Ku Cinca-cinca Ka Switsundzuxo Swa “Vatshila”

EMISAVENI ya namuntlha, lava nga ni khompyuta va nga endla ndzavisiso wa xitsundzuxo xo kurisa vana eka Internet, kambe va ta kuma swikombo swo tlula 26 wa timiliyoni hi ku hatlisa. Loko wo heta minete yin’we u hlaya xikombo ha xin’we, n’wana wa wena a nga kula a tlhela a huma muti, wena u nga si heta ku hlaya swikombo swa kona.

Loko madokodela ya vana, vativi va mianakanyo ya vana na Internet swi nga si va kona, xana vatswari a va wu kuma kwihi nkongomiso? Hi ntolovelo, a va kombela mpfuno eka maxaka. Vamanana, vatatana, vahahani na vamalume a va tshama va lunghekele ku pfuna hi switsundzuxo, hi timali ni hi ku hlayisa vana. Kambe ematikweni yo tala, vanhu vo tala va tshike vutomi bya xintu va ya tshama emadorobeni kutani va tsema vuxaka bya vona ni ndyangu hi ku helela. Hakanyingi namuntlha, vamanana na vatatana va tikuma va langutane ni ntirho wo tika wo kurisa vana va ri voxe.

A swi kanakanisi leswaku sweswo hi swona swi endleke leswaku ku va ni tindhawu to tala swinene ta vuhlayiselo bya vana. Xivangelo xin’wana hileswi vanhu vo tala va tshembaka sayense. Eku heleni ka va-1800, vanhu va le Amerika va sungule ku khorwiseka leswaku sayense yi nga swi kota ku antswisa swilo hinkwaswo evuton’wini bya munhu. Swi nga tsandza kwihi etimhakeni to kurisa vana? Kutani loko Vandla ra Vamanana ra le Amerika ri rila hi “ku tsandzeka ka vatswari” hi 1899, “vativi vo tala hi tlhelo ra sayense” va hatlise va tinyiketela ku pfuna. Va tshembise ku pfuna vamanana na vatatana lava kayakayaka leswaku va kuma ndlela yo kurisa vana.

Ku Lava Tindlela To Kurisa Vana eTibukwini

Hambiswiritano, xana vatshila lava va kote ku endla yini? Xana vatswari va namuntlha va swi lunghekele ku antswa ku langutana ni ntlhontlho wo kurisa vana ku tlula lavaya va khale? A swi tano hi ku ya hi nkambisiso lowu wa ha ku endliwaka eBritain. Wu kombisa leswaku kwalomu ka 35 wa tiphesente ta vatswari lava nga ni vana lavatsongo va ha lava switsundzuxo leswi va nga swi tshembaka. Van’wana va vona onge a ku na ndlela yin’wana leyi va nga yi tirhisaka, kutani va to landzela mianakanyo ya vona.

Eka buku ya yena leyi nge Raising America: Experts, Parents, and a Century of Advice About Children, Ann Hulbert u kambisise matimu ya tibuku leti vulavulaka hi ta ku kurisa vana. Hulbert, loyi a nga mana wa vana vambirhi, u vula leswaku swo tala leswi vatshila va swi tshubuleke a swi sekeriwanga eka dyondzo leyi tiyeke. Ematshan’weni ya sweswo, ndzayo ya vona yi vonaka yi ri leyi kuceteriweke hi ntokoto wa vona evuton’wini, ematshan’weni yo sekeriwa eka rungula leri tshembekaka. Loko hi languta endzhaku, swi vonaka onge swo tala leswi va swi tsaleke swi hundzeriwe hi nkarhi, swa tikaneta, naswona minkarhi yin’wana swi tsema nhlana.

Kutani, xana sweswo swi veka vatswari eka xiyimo xihi namuntlha? Hi ku kongoma, vo tala va pfilunganyekile, tanihi leswi va kumaka switsundzuxo swo tala, mavonelo yo hambana-hambana ni marungula lama kanetanaka swinene ku tlula eku sunguleni. Hambiswiritano, a hi vatswari hinkwavo lava titwaka va ri hava nkongomiso. Vatswari emisaveni hinkwayo va vuyeriwa eka xihlovo xa khale xa vutlhari lexi ni sweswi xa ha tameleke switsundzuxo leswi tshembekaka, hilaha xihloko lexi landzelaka xi nga ta kombisa hakona.