Mhaka Ya Vutomi

Ku Tiyisela Swi Tisa Ntsako

HI KU VULA KA MÁRIO ROCHA DE SOUZA

“A swi tshembisi leswaku Nkul. Rocha u ta hanya endzhaku ka vuhandzuri.” Ku nga khathariseki marito lawa ya dokodela lama hetaka matimba, lama vuriweke malembe ya kwalomu ka 20 lama hundzeke, ndza ha hanya ni namuntlha, naswona ndzi mutirheli wa nkarhi hinkwawo la nga Mbhoni ya Yehovha. I yini lexi ndzi pfuneke leswaku ndzi tiyisela eka malembe lawa hinkwawo?

NDZI kulele epurasini ra le kusuhi ni le Santo Estêvão, ku nga ximutana lexi nga exifundzheni xa Bahia, en’walungu-vuxa bya Brazil. Loko ndzi ri ni malembe ya nkombo ndzi sungule ku pfuna Tatana eka mintirho ya le purasini. Siku na siku loko ndzi vuya exikolweni a a ndzi nyika ntirho. Hi ku famba ka nkarhi, loko Tatana a fambe hi ta mabindzu a ya edorobeni ra Salvador leri nga ntsindza wa kona, a a ndzi siya ni ntirho wo langutela purasi.

A hi nga ri na gezi, tipompi ta mati kumbe swilo swa xisekelo leswi kumiwaka hi vanhu hi ku angarhela namuntlha, kambe a hi tsakile. A ndzi hahisa khayiti kumbe ndzi tlangisa swimovhana leswi ndzi swi vatleke ni vanghana va mina. Nakambe a ndzi tlanga trompita eka tikhwayere ta vukhongeri. A ndzi yimbelela eka khwayere ya le kerekeni ya kwalaho, naswona hi kona laha ndzi voneke buku leyi nge História Sagrada (Matimu yo Kwetsima), leyi endleke leswaku ndzi tsakela Bibele.

Hi 1932, loko ndzi ri ni malembe ya 20, ndhawu ya le n’walungu-vuxa bya Brazil yi weriwe hi dyandza lerikulu leri tekeke nkarhi wo leha. Tihomu ta hina ti file, naswona a hi tshovelanga nchumu, kutani ndzi rhurhele eSalvador laha ndzi fikeke ndzi kuma ntirho wo chayela mabazi lama fambaka exiporweni. Endzhakunyana, ndzi hirhe yindlu kutani ndzi rhurhisa ndyangu wa ka hina wu ta tshama na mina. Hi 1944, Tatana u lovile, a ndzi siya ni vutihlamuleri byo khathalela Manana swin’we ni tindzisana ta mina—vanhwanyana va nhungu ni vafana vanharhu.

 Ndzi Tshika Ntirho Wo Chayela Mabazi Ndzi Va Muvuri Wa Evhangheli

Xin’wana xa swilo swo sungula leswi ndzi swi endleke loko ndzi fike eSalvador a ku ri ku xava Bibele. Endzhaku ko nghena kereke ya Baptist ku ringana malembe yo hlayanyana, ndzi ve munghana wa Durval, loyi a a ri muchayeri-kulorhi wa mabazi. Mina na Durval a hi tolovele ku va ni mabulo yo leha ya Bibele. Siku rin’wana u ndzi nyike xibukwana lexi nge Where Are the Dead? * Hambileswi a ndzi pfumela leswaku munhu u ni moya-xiviri lowu nga fiki, ndzi kambisise tindzimana ta Bibele leti tshahiweke eka xibukwana lexi leswaku ndzi ta tiyiseka hakunene. Lexi ndzi hlamariseke, Bibele yi tiyisekise leswaku moya-xiviri lowu dyohaka wu ta fa.—Ezekiyele 18:4.

Loko a vona leswaku ndza swi tsakela, Durval u kombele Antônio Andrade, loyi a nga mutirheli wa nkarhi hinkwawo la nga Mbhoni ya Yehovha leswaku a ndzi endzela ekaya. Endzhaku ka riendzo ra yena ra vunharhu, Antônio u ndzi rhambe leswaku ndzi famba na yena eku chumayeleni ka tidyondzo ta Bibele eka van’wana. Endzhaku ko vulavula eka tiyindlu timbirhi to sungula, u te, “Sweswi ku vulavula wena.” A ndzi chuhile, kambe lexi ndzi tsakiseke, ndyangu wun’wana wu ndzi yingiserile naswona wu amukele tibuku timbirhi leti ndzi wu fambiseleke tona. Ninamuntlha ndza ha tsaka loko ndzi kuma munhu loyi a wu tsakelaka ntiyiso wa Bibele.

Hi April 19, 1943, esikwini ro tsundzuka rifu ra Kreste lembe rero, ndzi khuvuriwile eLwandle ra Atlantic ekusuhi ni le Salvador. Leswi vavanuna va Vakreste lava nga ni ntokoto a va nga ri kona, ndzi averiwe ku pfuna ntlawa wa Timbhoni leti a ti hlanganyela emutini wa Makwerhu Andrade eka xitarata xin’wana lexitsongo lexi hlanganisaka xiyenge xa swintshabyana ni xa minkova xa doroba ra Salvador.

Ndzi Langutana Ni Nkaneto Ta Ha Suka

Ntirho wa hina wa Vukreste a wu nga tolovelekanga emalembeni ya Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava (1939-45). Vatirhela-mfumo van’wana a va anakanya leswaku hi tinhlori ta le Amerika N’walungu hileswi minkandziyiso ya hina yo tala a yi huma eUnited States. Hikwalaho ka sweswo, a swi tolovelekile leswaku vamakwerhu va khomiwa ni ku konanisiwa. Loko makwerhu la nga Mbhoni a nga vuyanga ensin’wini, a hi swi tiva leswaku u khomiwile kutani a hi ya exitichini xa maphorisa hi ya kombela leswaku a ntshunxiwa.

Hi August 1943, Adolphe Messmer la nga Mbhoni leyi humaka eJarimani u fike eSalvador a ta pfuna ku hlela nhlengeletano ya hina yo sungula. Endzhaku ka loko hi kume mpfumelelo wo khoma nhlengeletano yoleyo eka valawuri, swinavetisi swa nkulumo ya le rivaleni leyi nge “Ntshunxeko eMisaveni Leyintshwa” swi nghenisiwe eka maphepha-hungu ya kwalaho, swin’wana swi namaketiwa eka mafasitere ya switolo ni le mabazini lama fambaka exiporweni. Kambe hi siku ra vumbirhi ra nhlengeletano ya hina, phorisa rin’wana ri hi byele leswaku mpfumelelo wa hina wo khoma nhlengeletano leyi wu herisiwile. Bixopo-nkulu wa le Salvador u hlohlotele ndhuna ya maphorisa leswaku yi yimisa nhlengeletano ya hina. Hambiswiritano, eku heteleleni hi April hi nyikiwe mpfumelelo wo yingisela nkulumo ya le rivaleni leyi hi yi kayeleke.

Pakani Leyi Ndzi Lweleke Ku Yi Fikelela

Hi 1946, ndzi kume xirhambo xo va kona eka Nhlengeletano Ya Xikwembu Ya Matiko Lama Tsakeke edorobeni ra São Paulo. Mufambisi wa xikepe xo  rhwala nhundzu eSalvador u pfumelele ntlawa wa hina leswaku hi famba hi xikepe xa yena loko ntsena hi ta pfumela ku etlela ehenhla ka xona. Hambileswi hi karhatiweke hi moya lowu a wu hi hlambisa timbilu hinkwerhu, endzhaku ka masiku ya mune hi fike eRio de Janeiro hi hlayisekile. Timbhoni ta le Rio ti hi amukerile emakaya ya tona leswaku hi tshama masiku yo hlayanyana hi nga si ya emahlweni ni riendzo ra hina hi xitimela. Ntlawa wa vanhu lava tlakuseke malapi lama tsariweke marito lama nge, “Timbhoni Ta Yehovha Ta Amukeriwa” wu hi hoyozerile loko xitimela xa hina xi fika eSão Paulo.

Loko ndza ha ku tlhelela eSalvador, ndzi vulavule na Harry Black, loyi a nga murhumiwa la humaka eUnited States, malunghana ni pakani ya mina yo va phayona, hilaha vatirheli va nkarhi hinkwawo va Timbhoni ta Yehovha va vitaniwaka hakona. Harry u ndzi byele leswaku ndza ha ri ni vutihlamuleri byo khathalela ndyangu kutani a ndzi khutaza leswaku ndzi lehisa mbilu. Eku heteleleni hi June 1952, tindzisana ta mina se a ti titirhela, kutani mina ndzi averiwe ku va phayona evandlheni leritsongo ra le Ilhéus, leri nga empfhukeni lowu endlaka tikhilomitara ta 210 loko u suka eSalvador u ya edzongeni.

Malwandla Lamakulu

Lembe leri landzeleke, ndzi averiwe ku ya edoroba-nkulu ra Jequié leri nga exivindzini xa xifundzha xa Bahia laha ku nga riki na Timbhoni. Munhu wo sungula loyi ndzi n’wi endzeleke a ku ri mufundhisi wa kwalaho. U vule leswaku doroba rero i ndhawu leyi a chumayelaka eka yona naswona u ndzi alele ku chumayela. U byele vanhu lava nghenaka kereke yakwe leswaku ku fike “muprofeta wa mavunwa” kutani a veka tinhlori edorobeni hinkwaro leswaku ti ndzi veka tihlo. Nilokoswiritano, hi siku rero ndzi fambise tibuku leti tlulaka 90 ta Bibele naswona ndzi sungule ku dyondzela vanhu va mune Bibele. Endzhaku ka malembe mambirhi, doroba ra Jequié se a ri ri ni Holo ya rona ya Mfumo, ni Timbhoni ta 36! Namuntlha ku ni mavandlha ya nhungu lama vumbiwaka hi Timbhoni ta kwalomu ka 700 eJequié.

Eka tin’hweti to sungula loko ndza ha ku fika eJequié, a ndzi hirhe xikamarana lexi a xi ri endhawini leyi nga ehandle ka doroba. Kutani ndzi hlangane na Miguel Vaz de Oliveira, loyi a a ri n’wini wa Hotela ya Sudoeste, leyi nga yin’wana ya tihotela ta xiyimo xa le henhla swinene edorobeni ra Jequié. Miguel u pfumele ku dyondzeriwa Bibele naswona u ndzi sindzise ku rhurhela ehotela ya yena. Endzhakunyana Miguel ni nsati wakwe va ve Timbhoni.

Mhaka yin’wana leyi ndzi tsakiseke ngopfu loko ndza ha ri eJequié, a ku ri ya Luiz Cotrim loyi a a ri mudyondzisi wa le xikolweni xa le henhla loyi ndzi n’wi dyondzeleke Bibele. Luiz u endle xiringanyeto xa ku ndzi pfuna ku antswisa vutivi bya mina bya Xiputukezi ni tinhlayo. Exikolweni a ndzi lo kuma dyondzo ya xisekelo ntsena, kutani ndzi xi amukele hi mandla mambirhi xiringanyeto xa yena. Tidyondzo teto leti a ndzi va na tona vhiki rin’wana ni rin’wana endzhaku ka dyondzo ya Bibele na Luiz, ti endle leswaku ndzi kota ku hetisisa swiavelo swa mina leswi engetelekeke, leswi hi ku famba ka nkarhi ndzi averiweke swona hi nhlengeletano ya Yehovha.

Ndzi Langutana Ni Xiavelo Lexintshwa

Hi 1956 ndzi kume papila leri ndzi rhambeke leswaku ndzi ya erhavini ra hina leri hi nkarhi wolowo a ri ri eRio de Janeiro, leswaku ndzi leteriwa ku va mulanguteri wa xifundzha, hilaha vatirheli lava famba-fambaka va Timbhoni ta Yehovha va vitaniwaka hakona. Ndzetelo wolowo wu teke nkarhi lowu tlulakanyana n’hweti, naswona ku hlanganyele ni vamakwerhu van’wana va nhungu. Loko ndzetelo wolowo wu hela, ndzi averiwe ku ya eSão Paulo, leswi ndzi vangeleke ku karhateka. Ndzi tivutisile: ‘I yini lexi mina munhu wa ntima ndzi nga ta xi endla endhawini yoleyo leyi teleke vanhu lava humaka eItaliya? Xana va ta ndzi amukela?’ *

 Eka vandlha ro sungula leri ndzi ri endzeleke emugangeni wa Santo Amaro, ndzi khutazeke ngopfu loko ndzi vona leswaku Holo ya Mfumo a yi tele hi Timbhoni-kulorhi ni vanhu lava tsakelaka. Leswi swi heriseke ku vilela ka mina hileswi vanhu hinkwavo va 97 evandlheni va tirheke na mina ensin’wini hi mahelo-vhiki wolawo. Ndzi tibyerile ndzi ku: ‘Hakunene i vamakwerhu.’ Malwandla ya vamakwerhu volavo lava rhandzekaka hi wona ma ndzi tiyiseke nhlana leswaku ndzi tiyisela entirhweni wo endzela mavandlha.

Timbhongolo, Tihanci Ni Tikhwarha

Ntlhontlho lowukulu lowu valanguteri lava endzelaka mavandlha a va langutana na wona emasikwini ya le ku sunguleni a ku ri ku teka riendzo ro leha va ya emavandlheni ni le mintlaweni leyitsongo ya Timbhoni etindhawini ta le makaya. Etindhawini teto, a ku nga ri na swo famba ha swona, naswona magondzo yo tala a ma ri matsongo naswona a ma pfumala xikontiri.

Swifundzha swin’wana swi xi lulamisile xiphiqo lexi hi ku xavela mulanguteri wa xifundzha mbhongolo kumbe hanci leswaku a yi tirhisa. Hakanyingi hi Musumbhunuku wun’wana ni wun’wana, a ndzi lunghiselela hanci ya mina riendzo, ndzi bohelela mindzhwalo ya mina kutani ndzi famba tiawara ta 12 ndzi ya evandlheni leri landzelaka. Le Santa Fé do Sul, Timbhoni a ti ri ni mbhongolo leyi vitaniwaka Dourado (Goldie) leyi tivaka ndlela yo ya laha tidyondzo ta mintlawa ti khomeriwaka kona etindhawini ta le makaya. Dourado a a ndzi yimela a nga heli mbilu loko ndzi pfula tiheke ta le mapurasini. Loko riendzo ri herile, mina na Dourado a hi endzela ntlawa lowu landzelaka.

Nchumu lowu ndzi tiseleke ntlhontlho entirhweni wa xifundzha hileswi a ndzi nga koti ku vulavurisana hi ku olova ni mavandlha ka ha ri ni nkarhi. Hi xikombiso, leswaku ndzi endzela ntlawa lowutsongo wa Timbhoni lowu a wu hlangana epurasini leri nga eXifundzheni xa Mato Grosso, a ndzi boheka ku tsemakanya Nambu wa Araguaia hi byatso kutani ndzi famba tikhilomitara ta kwalomu ka 25 hi hanci kumbe hi mbhongolo ekhwatini. Siku rin’wana, ndzi tsalele ntlawa lowu ndzi wu tivisa hi ta riendzo ra mina, kambe papila ra kona a ri fikanga, hikuva loko ndzi tsemakanye nambu, a ku nga ri na munhu la ndzi rindzeke. Loko ndzi fika se a ri rhengile, kutani ndzi kombele n’wini wa khefi yin’wana leswaku a ndzi hlayisela mindzhwalo kutani ndzi famba hi milenge ndzi khome nkwama wa tibuku ntsena.

Ri sungule ku pela. Loko ndzi ri karhi ndzi dlitadliteka emunyameni, ndzi fike ndzi mpfhumpfheriwa hi khwarha. Ndzi twe mavarivari ya leswaku xiharhi xexo xi nga yima hi milenge kutani xi dlaya munhu hi mavoko ya xona ya matimba. Kutani loko ndzi twa ku chokoloo, ekhwatini leri tlhumeke, a ndzi nyandlamela kunene kutani ndzi rhangisa nkwama wa mina leswaku ndzi tisirhelela hi wona. Endzhaku ko famba tiawara to tala, ndzi fike exinambyanini xin’wana. Khombo ra kona, leswi a ku ri munyama a ndzi swi xiyanga leswaku a ku ri ni darata leyi nga ni mitwa etlhelweni lerin’wana ra xinambyana. Ndzi swi kotile ku tlula xinambyana hi goza rin’we kambe ndzi fike ndzi wela ehenhla ka darata, kutani yi ndzi tlhavetela!

Eku heteleleni, ndzi fike epurasini laha ndzi hlanganisiweke hi ku vukula ka timbyana. Eminkarhini yoleyo a swi tolovelekile leswaku makhamba ma yiva tinyimpfu nivusiku, kutani loko ku pfuriwa  nyangwa ndzi titivisile hi ku hatlisa. Hambileswi a ndzi twerisa vusiwana hileswi swiambalo swa mina a swi handzukile naswona a swi lo pyii, hi ngati, vamakwerhu a va tsakile ku ndzi vona.

Ku nga khathariseki maxangu lawa ndzi langutaneke na wona, masiku wolawo a ma tsakisa. A ndzi swi tsakela ku famba maendzo yo leha hi hanci na hi milenge, minkarhi yin’wana ndzi wisa emindzhutini ya mirhi, ndzi yingisela ku yimbelela ka swinyenyana ni ku hlalela tinhlati leti a ti tsemakanya-tsemakanya tindlela leti ndzi fambaka eka tona leti nga tirhisiwiki hi xitalo. Naswona swin’wana leswi a swi ndzi tsakisa ngopfu a ku ri ku tiva leswaku maendzo ya mina a ma pfuna vanhu hakunene. Vo tala va ndzi tsalele mapapila va phofula ku tlangela ka vona. Van’wana va ndzi nkhense hi ku kongoma loko ndzi hlangana na vona etinhlengeletanweni. Wa nga vona ntsako lowu ndzi veke na wona loko ndzi vona vanhu va hlula swiphiqo swa vona va endla nhluvuko hi tlhelo ra moya!

Ndzi Kuma Mupfuni Eku Heteleleni

Eka malembe wolawo loko ndzi ri entirhweni wo endzela mavandlha, hakanyingi a ndzi tshama ndzi ri ndzexe naswona sweswo swi ndzi dyondzise ku titshega hi Yehovha tanihi “ribye ra mina ni khokholo ra mina.” (Pisalema 18:2) Ku engetela kwalaho, ndzi xiye leswaku ku tshama ndzi nga tekanga swi endle leswaku ndzi dzika ngopfu eka timhaka ta Mfumo.

Hambiswiritano, hi 1978 ndzi hlangane ni makwerhu wa xisati la nga phayona la vuriwaka Júlia Takahashi. A a tshike ntirho lowu holelaka kahle wa vuongori exibedlhele lexikulu xa le São Paulo leswaku a ya pfuna laha ku nga ni xilaveko lexikulu xa vahuweleri va Mfumo. Vakulu lava nga Vakreste lava n’wi tivaka, a va vulavula kahle hi timfanelo ta yena ta moya ni vuswikoti bya yena bya ku phayona. Hilaha u nga swi vonaka hakona, xiboho xa mina xa ku teka endzhaku ka malembe yo tala xi hlamarise vanhu van’wana. Munghana wa mina un’wana lonkulu a a nga tshembi leswaku ndzi nga cata, kutani u ndzi tshembise ku ndzi nyika nkunzi leyi tikaka tikhilogiramu ta 270 loko hakunene ndzo cata. Nkunzi leyi hi yi oxile emucatweni wa hina hi July 1, 1978.

Ndzi Tiyiserile Hambiloko Ndzi Karhatiwa Hi Mavabyi

Júlia u ndzi joyinile entirhweni wo endzela mavandlha, naswona ndzi sungule ku famba na yena loko ndzi endzela mavandlha ya le dzongeni ni ya le dzonga-vuxa bya Brazil eka malembe ya nhungu lama landzeleke. Enkarhini wolowo ndzi sungule ku va ni mavabyi ya mbilu. Ndzi titivale kambirhi loko ndzi ri eku vulavuleni ni vini va miti entirhweni wo chumayela. Hikwalaho ka mavabyi ya mina, hi amukele xiavelo xa ku va maphayona yo hlawuleka eBirigüi, eXifundzheni xa São Paulo.

Hi nkarhi wolowo, Timbhoni ta le Birigüi ti ndzi teke hi movha ti ndzi yisa eka dokodela edorobeni ra Goiânia leri nga kwalomu ka 500 wa tikhilomitara ku ya kona. Loko xiyimo xa mina se xi antswa, ndzi endliwe vuhandzuri ndzi hoxiwa wachi ya mbilu. Sweswo swi endleke kwalomu ka malembe ya 20 lama hundzeke. Hambileswi ndzi tlheleke ndzi endliwa vuhandzuri bya mbilu kambirhi, ndza ha hiseka entirhweni wo endla vadyondzisiwa. Ku fana ni vavasati van’wana vo tala vo tshembeka lava nga Vakreste, minkarhi hinkwayo Júlia u hambete a ndzi seketela ni ku ndzi khutaza.

Hambileswi mavabyi ma ndzi sivelaka ku chumayela hi xitalo nileswi ndzi pfaka ndzi hela matimba, ndza ha swi kota ku phayona. Ndzi tichavelela hi leswaku Yehovha a nga si tshama a hi tshembisa vutomi lebyi nga riki na swiphiqo emafambiselweni lawa ya khale. Loko muapostola Pawulo ni Vakreste van’wana vo tshembeka va khale va boheke ku tiyisela, xana hina hi hambane kwihi na vona?—Mintirho 14:22.

Sweswinyana ndza ha ku kuma Bibele ya mina yo sungula leyi ndzi yi xaveke hi va-1930. Endzeni ka xifunengeto xa yona a ndzi tsale 350—leyi a ku ri nhlayo ya vahuweleri va Mfumo eBrazil loko ndzi sungula ku ya eminhlanganweni ya Vukreste hi 1943. Swa hlamarisa leswi sweswi ku nga ni Timbhoni leti tlulaka 600 000 eBrazil. Hakunene i lunghelo lerikulu ku va ndzi hoxe xandla eku andzeni loku! Kunene, Yehovha u ndzi katekisile swinene hikwalaho ka ku phikelela ka mina. Ku fana ni mupisalema, ndzi nga vula ndzi ku: “Yehovha u endle nchumu lowukulu hi leswi a hi endleke swona. Hi tsakile.”—Pisalema 126:3.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Timbhoni ti rhambela vanhu eka nkulumo ya le rivaleni enhlengeletanweni yo sungula edorobeni ra Salvador hi 1943

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Loko Timbhoni ti fika eSão Paulo eka Nhlengeletano Ya Matiko Lama Tsakeke hi 1946

[Swifaniso leswi nga eka tluka 10, 11]

Entirhweni wo endzela mavandlha eku heleni ka va-1950

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Ndzi ri ni nkatanga Júlia