U Nga Hanya Hi Masiku

VANHU vo tala va vukhongeri emisaveni va langutele ku hanya hi masiku hi ndlela yo karhi. Tinhlamuselo ta vona ti nga hambana hi ku ya hi vukhongeri, kambe ntshembo wa vona wa yelana—ku hanya hi ntsako ehansi ka swiyimo leswinene, ku nga ri na nxungeto wa rifu. Xana wena a wu swi naveli sweswo? Xana tidyondzo teto to hambana ti nga hlamuseriwa njhani? Naswona, xana ntshembo wa ku hanya hi masiku wu ta hetiseka hakunene?

Matsalwa ma komba leswaku Muvumbi u byale ku navela ka vutomi lebyi nga heriki etimbilwini ta vanhu ku sukela eku sunguleni loko a vumba mpatswa wo sungula. Bibele yi ri: “Nkarhi lowu nga riki na makumu [Xikwembu] xi wu veke embilwini ya vona.”—Eklesiasta 3:11.

Kambe mpatswa wo sungula a wu fanele wu amukela mfanelo ya Xikwembu ya ku endla xiboho xa leswaku hi swihi leswi lulameke ni leswi nga lulamangiki, leswaku ku navela ka wona ka ku hanya hi masiku ku hetiseka. Loko a wu endle tano, Yehovha a a ta va vona va faneriwa hi ku hanya “nkarhi lowu nga riki na makumu” endhawini leyi a va lunghiseleleke yona, ku nga ntanga wa Edeni.—Genesa 2:8; 3:22.

Ku Lahlekeriwa Hi Lunghelo Ro Hanya Hi Masiku

Xiviko xa Bibele xi kombisa leswaku Xikwembu xi byale “murhi wa ku tiva leswinene ni leswo biha” entangeni, ivi xi lerisa Adamu na Evha leswaku va nga tshuki va dya mihandzu ya wona, hikuva loko va dya a va ta kuma xigwevo xa rifu. (Genesa 2:9, 17) Ku papalata ka Adamu na Evha ku dya mihandzu yoleyo a swi ta kombisa Xikwembu leswaku va amukela vuhosi bya xona. Hi hala tlhelo, ku dya mihandzu ya murhi lowu a swi ta kombisa leswaku va ala vulawuri bya Xikwembu. Adamu na Evha va tlule swileriso swa Yehovha kutani va yima na Sathana, xivumbiwa xa moya lexi xandzukeleke vulawuri bya Xikwembu. Hikwalaho, Xikwembu xi kume leswaku Adamu na Evha a swi nga va faneli ku hanya hi masiku.—Genesa 3:1-6.

Xikwembu a xi veke vutomi kumbe rifu, ku va kona kumbe ku nga vi kona. Vuyelo bya ku ala ku yingisa ku ve rifu, va nga ha vi kona hi ku helela. A swi nga ta koteka leswaku Adamu na Evha kumbe mani na mani eka vana va vona a hambeta a hanya hi ku pfuniwa hi murhi wo karhi wa masalamusi kumbe hi moya-xiviri lowu nga fiki. *

Vana hinkwavo va Adamu va xaniseka hikwalaho ka ku xandzuka kakwe. Vuyelo bya kona byi hlamuseriwa hi muapostola Pawulo. U tsarile: “Xidyoho xi [nghene] emisaveni hi munhu un’we, ni rifu hikwalaho ka xidyoho, xisweswo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo hikuva hinkwavo va dyohile.”—Varhoma 5:12.

Ku Kondleteriwa Ka Vutomi Lebyi Nga Heriki

Muapostola Pawulo u kombise xiyimo xa vana va Adamu hi ku xi fanisa ni xa hlonga ra lembe-xidzana ro sungula. Hikwalaho ka  xidyoho lexi va tswariweke na xona, vana va Adamu na Evha va boheke ku tswariwa va ri “mahlonga ya xidyoho,” lama yaka eku feni. (Varhoma 5:12; 6:16, 17) Ina, a va ta boheka ku va mahlonga loko Yehovha a a nga va lamulelanga hi ku endla lunghiselelo ra le nawini leswaku a va kutsula evuhlongeni bya vona. Pawulo u hlamuserile: “Leswi vanhu va mixaka hinkwayo va soriweke hikwalaho ka xivi xin’we [lexiya xa Adamu], hi ku fanana ni hikwalaho ka xiendlo xin’we ntsena xa ku tsetselela, vanhu va mixaka hinkwayo va vuriwa lava lulameleke vutomi.” ‘Xiendlo xexo xa ku tsetselela’ xi endle leswaku Yesu a nyikela vutomi byakwe lebyi hetisekeke byi va “nkutsulo lowu yelanaka eka hinkwavo.” Yehovha u amukele mfanelo ya le nawini ya nkutsulo ya ku ntshunxa vanhu eka “vuavanyisi” bya “xisolo.”—Varhoma 5:16, 18, 19; 1 Timotiya 2:5, 6.

Hikwalaho, vativi va sayense a va nge pfuki va tshubule ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki hi ku tirhisa switekela swa le mirini wa munhu. Ndlela ya kona yi kumeka kun’wana. Hi ku ya hi Bibele, xivangelo-nkulu xa rifu ra munhu xi fambisana ni mahanyelo ni nawu, a xi fambisani ni ntivo-vutomi. Ndlela yo kondletela vutomi lebyi nga heriki—hi gandzelo ra nkutsulo ra Yesu—na yona yi fambisana ni nawu. Nakambe nkutsulo i xikombiso xa vululami bya Xikwembu ni tintswalo ta xona ta rirhandzu. Kutani, i vamani lava nga ta vuyeriwa eka nkutsulo naswona va kuma vutomi lebyi nga heriki?

Nyiko Ya Ku Hanya U Nga Fi

Yehovha Xikwembu u “suka enkarhini lowu nga riki na makumu ku ya enkarhini lowu nga riki na makumu.” A nga fi. (Pisalema 90:2) Munhu wo sungula loyi Yehovha a n’wi nyikeke nyiko ya ku hanya a nga fi i Yesu Kreste. Muapostola Pawulo wa hlamusela: “Kreste, leswi se a pfuxiweke eka lava feke, a nge he fi nakambe; rifu a ra ha n’wi lawuli nikatsongo.” (Varhoma 6:9) Ina, loko a kombisa ndlela leyi Yesu loyi a pfuxiweke a hambaneke ha yona ni vafumi va laha misaveni, Pawulo u n’wi hlamusele tanihi yena ntsena loyi a nga fiki exikarhi ka vafumi hinkwavo. Yesu u ta ‘hanya hi masiku.’ Vutomi byakwe a byi ‘loviseki.’—Vaheveru 7:15-17, 23-25; 1 Timotiya 6:15, 16.

Yesu a hi yena ntsena loyi a kumeke nyiko yo tano. Vakreste lava totiweke hi moya lava hlawuriweke leswaku va va tihosi etilweni na vona va pfuxiwa hi ndlela leyi Yesu a pfuxiweke ha yona. (Varhoma 6:5) Muapostola Yohane u  kombisa leswaku lunghelo leri ri nyikiwa vanhu va 144 000. (Nhlavutelo 14:1) Na vona va hanya va nga fi. Malunghana ni ku pfuxiwa ka vona, Pawulo u ri: “Nyama ni ngati a swi nge yi dyi ndzhaka ya mfumo wa Xikwembu . . . Mhalamhala yi ta rila, ivi vafi va pfuxiwa va ri lava nga onhakiki, kutani hi ta hundzuriwa. Hikuva nchumu lowu wu onhakaka wu fanele ku ambala ku ka wu nga onhaki, ni nchumu lowu wu faka, wu fanele wu ambala ni ku ka wu nga fi.” Rifu a ri na matimba eka lava va pfuxiwaka hi ndlela yoleyo.—1 Vakorinto 15:50-53; Nhlavutelo 20:6.

Nhlavutelo leyi ya Xikwembu ya hlamarisa hakunene. Hambileswi tintsumi ti nga ni mimiri ya moya, a ti vumbiwanga ti ri ni nyiko ya ku hanya ti nga fi. Leswi swi kombisiwa hileswi swivumbiwa swa moya leswi hlanganyeleke na Sathana eku xandzukeni swi nga ta lovisiwa. (Matewu 25:41) Hi hala tlhelo, lava va nga ta fuma na Yesu va kuma nyiko ya ku hanya va nga fi, leswi kombisaka leswaku Yehovha wa tiyisekisa hakunene leswaku va tshembekile.

Xana leswi swi vula leswaku i vanhu va 144 000 ntsena lava nga ta hanya hi masiku, kasi i vatsongo swinene loko va ringanisiwa ni vanhu va tibiliyoni lava tshameke va hanya? A swi tano. A hi voneni xivangelo xa kona.

Vutomi Lebyi Nga Heriki eMisaveni Ya Paradeyisi

Buku ya Bibele ya Nhlavutelo yi vulavula hi xivono xo xonga xa ntshungu wa ntsandza-vahlayi wa vanhu lava nga ta kuma vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi. Exikarhi ka vona ku ta va ni lava a va file ivi va pfuxiwa kutani va kuma rihanyo lerinene ni matimba emirini. (Nhlavutelo 7:9; 20:12, 13; 21:3, 4) Va ta yisiwa eka “nambu wa mati ya vutomi, lowu tengeke ku fana ni kristala, wu khuluka wu huma exiluvelweni xa Xikwembu.” Etimbuweni ta wona ku ni “mirhi ya vutomi . . . , naswona matluka ya mirhi a ma ri ya ku hanyisa matiko.” Xirhambo xa musa xa Yehovha Xikwembu xi ri: “Mani na mani la khomiweke hi torha a a te; mani na mani la swi navelaka a a nwe mati ya vutomi mahala.”—Nhlavutelo 22:1, 2, 17.

Mirhi leyi ni mati a hi murhi wa masalamusi lowu nyikaka vutomi kumbe xihlovo xa vuntshwa, xo tanihi lexi eka madzana ya malembe lama hundzeke a xi famba xi laviwa hi vativi va sayense ni vavalangi va nkarhi wolowo. Ku ri na sweswo, swi fanekisela malunghiselelo ya Xikwembu ha Yesu Kreste ya ku endla leswaku vanhu va tlhelela exiyin’weni lexi hetisekeke lexi a xi ri kona eku sunguleni.

Xikongomelo xa Xikwembu xo nyika vanhu lava yingisaka vutomi lebyi nga heriki emisaveni a xi hundzukanga. Xikongomelo xexo xi ta hetiseka, hikuva Yehovha wa tshembeka. Pisalema 37:29 yi ri: “Lavo lulama va ta dya ndzhaka ya misava, va ta tshama eka yona hi masiku.” Xitshembiso lexi xi endla leswaku hina ni lava va nyikiweke lunghelo ra ku ya hanya va nga fi etilweni, hi huwelela hi ku: “Yikulu naswona ya hlamarisa mintirho ya wena, Yehovha Xikwembu, xa Matimba Hinkwawo. Tindlela ta wena ti lulamile naswona i ta ntiyiso, wena Hosi leyi nga riki na makumu. Kunene, i mani la nga ta ka a nga ku chavi, Yehovha, a vangamisa vito ra wena, hikuva hi wena ntsena u tshembekeke?”—Nhlavutelo 15:3, 4.

Xana wa swi navela ku kuma nyiko ya risima ya vutomi lebyi nga heriki? Loko swi ri tano, u fanele u tshembeka eka “Hosi leyi nga riki na makumu” u tlhela u yi yingisa. U fanele u dyondza hi Yehovha ni hi loyi a tirhisiweke ku endla leswaku vutomi byo tano byi kumeka, ku nga Yesu Kreste. Hinkwavo lava tsakelaka ku amukela milawu ya Xikwembu ya leswi lulameke ni leswi nga lulamangiki va ta kuma nyiko ya “vutomi lebyi nga heriki.”—Yohane 17:3.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Ku Navela Loku Phikelelaka

Xiphato xa Gilgamesh, ku nga xiviko xa le Mesopotamiya lexi ku anakanyiwaka leswaku xi tsariwe eka gidi ra vumbirhi ra malembe B.C.E., xi hlamusela matshalatshala ya nghwazi yo kuma vuntshwa lebyi nga heriki. Vaegipta va khale a va omisa mintsumbu ya vafi, hi xikongomelo xo endla leswaku mimoya-xiviri, leyi ku anakanyiwaka leswaku a yi fi, yi ta tlhela yi tirhisa mimiri ya yona endzhaku. Hikwalaho, masirha man’wana ya Vaegipta a ma tele swilo leswi vafi va nga swi lavaka loko va ri laha ku vuriwaka vutomi bya le ndzhaku ka rifu.

Swi tikomba onge vativi van’wana va sayense va Machayina va sungule ku pfumela kwalomu ka lembe-xidzana ra vunhungu B.C.E. leswaku vanhu va ni mimiri leyi nga fiki; naswona hi lembe-xidzana ra vumune B.C.E. a va pfumela leswaku mirhi ya masalamusi yi nga kota ku endla leswaku vanhu va hanya va nga fi. Vativi va sayense va le Yuropa ni le Arabiya va Malembe ya le Xikarhi va ye ehenhla ni le hansi va ringeta ku endla mirhi ya vona ya vutomi. Mirhi yin’wana a yi ri mpfangano wa munyu wa arsenic, mercury na xivavula. Vo tala va fanele va nghenise chefu emimirini ya vona loko va ringeta mirhi yo tano!

Swin’wana leswi khale a swi tolovelekile a ku ri mintsheketo ya leswi vuriwaka Xihlovo xa Vuntshwa—lexi a ku vuriwa leswaku hinkwavo lava nwaka mati ya xona va ta tshama va ri vantshwa.

 [Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Vutomi Lebyi Nga Heriki—Xana Byi Ta Phirha?

Van’wana va vula leswaku ku hanya hi masiku swi ta phirha, ku fana ni ku hambeta u peta dyambu hi vuhungasi lebyi nga pfuniki nchumu lebyi phindha-phindhiwaka. Kumbexana va anakanya leswaku va ta hanya hi masiku evuton’wini ni le swiyin’weni leswi nga kona namuntlha, leswi eka vo tala swi phirhaka swi tlhela swi nga pfuni nchumu. Kambe eParadeyisini leyi Xikwembu xi nga ta yi pfuxeta, xi tshembisa vanhu “ntsako lowu heleleke eku rhuleni lokukulu.” (Pisalema 37:11) Vutomi byo tano byi ta endla leswaku vanhu va kuma vutivi hi swilo leswi Yehovha a swi vumbeke, va heta nkarhi wa vona va antswisa vutshila, vulavisisi ni mintirho ya vona, leswi sweswi hi nga kotiki ku swi fikelela.

Dok. Aubrey de Grey, mutivi wa switekela wa le Yunivhesiti ya Cambridge loyi a endlaka vulavisisi bya ku lehisa vutomi, u ri: “Vanhu lava kumeke dyondzo leyinene va tlhela va kuma nkarhi wa ku yi tirhisa a va phirheki namuntlha, naswona a swi nge endleki leswaku va kayivela swilo leswintshwa leswi va nga swi endlaka.” Hambiswiritano, Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke ri vula leswaku “vanhu va [nge] pfuki va wu twisisile ntirho lowu Xikwembu xa ntiyiso xi wu endleke ku sukela eku sunguleni ku ya eku heteleleni.”—Eklesiasta 3:11.