:1-19; Nhlavutelo 4:11.

Xisweswo Sathana u ve “xikwembu xa mafambiselo lawa ya swilo.” (2 Vakorinto 4:4) Bibele yi ri: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka.” (1 Yohane 5:19) Yesu u vitane Sathana leswaku i “mufumi wa misava.” (Yohane 14:30) Ku nga yingisi ka Sathana ni ka vatswari va hina vo sungula ku vangele vanhu hinkwavo ku  nga hetiseki, madzolonga, rifu, nhlomulo ni maxangu.—Varhoma 5:12.

‘A Yi Le Ka Munhu’

Leswaku xi kombisa ndlela leyi ku honisa milawu ya Muvumbi a swi ta khumba vanhu ha yona, Xikwembu xi pfumelele vuyelo bya kona ku ringana malembe yo tala. Nkarhi wolowo wu endle leswaku vanhu hinkwavo va vona ntiyiso wa leswi Bibele yi swi vulaka: “Ndlela ya munhu wa la misaveni a yi le ka yena. Munhu loyi a fambaka a nga ka a nga wu kongomisi nkondzo wa yena. Ndzi lulamise, Wena Yehovha.”—Yeremiya 10:23, 24.

Kutani, endzhaku ka malembe-xidzana lawa hinkwawo, ha swi vona leswaku ku tilawula handle ka nkongomiso wa Xikwembu swi tise khombo. Xisweswo, xikongomelo xa Xikwembu i ku herisa vuyelo byo biha lebyi vangiweke hileswi vanhu a va nga lavi ku kongomisiwa hi xona ni hi milawu ya xona.

Vumundzuku Lebyinene

Vuprofeta bya Bibele byi kombisa leswaku ku nga ri khale Xikwembu xi ta herisa mafambiselo lawa yo biha ya swilo: “Hi nkarhinyana, lowo homboloka a nge he vi kona . . . Kambe lavo rhula va ta dya ndzhaka ya misava, hakunene va ta kuma ntsako lowu heleleke eku rhuleni lokukulu.”—Pisalema 37:10, 11.

Vuprofeta lebyi kumekaka eka Daniyele 2:44 byi ri: “Emasikwini ya tihosi teto [mimfumo hinkwayo ya mixakaxaka leyi nga kona sweswi] Xikwembu xa le tilweni xi ta veka mfumo lowu wu nga ta ka wu nga lovisiwi. Mfumo lowu wu nga ka wu nga hundziseriwi eka vanhu van’wana. Wu ta pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo, kambe wona wu ta tshama hilaha ku nga riki na makumu.” Ku fuma ka munhu ku nge he tlheli ku pfumeleriwa. Misava hinkwayo yi ta fumiwa hi Mfumo wa Xikwembu. Ehansi ka nkongomiso wa wona, misava hinkwayo yi ta endliwa paradeyisi naswona vanhu va ta va lava hetisekeke leswaku va hanya hi ntsako hilaha ku nga heriki. Bibele ya tshembisa: “[Xikwembu] xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona.” (Nhlavutelo 21:4) Mawaku vumundzuku lebyinene lebyi Xikwembu xi hi lunghiseleleke byona!

Vutomi Lebyi Hambaneke

Ku kuma tinhlamulo leti enerisaka ta swivutiso swa mina swi cince vutomi bya mina. Ku sukela kwalaho, a ndzi lava ku tirhela Xikwembu ni ku pfuna van’wana leswaku va kuma tinhlamulo toleto. Ndzi twisise nkoka wa leswi 1 Yohane 2:17 yi swi vulaka: “Misava [mafambiselo lawa ya sweswi ya swilo lama lawuriwaka hi Sathana] ya hundza ni ku navela ka yona, kambe loyi a endlaka ku rhandza ka Xikwembu u tshama hi masiku.” A ndzi swi lava hi mbilu hinkwayo ku hanya hilaha ku nga heriki emisaveni leyintshwa ya Xikwembu. Ndzi vone swi antswa ku tshama eNew York kutani ndzi sungula ku hlanganyela ni vandlha ra Timbhoni ta Yehovha ra kwalaho, naswona ndzi kume mintokoto yo tala leyi tsakisaka loko ndzi ri karhi ndzi pfuna van’wana ku dyondza leswi mina ndzi swi dyondzeke.

Hi 1949, ndzi hlangane na Rose Marie Lewis. Yena, mana wakwe Sadie swin’we ni vasesi va yena va tsevu, hinkwavo a va ri Timbhoni ta Yehovha. Rose a a tirhela Xikwembu entirhweni wa nkarhi hinkwawo wa ku chumayela. A a ri ni timfanelo to tala letinene naswona hi ku hatlisa ndzi sungule ku n’wi rhandza. Hi tekanile hi June 1950 naswona hi tshame eNew York. Ntirho lowu a hi wu endla a wu hi tsakisa swinene naswona a hi tsaka hi ntshembo wa hina wa ku hanya emisaveni leyintshwa ya Xikwembu.

Hi 1957, mina na Rose Marie hi rhambiwe leswaku hi nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha le Brooklyn, eNew York. Hi June 2004 se a hi ri ni malembe ya 54 hi tekanile, laha 47 ya wona hi ma heteke hi tshama eyindlu-nkulu eBrooklyn. Malembe wolawo a ma tele ntsako wa  ku tirhela Yehovha ni ku tirha swin’we ni vapfumeri-kulobye va magidi.

Ku Xaniseka Ka Mina Lokukulu

Lexi vavisaka, eku sunguleni ka December 2004, Rose Marie u kamberiwile kutani ku kumiwa leswaku a a ri na tshumba ra khensa eka hahu rakwe. Madokodela ma vule leswaku tshumba leri a ri kula hi xihatla ngopfu kutani a ri fanele ri susiwa. Vuhandzuri byi endliwe eku heleni ka December naswona endzhaku ka vhiki, dokodela u nghene ekamareni ra le xibedlhele laha Rose a a ri kona swin’we na mina kutani a ku: “Rose Marie muka ekaya! Se u hanyile!”

Hambiswiritano, endzhaku ka masiku ma nga ri mangani ntsena a vuyile, Rose Marie u sungule ku va ni switlhavi leswikulu ekhwirini ni le tindhawini tin’wana. Switlhavi leswi swi nyanyile kutani a tlhelela exibedlhele leswaku a ta tlhela a kamberiwa. Ku kumiwe leswaku swirho swin’wana swa yena swa nkoka a swi endla mafelangati lawa a ma sivela swirho sweswo ku kuma moya wo tenga. Madokodela ma endle hinkwaswo leswi ma nga swi kotaka leswaku ma lulamisa xiphiqo lexi, kambe ma tsandzekile. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, hi January 30, 2005, ndzi hlangavetane ni xiendlakalo lexi vavisaka swinene evuton’wini bya mina hinkwabyo. Murhandziwa wa mina Rose Marie u lovile.

Hi nkarhi wolowo a ndzi ri ni malembe ya kwalomu ka 80 hi vukhale naswona se a ndzi vone ku xaniseka ka vanhu evuton’wini bya mina hinkwabyo, kambe leswi a swi hambanile. Hilaha Bibele yi vulaka hakona, mina na Rose Marie a hi ri “nyama yin’we.” (Genesa 2:24) Ndzi vone ku xaniseka ka van’wana naswona na mina a ndzi twa ku vava loko vanghana ni maxaka va lova. Kambe ndzi khomiwe hi gome lerikulu loko nsati wa mina a lova naswona ndzi ve na rona nkarhi wo leha. Sweswi ndzi swi twisisa kahle leswaku ku fa ka varhandziwa va hina ku tise nhlomulo lowukulu ku ringana malembe yo tala evanhwini.

Nilokoswiritano, leswi ndzi ma tivaka masungulo ya ku xaniseka ni ndlela leyi ku nga ta herisiwa ha yona, swa ndzi pfuna leswaku ndzi kota ku langutana ni xiyimo lexi. Pisalema 34:18 yi ri: “Yehovha u le kusuhi ni lava va tshovekeke mbilu; ni lava va pfotlokeke emoyeni wa va ponisa.” Xilotlelo xo tiyiselela ku xaniseka loku i ku tiva leswaku Bibele yi dyondzisa leswaku ku ta va ni ku pfuka ka vafi, leswi vulaka leswaku lava nga emasirheni va ta huma, va va ni lunghelo ro hanya hilaha ku nga heriki emisaveni leyintshwa ya Xikwembu. Mintirho 24:15 yi ri: “Ku ta va ni ku pfuxiwa ka lava lulameke ni ka lava nga lulamangiki.” Rose Marie a a xi rhandza ngopfu Xikwembu. Ndza tiyiseka leswaku Xikwembu a xi n’wi rhandza hi ndlela leyi fanaka naswona xi ta n’wi tsundzuka kutani xi n’wi pfuxa hi nkarhi wa xona lowu faneleke, ku nga ri khale.—Luka 20:38; Yohane 11:25.

Hambileswi u vaka ni xirilo lexikulu loko u feriwe hi murhandziwa, ntsako wa ku tlhela u amukela murhandziwa wa wena loko a pfuxiwa eku feni wu ta va wukulu swinene. (Marka 5:42) Rito ra Xikwembu ra tshembisa: “Lava feke va wena va ta hanya. . . . Misava yi ta endla leswaku lava hluriweke hi rifu va velekiwa.” (Esaya 26:19) Vo tala exikarhi ka “lava lulameke” lava boxiweke eka Mintirho 24:15 swi nga ha endleka va rhanga va pfuxiwa. Hakunene nkarhi wolowo wu ta va lowu tsakisaka! Naswona un’wana wa lava nga ta pfuxiwa ku ta va Rose Marie. U ta hoyozeriwa hi ndlela leyi tsakisaka hi varhandziwa va yena! Enkarhini wolowo swi ta enerisa hakunene ku hanya emisaveni leyi nga hava ku xaniseka!

[Swifaniso leswi nga eka tluka 9]

Ndzi vone ku xaniseka ka vanhu loko ndzi ri eChayina

[Swifaniso leswi nga eka tluka 10]

Ku sukela hi 1957, a ndzi tirha eBrooklyn, eyindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehovha

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Ndzi tekane na Rose Marie hi 1950

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Loko hi tlangela lembe ra vu-50 hi tekanile, hi 2000