Matshalatshala Lamakulu Yo Khutaza Vanhu Leswaku Va Hlaya Bibele

U fele ekwandzasini ra le vuxeni bya Siberia, hikwalaho ko xengiwa, a ri eka xiyimo lexi khomisaka tingana. A hi vangani va swi tsundzukaka leswaku u ve un’wana wa vanhu lava veke ni xandla swinene eku hluvukiseni ka Magriki-kulobye hi tlhelo ra moya. Vito ra mubula-ndlela loyi la nga tekeriwiki enhlokweni i Seraphim. Matshalatshala yakwe yo khutaza vanhu leswaku va hlaya Bibele ma endle leswaku a hetelela a file.

SERAPHIM u hanye enkarhini lowu tiko ra Grikiya a ra ha ri xiphemu xa Mfumo wa Ottoman. George Metallinos, ku nga xidyondzi xa Orthodox ya Magriki, u vule leswaku hi nguva leyi “swikolo leswinene a swi kala” ngopfu naswona “vanhu vo tala a va nga dyondzekanga,” ku katsa ni vafundhisi.

A ku ri ni ku hambana lokukulu exikarhi ka Xigriki xa Xikoine (lexi tolovelekeke) ni Xigriki lexi a xi tirhisiwa hi nkarhi wolowo, swin’we ni tindzimi tin’wana letitsongo. Ku hambana loku ku ve kukulu ngopfu lerova Xikoine, lexi Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki ma tsariweke hi xona, a xi nga ha twisisiwi hi vanhu lava nga dyondzangiki. Endzhaku ka njhekanjhekisano lowu veke kona, varhangeri va kereke va hlawule ku tirhisa Xigriki xa Xikoine, lexi vanhu vo tala a va nga xi twisisi.

Stephanos Ioannis Pogonatus u velekiwe hi va-1670 ehansi ka xiyimo lexi, a huma endyangwini lowu dumeke swinene exihlaleni xa Lesbos, lexi nga eGrikiya. Xihlala lexi a xi ri evuswetini naswona vanhu vo tala a va nga dyondzanga. Ku kayivela ka swikolo ku endle leswaku Stephanos a kuma dyondzo ya yena ya xisekelo emutini wa tinghwendza wa le kusuhi ni le ka vona. U vekiwe ximfumo tanihi mudiyakoni wa Kereke ya Orthodox ya Magriki a ha ri ntsongo swinene kutani a thyiwa vito ra Seraphim.

Torha ra Seraphim ro kuma dyondzo ri endle leswaku hi va-1693 a ya eConstantinople (sweswi ku nga Istanbul, eTurkey). Hi ku famba ka nkarhi, vutshila byakwe byi endle leswaku a xiximiwa hi vanhu lava nga ni ndhuma va le Grikiya. Ku nga ri khale, vandla ra le xihundleni ra tiko ra Grikiya ri n’wi rhume leswaku a ya ri yimela eka Mufumi Peter Lonkulu wa le Rhaxiya. Riendzo leri ro ya eMoscow ri endle leswaku Seraphim a hundza ematikweni yo tala ya le Yuropa, laha a nga fika a ngheniwa hi moya lowu a wu ri kona hi nkarhi wolowo, wa ku lwela ku cinca fambiselo ra vukhongeri ni wa ku hisekela dyondzo. Hi 1698, Seraphim u ye eNghilandhi laha a nga fika a vonana ni vanhu vo hlawuleka eLondon ni le Oxford. U yisiwe eka Bixopo-nkulu wa le Canterbury, la nga murhangeri wa Kereke ya Anglican, loyi hi ku famba ka nkarhi a veke mpfuno lowukulu swinene eka Seraphim.

A Humesa Bibele

Loko a ha ri le Nghilandhi, Seraphim u xiye leswaku Magriki a ma byi lava swinene vuhundzuluxeri lebyintshwa bya “Testamente Leyintshwa” (Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki) lebyi hlayekaka kahle ni ku twisiseka hi ku olova. Hi ku tirhisa vuhundzuluxeri bya nghwendza Maximus, lebyi humesiweke kwalomu ka malembe ya makume-ntlhanu lama hundzeke, Seraphim u sungule ku kandziyisa vuhundzuluxeri lebyintshwa, lebyi nga riki na swihoxo, lebyi hlayekaka ni ku twisiseka hi ku olova. U sungule ntirho wa yena hi nkhinkhi lowukulu  kambe u hatle a heleriwa hi mali. Xiyimo xi sungule ku antswa loko Bixopo-nkulu wa le Canterbury a tshembise ku n’wi pfuna hi mali leyi lavekaka. Hi ku khutaziwa hi nseketelo wolowo, Seraphim u xave maphepha yo gandlisa a tlhela a vulavurisana ni vagandlisi.

Kambe ntirho wo gandlisa a wa ha fike eka Evhangheli ya Luka ntsena. Hiloko ku cinca ka xiyimo xa politiki le Nghilandhi swi endla leswaku Bixopo-nkulu wa le Canterbury a tshika ku seketela ntirho lowu hi timali. Seraphim a nga helanga matimba, u kombele vanhu van’wana lava fuweke leswaku va n’wi pfuna hi mali naswona u swi kotile ku humesa nkandziyiso wa yena lowu pfuxetiweke hi 1703. Yin’wana ya mali ya kona a yi humesiwe hi Vandla ro Yisa Evhangheli eMatikweni Mambe.

Tivholumo timbirhi ta khale ta Maximus a ti ri ni rungula ra Xigriki xo sungula. A ti ri tikulu naswona a ti tika. Nkandziyiso wa Seraphim lowu pfuxetiweke a wu tsariwe hi tinhlanga letitsongo, a wu ri ni vuhundzuluxeri bya Xigriki xa manguva lawa naswona a wu larile wu tlhela wu xaveka.

A Pfuxa Njhekanjhekisano

Xidyondzi lexi vitaniwaka George Metallinos xi ri: “Hakunene, nkandziyiso lowu lowu pfuxetiweke wu enerise xilaveko xa xiviri xa vanhu. Kambe Seraphim u tirhise nkandziyiso lowu leswaku a hlasela vafundhisi vo karhi lava a va kanetana ni ku hundzuluxeriwa ka [Bibele].” Vafundhisi va hlundzuke swinene hi leswi eka rito ro rhanga ra vuhundzuluxeri bya yena, Seraphim a vuleke leswaku u byi kandziyise ‘hi xikongomelo xo pfuna vafundhisi ni vakulukumba van’wana va kereke lava va nga xi twisisiki Xigriki [xa Xikoine], leswaku Moya lowo Kwetsima Swinene wu ta va pfuna leswaku va hlaya va tlhela va twisisa tsalwa leri humaka eka matsalwa yo sungula, leswaku va ta ri hundzisela eka Vakreste lava tolovelekeke.’ (The Translation of the Bible Into Modern Greek—During the 19th Century) Ku va loko Seraphim a tipete eka njhekanjhekisano wa vuhundzuluxeri bya Bibele eKerekeni ya Orthodox ya Magriki.

Van’wana a va vula leswaku vanhu va nga kula emoyeni ni le mahanyelweni loko vo va ni Bibele ya vona. Nakambe a va vona ku ri ni xilaveko xa leswaku vafundhisi va antswisa vutivi bya vona bya Matsalwa. Nakambe lava seketelaka ku hundzuluxeriwa ka Bibele a va vula leswaku ntiyiso wa le Matsalweni wu nga vuriwa hi ririmi rihi ni rihi.—Nhlavutelo 7:9.

Kasi hi hala tlhelo, lava lwisanaka ni ku hundzuluxeriwa ka Bibele a va vula leswaku ku hundzuluxeriwa ka Bibele ku ta onha leswi yi swi tameleke ni ku endla leswaku kereke yi lahlekeriwa hi lunghelo ro hlamusela Bibele ni ku humesa tidyondzo to karhi. Kambe lexi kahle-kahle a xi va vilerisa hi leswi Maprotestente a ma ri karhi ma tirhisa vuhundzuluxeri lebyi bya Bibele leswaku ma hunguta matimba lawa Kereke ya Orthodox ya Magriki yi nga na wona. Vafundhisi vo tala a va swi teka ku ri ntirho wa vona ku lwisana ni vanhu vahi ni vahi lava seketelaka Vuprotestente, ku katsa ni matshalatshala yo endla leswaku vanhu lava tolovelekeke va twisisa Bibele. Xisweswo, mhaka ya ku hundzuluxeriwa ka Bibele yi ve mhaka-nkulu enyimpini leyi a yi ri kona exikarhi ka Vuprotestente ni Vuorthodox.

Hambileswi a a nga tiyimiselanga ku tshika Kereke ya Orthodox, Seraphim a a ku sola swinene ku pfumala vutivi ni xihlawuhlawu xa vafundhisi lava va lwisanaka na yena. Eka rito ro rhanga ra “Testamente Leyintshwa” ya yena u te: “Mukreste un’wana ni un’wana la chavaka Xikwembu u fanele a hlaya Bibele yo Kwetsima” leswaku a “ta va mutekeleri wa Kreste ni ku yingisa tidyondzo ta [yena].” Seraphim a a vula leswaku i Diyavulosi loyi a nga laviki leswaku vanhu va hlaya Matsalwa.

A Langutana Ni Nkaneto Lowukulu

Loko vuhundzuluxeri bya Seraphim byi fike eGrikiya byi hlundzukise Kereke ya Orthodox ya Magriki. Hiloko vuhundzuluxeri lebyi lebyintshwa byi yirisiwa. Tikopi ta vuhundzuluxeri lebyi ti hisiwile naswona mani na mani loyi a ri na tona kumbe loyi a a ti hlaya a a tshembisiwa ku hlongoriwa ekerekeni. Patriarch Gabriel wa Vunharhu u yirise ku hangalasiwa ka vuhundzuluxeri bya Seraphim, a vula leswaku a byi pfuni nchumu.

Hambileswi Seraphim a nga helangiki matimba, u swi xiyile leswaku a a fanele a va ni vuxiyaxiya. Vafundhisi ni vanhu van’wana vo tala va byi amukerile vuhundzuluxeri bya yena hambileswi a byi yirisiwe ximfumo hi kereke. U humelerile swinene eku hangalaseni ka vuhundzuluxeri lebyi. Kambe nyimpi leyi nga exikarhi ka yena ni vakaneti va yena a yi nga si hela.

 Ku Wa Ka Yena

Hambileswi a a khutaza ku hangalasiwa ka Bibele, Seraphim u sungule ku nghenela mintirho yo pfukela tiko ni ku tirhisana ni mavandla ya politiki. Leswaku a ya emahlweni ni ntirho lowu, u tlhelele eMoscow hi ximumu xa lembe ra 1704. U fike a va munghana lonkulu wa Peter Lonkulu naswona u tlhele a va profesa wa Xikolo xa le Vuhosini xa Rhaxiya ku ringana nkarhi wo karhi. Kambe, hi ku chava leswaku vuhundzuluxeri byakwe byi nga kavanyeteka, Seraphim u tlhelele eConstantinople hi 1705.

Eka nkandziyiso wa yena lowu pfuxetiweke wa lembe rero, Seraphim u suse rito ro rhanga leri a ri sapatela, leri a ri ngheniseke eka nkandziyiso wo sungula. U nghenise rito rin’wana ro rhanga, ro olova, leri a ri khutaza vanhu ku hlaya Bibele. Nkandziyiso lowu wu hangalasiwe swinene naswona a nga kona murhangeri wa kereke la lwisaneke na wona.

Kambe hi 1714, Alexander Helladius, muvalangi la nga Mugriki la lwisanaka swinene ni ku hundzuluxeriwa ka Bibele, u te ni nhlaselo wa matimba. Ebukwini yakwe leyi nge Status Præsens Ecclesiæ Græcæ (Xiyimo Xa Sweswi Xa Kereke Ya Magriki), u va hlasele swinene vahundzuluxeri ni ndlela leyi Bibele leyi yi hundzuluxeriweke ha yona. Helladius u hete ndzima hinkwayo eka buku yakwe a vulavula hi Seraphim, a vula leswaku i khamba ni mukanganyisi la nga dyondzangiki ni la nga riki na mahanyelo. Xana a a tiyisile? Mutsari Stylianos Bairaktaris u vule ntiyiso lowu seketeriweke hi swidyondzi swo tala hi ku vula leswaku Seraphim ‘i mutshila ni mubula-ndlela la dyondzekeke’ loyi a hlaseriweke hikwalaho ka leswi vahlaseri vakwe a va nga swi koti ku endla leswi a swi endlaka. Hambiswiritano, buku ya Helladius yi tlhele yi endla leswaku Seraphim a weriwa hi makhombo.

A Vekiwa Tihlo

Loko Seraphim a tlhelela eRhaxiya hi 1731, Peter Lonkulu se a a file. Leswi swi endle leswaku mudiyakoni loyi wa Mugriki a va a nga ha sirhelelekanga. Anna Ivanovna, ku nga Hosi ya xisati leyi a yi fuma hi nkarhi wolowo, a a nga lavi ku vona nchumu wihi ni wihi lowu nga kavanyetaka ku rhula emfun’weni wa yena. Hi January 1732, ku twakale mahungu-ndlela le St. Petersburg ya leswaku ku ni munhu wumbe wa Mugriki la lavaka ku wisa mfumo. Munhu yoloye a ku ri Seraphim. U khomiwile kutani a rhumeriwa ekaya ra tinghwendza ra le Nevsky leswaku a ya konanisiwa. Le kaya ra tinghwendza a ku ri ni buku ya Helladius leyi hehlaka Seraphim hi milandzu yo hlayanyana. Mudiyakoni loyi u tsale mapapila manharhu a tilwela eka milandzu leyi a rhwexiweke yona. Nkonaniso lowu wu hete tin’hweti ta ntlhanu naswona papa ra ntima leri a ri ri ehenhla ka Seraphim a ri ala ku n’wi sukela.

Leswi a ku ri hava vumbhoni lebyi khomekaka bya leswi a hehliwaka hi swona, Seraphim a nga gweviwanga rifu. Hambiswiritano, swihehlo swa Helladius swi endle leswaku vaavanyisi va kanakana ku ntshunxa Seraphim. Hiloko mudiyakoni loyi wa Mugriki a rhumeriwa evuhlongeni le Siberia, a ya tshama kona vutomi bya yena hinkwabyo. Xiboho xa vuavanyisi xi vule leswaku xigwevo lexi xi sekeriwe eka swihehlo leswi nga “etsalweni leri kandziyisiweke hi Helladius mutsari la nga Mugriki.” Hi July 1732, Seraphim u fike evuxeni bya Siberia a bohiwe hi tinketana kutani a hoxiwa ekhotsweni ra Okhotsk leri nga ni ndhuma yo biha swinene.

Endzhaku ka malembe manharhu, Seraphim u file, a nga ri na la khathalaka ha yena. Minkarhi yin’wana, swiboho swakwe a swi hoxile, kambe vuhundzuluxeri byakwe i byin’wana bya vuhundzuluxeri byo tala bya Bibele lebyi kumekaka hi Xigriki xa manguva lawa. * Exikarhi ka byona ku ni Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima lebyi twisisekaka hi ku olova, naswona bya kumeka ni hi tindzimi tin’wana to hlayanyana. Ha tsaka swinene leswi Yehovha Xikwembu a hlayiseke Rito rakwe leswaku vanhu hinkwako-nkwako va va ni lunghelo ro “fikelela vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso”!—1 Timotiya 2:3, 4.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Peter Lonkulu

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 10]

Photos: Courtesy American Bible Society