Nghena endzeni

Hundzela eka leswi nga endzeni

Mukhuva Wa Xiyuda Wa Ku Hlamba—Xana A Wu Fanekisela Nkhuvulo?

Mukhuva Wa Xiyuda Wa Ku Hlamba—Xana A Wu Fanekisela Nkhuvulo?

Mukhuva Wa Xiyuda Wa Ku Hlamba—Xana A Wu Fanekisela Nkhuvulo?

YOHANE LOWO KHUVULA u chumayele hi ta “nkhuvulo wu ri lowu fanekiselaka ku hundzuka.” Yesu na yena u lerise valandzeri vakwe leswaku va endla vadyondzisiwa va tlhela va va khuvula.—Marka 1:4; Matewu 28:19.

Bibele yi kombisa leswaku nkhuvulo wa Vukreste wu lava leswaku munhu a nyuperisiwa hi ku helela ematini. Buku leyi nge, Jesus and His World yi ri: “Mikhuva leyi fanaka yi kona eka vukhongeri byo tala bya nkarhi lowu hundzeke ni bya manguva lawa, ematikweni yo tala ni le ka mindhavuko yo hambana-hambana.” Buku leyi yi tiyisekisa leswaku “nkhuvulo wa Vukreste . . . wu sungule eka Xiyuda.” Xana mhaka leyi i ntiyiso ku fikela kwihi?

Mukhuva Wa Xiyuda Wa Ku Va Ni Swidziva Swo Hlambela Eka Swona

Vativi va swa vuyimburi lava celeke ekusuhi ni Tempele ya le Yerusalema leyi a yi ri eNtshaveni va kume mabavhu lama nga endlaka 100, kumbe swidziva swo hlambela eka swona swa lembe-xidzana ro sungula B.C.E. ni swa lembe-xidzana ro sungula C.E. Marito ya le sinagogeni ra lembe-xidzana ra vumbirhi kumbe ra vunharhu C.E. ma vulavula hi mabavhu wolawo lawa a ma endleriwe “vaendzi lava a va ta lava ku ma tirhisa.” Swidziva swin’wana swi kumiwe endhawini yin’wana ya le Yerusalema laha a ku tshama mindyangu ya swifumi ni ya vaprista; laha yindlu yin’wana ni yin’wana a yi ri ni bavhu ro hlambela eka rona.

Mabavhu lawa a ku ri mathangi lawa a ma ri ni xivumbeko xa bokisi lawa a ma kovotliwa eribyeni kumbe ku ceriwa goji emisaveni ivi ri akeriwa hi switina kumbe hi maribye. A ma sindziwa leswaku ma nga pfuti. Mabavhu yo tala a ma lehe 2,7 wa timitara naswona a ma aname 1,8 wa timitara. Tiphayiphi a ti yisa mati ya mpfula eka mathangi lawa. Mati ya kona a ma ente ku ringana 1,2 wa timitara leswaku loko munhu a korhamile a kota ku nyupela hi ku helela eka wona. Minkarhi yin’wana switepisi leswi a ku ngheniwa hi swona a swi hambanisiwe hi khumbi leri a ri nga lehanga. Ku ehleketiwa leswaku switepisi leswi a swi ri eka tlhelo rin’wana a swi tirhiseriwa ku nghena evuhlambelweni lebyi basisaka, loko ku ri leswaku munhu la taka eku hlambeni u nyamile, kasi leswi a swi ri etlhelweni lerin’wana a ku humiwa hi swona leswaku munhu la tengeke a nga tshuki a khumbiwa hi munhu la nyameke.

Mabavhu lawa a ma tirhisiwa hi ku ya hi mukhuva wa Xiyuda wa vutengi. Xana leswi a swi katsa yini?

Nawu Ni Mukhuva Wa Ku Hlamba

Nawu wa Muxe a wu kandziyisa xilaveko xa leswaku vanhu va Xikwembu va fanele va basa hi tlhelo ra moya ni ra nyama. A ku ri ni swiendlo swo hambana-hambana leswi a swi endla Vaisrayele va va lava nyameke leswi a swi koxa leswaku va tibasisa hi ku hlamba mimiri ya vona swin’we ni ku hlantswa tinguvu ta vona.—Levhitika 11:28; 14:1-9; 15:1-31; Deteronoma 23:10, 11.

Yehovha Xikwembu u tengile naswona wa kwetsima hi ku helela. Kutani vaprista ni Valevhi a va fanele va hlamba mavoko ni milenge ya vona loko va nga si tshinela ealitarini ya yena hikuva loko va nga endli tano a va ta fa.—Eksoda 30:17-21.

Swidyondzi swi pfumela leswaku hi lembe-xidzana ro sungula C.E., nhlengeletano ya vukhongeri bya Xiyuda se a yi endle leswaku milawu ya leswaku vaprista va hlamba yi endliwa ni hi vanhu lava nga riki Valevhi. Va-essene swin’we ni Vafarisi hakanyingi a va endla mukhuva lowu wa ku hlamba. Xiviko xin’wana xi vula leswi malunghana ni le nkarhini wa Yesu: “Muyuda un’wana ni un’wana a a fanele a tibasisa loko a nga si nghena eTempeleni leyi a yi ri eNtshaveni, loko a nga si nyikela gandzelo, loko a nga si kuma vuyelo bya gandzelo leri endliwaka hi muprista ni loko a endla swilo swin’wana leswi fanaka ni sweswo.” Tindzimana tin’wana eka buku ya milawu ya Vayuda ti vula leswaku vanhu lava hlambaka a va fanele va nyupela hi ku helela ematini.

Yesu u sole Vafarisi hileswi a va khomelele swinene eka mukhuva lowu wa ku tibasisa. A va endla “minkhuvulo yo hambana-hambana” ku katsa ni ya ‘swinwelo ni ya swikelelo ni ya swibya swa koporo.’ Yesu u vule leswaku Vafarisi va tlule swileriso swa Xikwembu leswaku va tirhisa mindhavuko ya vona vini. (Vaheveru 9:10; Marka 7:1-9; Levhitika 11:32, 33; Luka 11:38-42) A yi kona ni ndhawu ni yin’we eka Nawu wa Muxe leyi a yi lava leswaku munhu a nyupela hi ku helela ematini.

Xana nkhuvulo wa Vukreste wu huma eka mukhuva wa Vayuda wa ku hlamba? Doo!

Mukhuva Wa Ku Hlamba Ni Nkhuvulo Wa Vukreste

Vayuda a va endla mikhuva ya ku tibasisa eka vona vini. Kambe, nkhuvulo lowu endliweke hi Yohane a wu nga ri muxaka wa mukhuva wa ku hlamba lowu a wu tolovelekile eka Vayuda. Leswi Yohane a a vuriwa Mukhuvuri swi kombisa leswaku ndlela yakwe yo nyuperisa a yi hambanile ni ya vona. Varhangeri va vukhongeri bya Xiyuda va kale va rhumela vanhu eka yena leswaku va ya vutisa va ku: “Ha yini u khuvula?”—Yohane 1:25.

Ku tibasisa loku a ku laviwa hi Nawu wa Muxe a ku fanele ku endliwa nkarhi wun’wana ni wun’wana loko mugandzeri a va la nga tengangiki. Kambe a swi nga ri tano hi nkhuvulo wa Yohane hambi ku ri nkhuvulo lowu endliweke hi Vakreste endzhakunyana. Nkhuvulo wa Yohane a wu kombisa ku hundzuka ni ku tshika mahanyelo ya khale. Nkhuvulo wa Vukreste wu fanekisela leswaku munhu se u tinyiketerile eka Xikwembu. Mukreste a a endla tano kan’we ntsena, ku nga ri hi ku phindha-phindha.

Mukhuva wa ku hlamba lowu a wu endliwa emakaya ya vaprista lava nga Vayuda ni le vuhlambelweni bya mani na mani lebyi a byi ri ekusuhi ni le Tempeleni leyi a yi ri eNtshaveni, a wu ri wa ku ringeta ku tekelela nkhuvulo wa Vukreste. Nhlamuselo ya ku nyuperisiwa loku kumbirhi a yi hambane ngopfu. The Anchor Bible Dictionary yi ri: “Swidyondzi swi pfumelelana ngopfu hi mhaka ya leswaku Yohane [lowo Khuvula] a nga tirhisanga kumbe ku tekelela nkhuvulo wo karhi wa le ndhawini ya ka vona,” leswi vulaka leswaku wa Xiyuda. Swi tano ni hi nkhuvulo lowu endliwaka evandlheni ra Vukreste.

Nkhuvulo wa Vukreste wu fanekisela “ku kombela ripfalo lerinene eka Xikwembu.” (1 Petro 3:21) Wu fanekisela leswaku munhu u tinyiketele hi ku helela eka Yehovha leswaku a N’wi tirhela tanihi mudyondzisiwa wa N’wana Wakwe. Ku nyuperisiwa hi ku helela ematini i xikombiso lexi faneleke xa ku tinyiketela ko tano. Ku va munhu a petiwa ehansi ka mati swi fanekisela ku fa endleleni ya yena ya khale leyi a a hanya hi yona. Ku humesiwa ematini swi fanekisela ku hanyisiwa ka yena leswaku a endla ku rhandza ka Xikwembu.

Yehovha Xikwembu u va nyika ripfalo lerinene lava tinyiketelaka hi ndlela yo tano kutani va khuvuriwa. Xisweswo muapostola Petro la huhuteriweke u byele vapfumeri-kulobye a ku: “[Nkhuvulo wa] mi ponisa sweswi.” Wolowo i nchumu lowu ku nga riki ni mukhuva ni wun’we wa Xiyuda wa ku tibasisa lowu nga tisaka vuyelo byebyo.