Va Tswaleriwe eTikweni Leri Xikwembu Xi Ri Hlawuleke
Va Tswaleriwe eTikweni Leri Xikwembu Xi Ri Hlawuleke
“Hi n’wina mi hlawuriweke hi Yehovha Xikwembu xa n’wina leswaku mi va vanhu vakwe.”—DETERONOMA 7:6.
1, 2. Hi swihi swiendlo swo hlawuleka leswi Yehovha a swi endleleke vanhu vakwe, naswona hi byihi vuxaka lebyi Vaisrayele va byi endleke ni Xikwembu?
HI 1513 B.C.E., Yehovha u endle leswaku malandza yakwe emisaveni ma va ni vuxaka lebyintshwa na yena. Hi lembe rero, u tsongahate mfumo wa misava kutani a kutsula Vaisrayele evuhlongeni. Sweswo swi endle leswaku a va Muponisi ni N’wini wa vona. Loko xi nga si teka goza, Xikwembu xi byele Muxe xi ku: “Byela vana va Israyele u ku, ‘Hi mina Yehovha, kunene ndzi ta mi humesa eku tshikileriweni hi mintirho yo nonon’hwa ya Vaegipta, ndzi mi kutsula evuhlongeni bya vona, hakunene ndzi ta mi kutsula hi voko leri tshambulutiweke ni hi vuavanyisi lebyikulu. Kunene ndzi ta mi teka mi va vanhu va mina, hakunene ndzi ta tikombisa ndzi ri Xikwembu eka n’wina.’”—Eksoda 6:6, 7; 15:1-7, 11.
2 Endzhakunyana ka ku Humesiwa ka vona aEgipta, Vaisrayele va endle ntwanano wa ku va ni vuxaka na Yehovha Xikwembu xa vona. Ku sukela enkarhini wolowo, Yehovha a a ta va ni vanhu kumbe tiko leri hlelekeke emisaveni, ematshan’weni yo tirhisana ni vanhu vo karhi, mindyangu kumbe nyimba. (Eksoda 19:5, 6; 24:7) U nyike vanhu vakwe milawu leyi a yi lawula vutomi bya vona bya siku ni siku, ngopfu-ngopfu ndlela leyi a va gandzela ha yona. Muxe u vulavule na vona a ku: “Hi rihi tiko lerikulu leri nga ni swikwembu leswi nga ekusuhi na rona, hi ndlela leyi Yehovha Xikwembu xa hina a endlaka ha yona eku n’wi vitaneni ka hina hinkwako? Naswona hi rihi tiko lerikulu leri nga ni swileriso ni swiboho swa vuavanyisi swo lulama ku fana ni nawu hinkwawo lowu ndzi wu vekaka emahlweni ka n’wina namuntlha?”—Deteronoma 4:7, 8.
Ku Tswaleriwa eTikweni Ra Timbhoni
3, 4. Hi xihi xivangelo-nkulu xa ku va Vaisrayele va endliwe tiko?
3 Endzhaku ka malembe-xidzana, Yehovha u tsundzuxe Vaisrayele hi nomu wa muprofeta wakwe Esaya malunghana ni xivangelo-nkulu xa ku va va endliwe tiko. Esaya u te: “Yehovha, Mutumbuluxi wa wena, u vurile, Wena Yakobe, ni Muvumbi wa wena, Wena Israyele, a ku: ‘U nga chavi, hikuva ndzi ku kutsurile. Ndzi ku vitane hi vito ra wena. U wa mina. Hikuva hi mina Yehovha Xikwembu xa wena, Mukwetsimi wa Israyele, Muponisi wa wena. . . . Tisa vana va mina va majaha lava sukaka ekule ni va vanhwanyana lava sukaka etindhawini ta le kule ta misava, un’wana ni un’wana loyi a vitaniwaka hi vito ra mina ni loyi ndzi n’wi tumbuluxeleke ku vangama ka mina, loyi ndzi n’wi vumbeke, ina, loyi ndzi n’wi endleke. N’wina mi timbhoni ta mina,’ ku vula Yehovha, ‘nandza wa mina loyi ndzi n’wi hlawuleke, . . . vanhu lava ndzi tivumbeleke vona, leswaku va rungula ku dzuneka ka mina.’”—Esaya 43:1, 3, 6, 7, 10, 21.
4 Tanihi vanhu lava vitaniwaka hi vito ra Yehovha, Vaisrayele a va ta va timbhoni ta vuhosi byakwe ematikweni mambe. A va ta va vanhu lava ‘vumberiweke ku vangamisa Yehovha.’ A va fanele va ‘rungula ku dzuneka ka Yehovha,’ va twarisa swiendlo swakwe leswi hlamarisaka swa ku kutsula, xisweswo va vangamisa vito rakwe leri kwetsimaka. Hi ku komisa, a va ta va tiko ra timbhoni ta Yehovha.
5. Vaisrayele a va ri tiko leri tinyiketeleke hi ndlela yihi?
5 Hi lembe-xidzana ra vu-11 B.C.E., Hosi Solomoni u kombise leswaku Yehovha u hlawulekise tiko ra Israyele. Loko a khongela eka Yehovha, u te: “Wena u va hambanisile evanhwini hinkwavo va misava leswaku va va ndzhaka ya wena.” (1 Tihosi 8:53) Nakambe, Muisrayele ha un’we a a ri ni vuxaka byo hlawuleka na Yehovha. Eku sunguleni, Muxe u va byele a ku: “N’wina mi vana va Yehovha Xikwembu xa n’wina. . . . Hikuva mi vanhu vo kwetsima eka Yehovha Xikwembu xa n’wina.” (Deteronoma 14:1, 2) Hikwalaho, a ku nga ri na xilaveko xa leswaku vana va Vaisrayele va nyikela vutomi bya vona eka Yehovha. A va velekiwa ana se va ri swirho swa tiko leri tinyiketeleke eka Xikwembu. (Pisalema 79:13; 95:7) Xitukulwana xin’wana ni xin’wana lexintshwa a xi dyondzisiwa milawu ya Yehovha naswona a xi boheka ku yi hlayisa hikwalaho ka ntwanano lowu Vaisrayele va tiboheke ha wona eka Yehovha.—Deteronoma 11:18, 19.
A Va Ri Ni Ntshunxeko Wa Ku Tiendlela Swiboho
6. Hi xihi xiboho lexi Muisrayele ha un’we a a fanele a xi endla?
6 Hambileswi Vaisrayele a va tswaleriwa etikweni leri tinyiketeleke, un’wana ni un’wana wa vona a a fanele a tiendlela xiboho xa ku tirhela Xikwembu. Loko va nga si nghena eTikweni leri Tshembisiweke, Muxe u vulavule na vona a ku: “Ndzi teka matilo ni misava swi va timbhoni ehenhla ka n’wina namuntlha, leswaku ndzi veke vutomi ni rifu, nkateko ni ndzhukano emahlweni ka n’wina; mi fanele mi hlawula vutomi leswaku mi ta ya emahlweni mi hanya, n’wina ni vana va n’wina, hi ku rhandza Yehovha Xikwembu xa n’wina, hi ku yingisa rito rakwe ni ku n’wi namarhela, hikuva yena i vutomi bya n’wina ni ku leha ka masiku ya n’wina, leswaku mi tshama ehenhla ka misava leyi Yehovha a yi hlambanyeleke vatata wa n’wina Abrahama, Isaka na Yakobe ku va nyika yona.” (Deteronoma 30:19, 20) Hikwalaho, Muisrayele ha un’we a a fanele a tiendlela xiboho xa ku rhandza Yehovha, a yingisa rito rakwe a tlhela a n’wi namarhela. Tanihi leswi Vaisrayele a va ri ni ntshunxeko wa ku tiendlela xiboho, a va ta fanela va byarha vuyelo bya swiboho swa vona.—Deteronoma 30:16-18.
7. Ku humelele yini loko ku fe xitukulwana xa le nkarhini wa Yoxuwa?
7 Enkarhini wa Vaavanyisi ku ve ni xikombiso lexinene xa vuyelo bya ku tshembeka ni ku pfumala ku tshembeka. Emahlweninyana ka nkarhi wolowo, Vaisrayele va landzele xikombiso lexinene xa Yoxuwa ivi va katekisiwa. “Vanhu va ya emahlweni va tirhela Yehovha emasikwini hinkwawo ya Yoxuwa ni le masikwini hinkwawo ya vakulukumba lava va engeteleke masiku ya vona endzhaku ka Yoxuwa, ni lava va voneke ntirho hinkwawo lowukulu wa Yehovha lowu a wu endleleke Israyele.” Hambiswiritano, loko Yoxuwa se a file, “ku [pfuke] xitukulwana xin’wana endzhaku ka xona lexi a xi nga n’wi tivi Yehovha hambi wu ri ntirho lowu a wu endleleke Israyele. Vana va Israyele va endla swo biha ematihlweni ya Yehovha.” (Vaavanyisi 2:7, 10, 11) Swi le rivaleni leswaku xitukulwana lexintshwa lexi a xi pfumala ntokoto a xi nga yi tlangeli ndzhaka ya ku va swirho swa tiko leri tinyiketeleke, leri Yehovha Xikwembu xa rona a tshameke a endla mintirho yo hlamarisa hikwalaho ka rona.—Pisalema 78:3-7, 10, 11.
Ku Fambisana Ni Swilaveko Swa Ku Tinyiketela Ka Vona
8, 9. (a) Hi rihi lunghiselelo leri a ri pfumelela Vaisrayele leswaku va kombisa ku tinyiketela ka vona eka Yehovha? (b) Lava a va endla magandzelo ya ku tirhandzela a va vuyeriwa hi yini?
8 Yehovha u pfulele vanhu vakwe tindlela ta ku fambisana ni swilaveko swa ku tinyiketela ka vona tanihi tiko. Hi xikombiso, Nawu wakwe a wu ri ni malunghiselelo ya switlhavelo kumbe magandzelo, laha man’wana ya wona a ma boha, kasi man’wana a ma nga bohi. (Vaheveru 8:3) Switlhavelo sweswo a swi katsa magandzelo yo hisiwa, magandzelo ya mavele ni magandzelo ya xinakulobye lawa hinkwawo a ma nga bohi—kasi a ma ri tinyiko leti yisiwaka eka Yehovha leswaku a ku amukela ni leswaku u kombisa ku nkhensa.—Levhitika 7:11-13.
9 Switlhavelo sweswo swa ku tirhandzela a swi tsakisa Yehovha. Magandzelo yo hisiwa ni ya mavele a ma tekiwa ma ri “nun’hwelo lowu phyuphyisaka eka Yehovha.” (Levhitika 1:9; 2:2) Eka xitlhavelo xa xinakulobye, ngati ni mafurha ya xiharhi a swi nyikeriwa eka Yehovha, kasi nyama a yi dyiwa hi vaprista ni loyi a nyikeleke xitlhavelo xa kona. Xisweswo leswi a ku ri swakudya swo fanekisela leswi kombisaka vuxaka lebyinene na Yehovha. Nawu a wu ku: “Loko mo tshuka mi endlela Yehovha xitlhavelo xa xinakulobye, mi fanele mi xi endla leswaku mi amukeleka.” (Levhitika 19:5) Hambileswi Vaisrayele hinkwavo a va tswariwa va tinyiketele eka Yehovha, lava a va kombisa ku tinyiketela ka vona hi ku endla magandzelo ya ku tirhandzela ‘a va amukeriwa’ va tlhela va katekisiwa swinene.—Malakiya 3:10.
10. Yehovha u ku kombise njhani ku hlundzuka kakwe enkarhini wa Esaya ni wa Malakiya?
10 Hambiswiritano, tiko ra Israyele leri tinyiketeleke a ri pfa ri nga tshembeki eka Yehovha. Hi ku tirhisa muprofeta wa yena Esaya, Yehovha u vulavule na rona a ku: “A wu ndzi tiselanga tinyimpfu ta magandzelo ya wena yo hisiwa lama heleleke, naswona a wu ndzi vangamisanga hi switlhavelo swa wena. A ndzi ku sindzisanga ku ndzi tirhela hi nyiko.” (Esaya 43:23) Ku tlula kwalaho, magandzelo lawa a ma nga nyikeriwi hi mbilu hinkwayo ni hi ku swi rhandza a ma nga vuli nchumu eka Yehovha. Hi xikombiso, malembe ya kwalomu ka 300 endzhaku ka Esaya, emasikwini ya muprofeta Malakiya, Vaisrayele a va nyikela swifuwo leswi nga hanyangiki kahle. Hikwalaho, Malakiya u va byele a ku: “‘A ndzi mi tsakeli,’ Yehovha wa mavuthu u vurile, ‘naswona gandzelo ra nyiko leri humaka evokweni ra n’wina a ndzi ri tsakeli.’ . . . ‘Mi tise nchumu lowu wu wutliweke ni lowu khutaka, ni lowu vabyaka; ina, mi wu tise wu va nyiko. Xana ndzi nga wu tsakela evokweni ra n’wina?’ Yehovha u vurile.”—Malakiya 1:10, 13; Amosi 5:22.
Va Fularheriwa Tanihi Tiko Leri Tinyiketeleke
11. Hi rihi lunghelo leri nyikiweke Vaisrayele?
11 Loko Vaisrayele va va tiko leri tinyiketeleke eka Yehovha, yena u va tshembisile a ku: “Loko mo yingisa rito ra mina hilaha ku tiyeke, hakunene mi hlayisa ntwanano wa mina, kunene mi ta va ndzhaka ya mina yo hlawuleka exikarhi ka vanhu lavan’wana hinkwavo, hikuva misava hinkwayo i ya mina. N’wina mi ta va mfumo wa vaprista ni tiko ro kwetsima.” (Eksoda 19:5, 6) Mesiya la tshembisiweke a a ta humelela exikarhi ka vona kutani a va nyika lunghelo ra ku va swirho swa valawuri va Mfumo wa Xikwembu. (Genesa 22:17, 18; 49:10; 2 Samuwele 7:12, 16; Luka 1:31-33; Varhoma 9:4, 5) Kambe Vaisrayele vo tala a va hanyanga hi ku pfumelelana ni ku tinyiketela ka vona. (Matewu 22:14) Va ale Mesiya ivi va hetelela va n’wi dlele.—Mintirho 7:51-53.
12. Hi wahi marito ya Yesu lama kombisaka leswaku Vaisrayele va fularheriwile tanihi tiko leri tinyiketeleke eka Yehovha?
12 Masiku ma nga ri mangani emahlweni ka ku fa ka yena, Yesu u byele varhangeri va vukhongeri bya Vayuda a ku: “Xana a mi si tshama mi hlaya eMatsalweni, ‘Ribye leri vaaki va ri bakanyeke hi rona ri hundzukeke ribye lerikulu ra le yinhleni. Ri huma eka Yehovha, naswona ra hlamarisa ematihlweni ya hina’? Hi yona mhaka leyi ndzi nge eka n’wina, Mfumo wa Xikwembu wu ta tekiwa eka n’wina wu nyikiwa tiko leri humesaka mihandzu ya wona.” (Matewu 21:42, 43) Ku kombisa leswaku Yehovha u va fularherile tanihi tiko leri tinyiketeleke eka Yena, Yesu u te: “Yerusalema, Yerusalema, mudlayi wa vaprofeta ni loyi a va khandleke hi maribye lava rhumiweke eka yena,—i ko tala ndzi lava ku hlengeleta vana va wena, hi ndlela leyi mbhaha wu hlengeletaka ha yona swiciwana swa wona ehansi ka timpapa ta wona! Kambe n’wina a mi swi lavanga. Maswivo! Yindlu ya n’wina yi tshikeriwa n’wina.”—Matewu 23:37, 38.
Tiko Lerintshwa Leri Tinyiketeleke
13. Hi byihi vuprofeta lebyi Yehovha a byi vuleke enkarhini wa Yeremiya?
13 Hi nkarhi wa muprofeta Yeremiya, Yehovha u profete nchumu lowuntshwa malunghana ni vanhu vakwe. Ha hlaya: “‘Maswivo! Masiku ma ta,’ ku vula Yehovha, ‘ndzi ta endla ntwanano lowuntshwa ni yindlu ya Israyele ni yindlu ya Yuda; ku nga ri wona wo fana ni ntwanano lowu ndzi wu endleke ni vatata wa vona esikwini leri ndzi va khomeke hi voko ndzi va humesa etikweni ra Egipta, “ku nga ntwanano wa mina lowu va wu tluleke, hambileswi mina a ndzi ri n’wini wa vona kukota wanuna,” ku vula Yehovha.’ ‘Hikuva lowu i ntwanano lowu ndzi nga ta wu endla ni yindlu ya Israyele endzhaku ka masiku wolawo,’ ku vula Yehovha. ‘Ndzi ta veka nawu wa mina endzeni ka vona, naswona ndzi ta wu tsala embilwini ya vona. Ndzi ta va Xikwembu xa vona, vona va ta va vanhu va mina.’”—Yeremiya 31:31-33.
14. Tiko lerintshwa leri tinyiketeleke eka Yehovha ri humelele rini, naswona hi xivangelo xihi? Hlamusela tiko rero lerintshwa.
14 Xisekelo xa ntwanano lowuntshwa xi simekiwe loko Yesu a file kutani endzhaku a nyikela nkoka wa ngati yakwe leyi halatiweke eka Tata wakwe hi 33 C.E. (Luka 22:20; Vaheveru 9:15, 24-26) Hambiswiritano, loko ku chuluriwe moya lowo kwetsima hi Pentekosta ya 33 C.E. ivi ku tswariwa tiko lerintshwa, ku nga “Israyele wa Xikwembu,” ntwanano wolowo lowuntshwa wu sungule ku tirha. (Vagalatiya 6:16; Varhoma 2:28, 29; 9:6; 11:25, 26) Loko a tsalela Vakreste lava totiweke, muapostola Petro u te: “N’wina mi ‘rixaka leri hlawuriweke, vaprista va vuhosi, tiko ro kwetsima, tiko leri nga nhundzu yo hlawuleka, leswaku mi byi twarisa hinkwako-nkwako vunene’ bya loyi a mi vitaneke mi huma emunyameni mi nghena eku vonakaleni kakwe loku hlamarisaka. Hikuva khale a mi nga ri tiko kambe sweswi mi tiko ra Xikwembu.” (1 Petro 2:9, 10) Vuxaka byo hlawuleka lebyi a byi ri kona exikarhi ka Yehovha na Israyele wa nyama se a byi file. Hi 33 C.E., mikateko ya Yehovha yi tekeriwe Israyele wa le misaveni yi nyikiwa Israyele wa moya, ku nga vandlha ra Vukreste, “tiko leri humesaka mihandzu” ya Mfumo wa Mesiya.—Matewu 21:43.
Ku Tinyiketela Ka Munhu Ha Un’we
15. Hi siku ra Pentekosta ya 33 C.E., hi wihi nkhuvulo lowu Petro a khutazeke vayingiseri vakwe leswaku va khuvuriwa ha wona?
15 Endzhaku ka Pentekosta ya 33 C.E., munhu un’wana ni un’wana, hambi i Muyuda kumbe wa Matiko, a a fanele ku tinyiketela hi yexe eka Xikwembu ivi a khuvuriwa “hi vito ra Tatana ni ra N’wana ni ra moya lowo kwetsima.” * (Matewu 28:19) Hi Pentekosta, muapostola Petro u byele Vayuda va timbilu letinene kun’we ni vanhu vambe lava amukeleke Vuyuda a ku: “Hundzukani, un’wana ni un’wana wa n’wina a khuvuriwa hi vito ra Yesu Kreste leswaku mi rivaleriwa swidyoho swa n’wina, kutani mi ta kuma nyiko ya mahala ya moya lowo kwetsima.” (Mintirho 2:38) Vayuda volavo kun’we ni vanhu vambe lava amukeleke Vuyuda a va fanele va swi kombisa hi ku khuvuriwa leswaku va nyiketele vutomi bya vona eka Yehovha naswona va amukele Yesu tanihi munhu loyi Yehovha a a ta tirhisa yena leswaku va rivaleriwa swidyoho. A va fanele va n’wi amukela tanihi Muprista Lonkulu wa Yehovha tlhelo Murhangeri wa vona, Nhloko ya vandlha ra Vukreste.—Vakolosa 1:13, 14, 18.
16. Enkarhini wa Pawulo, Vayuda ni Vamatiko lava nga ni timbilu letinene va ve swirho swa Israyele wa moya hi ndlela yihi?
16 Endzhaku ka malembe, muapostola Pawulo u te: “Ku sungula eka lava nga eDamaska ni le ka lava nga eYerusalema, kutani u hundzela eYudiya hinkwaro, ni le matikweni ndzi yise rungula ra leswaku va fanele va hundzuka kutani va tlhelela eka Xikwembu hi ku endla mintirho leyi fambelanaka ni ku hundzuka.” (Mintirho 26:20) Endzhaku ko khorwisa Vayuda ni Vamatiko leswaku Yesu a a ri yena Kreste Mesiya, Pawulo u va pfune leswaku va tinyiketela ni ku khuvuriwa. (Mintirho 16:14, 15, 31-33; 17:3, 4; 18:8) Vadyondzisiwa volavo lavantshwa va ve swirho swa Israyele wa moya hi ku hundzulukela eka Xikwembu.
17. Hi wihi ntirho wo fungha lowu nga kusuhi ni ku hela, naswona hi wihi ntirho wun’wana lowu endliwaka hi rivilo lerikulu?
17 Namuntlha, ku funghiwa ko hetelela ka masalela ya Israyele wa moya ku tshinele. Loko ku endliwile, “tintsumi ta mune” leti khomeke timheho ta ndzoviso wa ‘nhlomulo lowukulu’ ti ta lerisiwa leswaku ti tshika timheho leti. Sweswi ku hlengeletiwa ka “ntshungu lowukulu,” lowu nga ni ntshembo wa ku hanya hi masiku emisaveni ku endliwa hi rivilo lerikulu. “Tinyimpfu [teto] tin’wana” ti tihlawulela ku kombisa ripfumelo eka “ngati ya Xinyimpfana” ivi ti kombisa ku tinyiketela ka tona eka Yehovha hi ku khuvuriwa. (Nhlavutelo 7:1-4, 9-15; 22:17; Yohane 10:16; Matewu 28:19, 20) Exikarhi ka tona ku ni vantshwa vo tala lava kurisiweke hi vatswari lava nga Vakreste. Loko u ri un’wana wa vantshwa vo tano, swi ta ku tsakisa leswi u nga ta swi hlaya eka xihloko lexi landzelaka.
[Nhlamuselo ya le hansi]
Mpfuxeto
• Ha yini vana va Vaisrayele a va nga boheki ku tinyiketela eka Yehovha?
• Vaisrayele a va ta swi kombisa njhani leswaku va hanya hi ku pfumelelana ni ku tinyiketela ka vona?
• Ha yini Yehovha a fularhele Israyele tanihi tiko leri tinyiketeleke eka yena, naswona ri siviwe njhani?
• Ku sukela hi Pentekosta ya 33 C.E. ku ya emahlweni, xana Vayuda ni Vamatiko a va fanele va endla yini leswaku va va swirho swa Israyele wa moya?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]
Vana va Vaisrayele a va tswariwa ana se va ri swirho swa tiko leri Xikwembu xi ri hlawuleke
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Muisrayele un’wana ni un’wana a a fanele a tiendlela xiboho xa ku tirhela Xikwembu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Magandzelo ya ku tirhandzela a ma pfulela Vaisrayele ndlela ya ku kombisa rirhandzu ra vona eka Yehovha
[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]
Endzhaku ka Pentekosta ya 33 C.E., valandzeri va Kreste a va fanele va tinyiketela hi voxe eka Xikwembu kutani va swi kombisa hi ku khuvuriwa