Xana U Tsakile Hakunene?

INA, u nga ha tivutisa, ‘Xana ndzi tsakile hakunene?’ Vativi va ta vutomi va ringeta hi matimba ku tiva ndlela leyi wena kumbe van’wana a mi ta hlamula ha yona, kambe ntirho wa vona a wu olovi. Ku pima ntsako wa vanhu swi nga ha fanisiwa ni ku ringeta ku pima ndlela leyi wanuna a n’wi rhandzaka ha yona nsati wakwe, kumbe ku pima nhlomulo lowu vangiwaka hi rifu endyangwini. A swi olovi ku kuma mpimo lowu kongomeke wa ndlela leyi vanhu va titwaka ha yona. Hambiswiritano, vativi va sayense va wu twisisa ntiyiso lowu wa xisekelo: Vanhu hinkwavo va ni vuswikoti byo tsaka.

Hambileswi hi velekiweke hi ri ni vuswikoti byo tsaka, swiphiqo leswikulu swi vange leswaku vanhu va nga tsaki. Xiya xikombiso lexi: Emadorobeni man’wana swilahlo swi tele hi vanhu lava dlayiweke hi AIDS. Valawuri va kwalaho va pfumelele vaceri va masirha leswaku va tlhela va cela masirha ya khale leswaku ku ta lahliwa lava ha ku faka. Ematikweni man’wana ya le Afrika, ku endla mabokisi ya vafi i ntirho lowu nghenisaka mali yo tala. Ku nga khathariseki leswaku u tshama kwihi, se u swi vonile leswaku vanhu lava xanisekaka hikwalaho ka leswi va khomiweke hi mavabyi lama chavisaka ni lava feriweke hi maxaka ni vanghana va ni gome lerikulu.

Ku vuriwa yini hi matiko lama fuweke ngopfu? Ku cinca ka swiyimo hi xitshuketa ku nga herisa nsirhelelo wa swa timali eka lava nga swi rindzelangiki sweswo. EUnited States, vanhu vo tala lava humeke penceni va boheke ku tlhelela entirhweni hileswi va nga ti kumangiki timali ta vona ta penceni. Swikweleti swa vutshunguri hakanyingi swi koxa mali hinkwayo leyi ndyangu wu nga na yona. Mutsundzuxi un’wana wa timhaka ta nawu u ri: “U vona vanhu lava va tela ku ta nyikiwa switsundzuxo swa timali hikwalaho ka swikweleti leswikulu ni swiphiqo swa rihanyo leswi va nga na swona, kutani sweswo swi ku vangela mbitsi. Minkarhi yo tala u fanele u va byela leswi, ‘U fanele u xavisa yindlu ya wena leswaku u ta kuma mali leyi ringaneke yo tikhathalela.’” Kambe ku vuriwa yini hi lava fuweke? Xana swa endleka leswaku na vona va nga tsaki?

Vutomi bya vanhu van’wana byi fana ni bya muyimbeleri la dumeke la vuriwaka Richard Rodgers. Ku tshame ku vuriwa leswi ha yena: “A va talanga vanhu lava tsakiseke vanhu vo tala swinene.” Hambileswi tinsimu ta yena a ti tsakisa vanhu van’wana, kambe yena a a khomiwe hi ntshikilelo lowukulu. Se a a ti fikelerile tipakani timbirhi leti vanhu vo tala va ti lavaka—ku nga mali ni ndhuma—kambe ku vuriwa yini hi ntsako? Mutsari un’wana wa matimu ya vanhu u te: “[Rodgers] u humelele hi ndlela leyi nga tolovelekangiki entirhweni wakwe, u tiphine hi vutomi bya vulovolovo naswona u kume Masagwadi mambirhi ya Pulitzer. Kambe minkarhi yo tala a a nga tsakanga naswona a a tshikilelekile.”

Hilaha se u swi voneke hakona, hakanyingi ku titshega hi rifuwo leswaku u kuma ntsako swa yengana. Muviki wa ta vuvekisi bya mali wa The Globe and Mail ya le Toronto eCanada, u hlamusele hi ta “xivundza ni ku nga vi na xikongomelo” leswi vanhu vo tala lava fuweke va langutanaka na swona. Hi ku ya hi mutsundzuxi un’wana wa swa timali, loko vatswari lava fuweke va nyika vana va vona mali yo tala kumbe tinyiko, “hakanyingi va byala  mbewu ya vusiwana leyi nga ta mila enkarhini lowu taka.”

Xana Xi Kona Xisekelo Xin’wana Lexi Tiyeke Xa Ntsako?

Leswaku ximila xi kula kahle xi lava misava leyinene, mati ni maxelo lamanene. Hi ndlela leyi fanaka, valavisisi va xiye leswaku ku ni swilo swin’wana leswi hoxaka xandla leswaku munhu a va ni ntsako. Swilo sweswo swi katsa ku va ni rihanyo lerinene; ntirho lowunene; swakudya leswi ringaneke, ndhawu yo tshama eka yona ni swiambalo; ku fikelela swikongomelo swin’wana swa ku titsakisa; ni ku va ni vanghana va xiviri.

Handle ko kanakana wa pfumela leswaku swilo leswi swi nga n’wi pfuna munhu leswaku a kuma ntsako. Kambe ku ni nchumu wun’wana wa nkoka swinene. I ku tiva “Xikwembu lexi tsakeke,” lexi vito ra xona ku nga Yehovha. (1 Timotiya 1:11) Xana vutivi byebyo byi pfuna njhani? Yehovha i Muvumbi wa hina naswona u hi nyike vuswikoti byo tshama hi tsakile. Hilaha ku faneleke, wa swi tiva leswi nga hi tsakisaka hakunene. Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamusela ndlela leyi a va kongomisaka ha yona vanhu lava humaka endhawini yin’wana ni yin’wana kumbe exiyin’weni xin’wana ni xin’wana leswaku va tshama va ri ni vutomi lebyi tsakisaka.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Ku fana ni ximila, ntsako wu lava swiyimo leswinene leswaku wu kota ku kula

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

© Gideon Mendel/CORBIS