Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Risimu Ra Solomoni
Rito Ra Yehovha Ra Hanya
Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Risimu Ra Solomoni
“KU FANA ni khon’wa exikarhi ka mfava wa mitwa, u tano nhwanyana wa mina la nga nakulorhi exikarhi ka vanhwanyana.” “Ku fana ni muapula exikarhi ka mirhi ya khwati, u tano murhandziwa wanga exikarhi ka majaha.” “I mani wansati loyi la langutaka ehansi ku fana ni vurhonga, la sasekeke ku fana ni n’weti lowu thwaseke, la tengeke ku fana ni dyambu leri vangamaka?” (Risimu Ra Solomoni 2:2, 3; 6:10) A hi ku xonga ka wona marito ya tindzimana leti ta le Bibeleni ta buku ya Risimu Ra Solomoni! Buku leyi hinkwayo i xiphato xa nkoka swinene xi tlhela xi xonga lexi vuriwaka risimu ro saseka swinene (ra xiyimo xa le henhla ngopfu).—Risimu Ra Solomoni 1:1.
Risimu leri leri qambhiweke hi Hosi Solomoni wa le Israyele wa khale, kwalomu ka 1020 B.C.E., eka xiphemu xo sungula xa ku fuma ka yena ka malembe ya 40, i xitori xa rirhandzu xa jaha leri nga murisi ni nhwanyana la kuleleke emakaya, ku nga Muxulami. Van’wana lava boxiwaka eka xiphato lexi i mana wa nhwanyana loyi ni vamakwavo va yena va xinuna, “vanhwanyana va Yerusalema [vavasati va le hubyeni],” ni “vanhwanyana va Siyoni [vavasati va Yerusalema].” (Risimu Ra Solomoni 1:5; 3:11) Munhu la hlayaka Bibele swi nga ha n’wi tikela ku tiva swivulavuri hinkwaswo leswi nga eka Risimu Ra Solomoni, kambe a nga swi kota ku swi tiva hi ku xiya leswi swi swi vulaka kumbe leswi vuriwaka eka swona.
Leswi ri nga xiphemu xa Rito ra Xikwembu, rungula leri kumekaka eka buku ya Risimu Ra Solomoni i ra nkoka swinene hikwalaho ka swivangelo swimbirhi. (Vaheveru 4:12) Xo sungula, ri hi dyondzisa leswi rirhandzu ra ntiyiso ri nga swona exikarhi ka wanuna ni wansati. Xa vumbirhi, risimu leri ri kombisa muxaka wa rirhandzu lowu nga kona exikarhi ka Yesu Kreste ni vandlha ra Vakreste lava totiweke.—2 Vakorinto 11:2; Vaefesa 5:25-31.
MI NGA RINGETI KU “PFUXA RIRHANDZU EKA MINA”
“Onge a nga ndzi ntswontswa hi ku ntswontswa ka nomu wakwe, hikuva swikombiso swa wena swa rirhandzu swa antswa ku tlula vhinyo.” (Risimu Ra Solomoni 1:2) Mbulavurisano lowu nga ebukwini ya Risimu Ra Solomoni wu sungula hi marito lawa ya nhwanyana la kuleleke emakaya la titsongahataka loyi a yisiwaka entsongeni wa le vuhosini wa Solomoni. U fike njhani kwalaho?
U ri: “Vana va manana va ndzi hlundzukerile; va ndzi vekile ku va muhlayisi wa masimu ya vhinya.” Vamakwavo va yena va n’wi hlundzukerile hikuva jaha leri nga murisi leri a ri rhandzaka ri n’wi rhambe leswaku va ya tifamba-fambela hi siku ro saseka ra ximun’wana. Leswaku va n’wi sivela leswaku a nga yi, va n’wi byele leswaku a ya rindza “tinhlati letitsongo leti onhaka masimu ya vhinya.” Ntirho lowu wu endle leswaku a va ekusuhi ni nxaxa wa Solomoni. Loko a rhelela “entangeni wa mirhi ya timanga” ku xiyiwe leswaku u sasekile, kutani a yisiwa enxaxeni.—Risimu Ra Solomoni 1:6; 2:10-15; 6:11.
Loko nhwanyana loyi a vule leswaku u navela ku vona murisi wa yena la rhandzekaka, vavasati va le hubyeni va n’wi byele leswaku a ‘landzelela mikondzo ya ntlhambi wa tinyimpfu’ a famba a n’wi lava. Kambe Solomoni a nga n’wi pfumelelanga leswaku a famba. Loko a phofule ndlela leyi vuxongi bya yena byi n’wi tsakisaka ha yona, u n’wi tshembise “vuhlalu bya nsuku, swin’we ni tikunupu ta silivhere.” Kambe nhwanyana loyi a swi n’wi nyanyulanga sweswo. Jaha leri ra murisi ri nghene enxaxeni wa Solomoni, ri kuma nhwanyana loyi ivi ri ku: “Waswivo! U sasekile, Wena nhwanyana la nga nakulorhi. Waswivo! U sasekile.” Nhwanyana loyi u hlambanyise vavasati va le hubyeni a ku: “Mi nga tshuki mi ringeta ku hlohlotela kumbe ku pfuxa rirhandzu eka mina kukondza na mina ndzi titwa ndzi swi rhandza.”—Risimu Ra Solomoni 1:8-11, 15; 2:7; 3:5.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
1:2, 3—Ha yini ku tsundzukiwa ka swikombiso swa rirhandzu swa jaha leri ra murisi ku fanisiwa ni vhinyo naswona vito ra yena ri fanisiwa ni mafurha? Tanihi leswi vhinyo yi tsakisaka mbilu ya munhu ni ku cheriwa ka mafurha enhlokweni swi hanyisaka, ku tsundzukiwa ka rirhandzu ra jaha leri ni vito ra rona swi tiyise nhwanyana loyi swi tlhela swi n’wi chavelela. (Pisalema 23:5; 104:15) Vakreste va ntiyiso, ngopfu-ngopfu vatotiwa, na vona va kuma matimba ni xikhutazo loko va anakanyisisa hi rirhandzu leri Yesu Kreste a va kombiseke rona.
1:5—Ha yini nhwanyana loyi a kuleleke emakaya a fanisa muvala wa yena wa ntima ni “mintsonga ya Kedari”? Dzovo ra timbuti leri a ri tlhuvutsiwa ri va malapi a ri tirhiseriwa swilo swo tala. (Tinhlayo 31:20) Hi xikombiso, “malapi [ya] voya bya mbuti” a ma tirhiseriwa ku endla “xifunengeto ehenhla ka tabernakela.” (Eksoda 26:7) Tanihi leswi ni mintsonga ya le Bedouin ya ha riki tano ni namuntlha, mintsonga ya Kedari swi nga ha endleka a yi endliwe hi dzovo ra mbuti ya ntima.
1:15—Jaha leri ra murisi a ri vula yini loko ri ku: “Mahlo ya wena ma fana ni ya matuva”? Jaha lera murisi a ri vula leswaku mahlo ya ntombhi ya rona ma ni xivumbeko xo olova, ku fana ni xa matuva.
2:7; 3:5—Ha yini vavasati va le hubyeni va hlambanyisiwe “hi timhala ta matswele kumbe timbavala”? Timhala ni timbavala ti tiveriwa ku xonga ka tona. Entiyisweni, nhwanyana wa Muxulami u hlambanyise vavasati va le hubyeni hi nchumu wun’wana ni wun’wana wo xonga leswaku a va sivela ku ringeta ku pfuxa rirhandzu ra yena.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
1:2; 2:6. Swikombiso leswi baseke swa rirhandzu swi nga ha va swi fanerile loko vanhu va ha gangisana. Hambiswiritano, varhandzani lava va fanele va tivonela leswaku va swi kombisa hileswi va rhandzanaka swi huma embilwini ku nga ri hileswi va nga ni ku navela loku thyakeke, loku nga ha endlaka leswaku va tikhoma hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu.—Vagalatiya 5:19.
1:6; 2:10-15. Leswi vamakwavo wa yena va nga pfumelangiki leswaku Muxulami a famba ni murhandziwa wa yena va ri voxe etintshaveni, a ku nga ri hikwalaho ka leswi a a ri ni mahanyelo yo biha kumbe hikwalaho ka leswi a a nga ri na swikongomelo leswinene. Ku ri na sweswo, a va lava ku n’wi sivela leswaku a nga tikumi a ri exiyin’weni lexi nga ha n’wi ringaka. Vanhu lava rhandzanaka va nga dyondza leswaku a va fanelanga va va etindhawini leti tumbeleke va ri voxe.
2:1-3, 8, 9. Hambileswi a a sasekile, nhwanyana wa Muxulami a a titsongahata a titeka tanihi “safroni [xiluva lexi tolovelekeke] ya le rivaleni ra le ribuweni.” Leswi a a sasekile a tlhela a tshembeka eka Yehovha, jaha lera murisi a ri n’wi teka tanihi “khon’wa exikarhi ka mfava wa mitwa.” Ku nga vuriwa yini hi jaha leri? Leswi a a ri sasekile, eka nhwanyana luya a ri fana ni “mhala.” Nakambe a a ri munhu loyi a a ri ni ripfumelo a tlhela a tshembeka eka Yehovha. Nhwanyana loyi u ri: “Ku fana ni muapula [lowu nga ni ndzhuti wu tlhela wu tswala mihandzu] exikarhi ka mirhi ya khwati, u tano murhandziwa wanga exikarhi ka majaha.” Xana ripfumelo ni ku tshembeka eka Xikwembu a hi tona timfanelo leti munhu a faneleke a ti languta eka munhu loyi a lavaka ku tekana na yena?
2:7; 3:5. Nhwanyana loyi loyi a kuleleke emakaya a a nga swi lavi ku rhandzana na Solomoni. U tlhele a hlambanyisa vavasati va le hubyeni leswaku va nga ringeti ku n’wi endla leswaku a rhandza munhu wihi na wihi handle ka jaha ra yena leri nga murisi. A swi koteki naswona a swi fanelanga ku lava ku rhandzana ni munhu wihi na wihi. Mukreste la nga si nghenelaka vukati la navelaka ku byi nghenela u fanele a tekana ni nandza wa Yehovha la tshembekaka ntsena.—1 Vakorinto 7:39.
“XANA MI VONA YINI EKA MUXULAMI?”
Ku ni “nchumu lowu wu humaka emananga ku fana ni mapapa ya musi.” (Risimu Ra Solomoni 3:6) Xana vavasati va Yerusalema va vona yini loko va huma va ya languta? Va vona Solomoni ni varindzi va yena va vuya emutini! Hosi yi vuya ni nhwanyana wa Muxulami.
Jaha leri ra murisi ri landzelele nhwanyana loyi naswona endzhakunyana ri kote ku vonana na yena. Loko ri ri karhi ri n’wi tiyisekisa hi rirhandzu ra rona, nhwanyana loyi u vule leswaku u navela ku suka emutini, a ku: “Ku fikela loko rimoyana ra siku ri hunga ni mindzhuti yi baleka, ndzi ta famba ndzi ya entshaveni ya mira ni le xitsungeni xa mirhi ya risuna.” Nhwanyana loyi u rhamba murisi loyi leswaku a “[ta] entangeni wakwe a ta dya mihandzu ya wona yo hlawuleka.” Loko jaha leri ri hlamula ri ri: “Ndzi tile entangeni wa mina, Wena makwerhu, mutekiwa wanga.” Vavasati va le Yerusalema va ri eka vona: “Dyanani, N’wina vanakulorhi! Nwanani mi dakwa hi swikombiso swa rirhandzu!”—Risimu Ra Solomoni 4:6, 16; 5:1.
Endzhaku ko hlamusela vavasati va le hubyeni norho, nhwanyana wa Muxulami u va byela leswi: “Ndzi vabyisiwa hi rirhandzu.” Va vutisa: “Xana murhandziwa wa wena u va tlula njhani varhandziwa van’wana?” Wa hlamula: “Murhandziwa wanga wa vangama naswona i wa ribungwana, u hlawuleke ngopfu eka lava 10 000.” (Risimu Ra Solomoni 5:2-10) Loko Solomoni a ri karhi a n’wi dzunisa ku tlula mpimo, nhwanyana loyi u hlamule hi ku titsongahata a ku: “Xana mi vona yini eka Muxulami?” (Risimu Ra Solomoni 6:4-13) Leswi hosi a yi ehleketa leswaku yi ta rhandziwa, yi n’wi bumabumele swinene. Hambiswiritano, nhwanyana loyi a nga ri tshikanga jaha ra yena ra murisi leri a a ri rhandza swinene. Eku heteleleni Solomoni u n’wi pfumelele leswaku a muka.
Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:
4:1; 6:5—Ha yini misisi ya nhwanyana loyi yi fanisiwa ni “ntlhambi wa timbuti”? Xifananiso lexi xi ringanyeta leswaku misisi ya yena a yi hatima naswona a yi tsindziyela ku fana ni misisi ya ntima ya timbuti.
4:11—I yini lexi nga xa nkoka malunghana ni leswi ‘milomu ya Muxulami yi thonaka xihlenge xa vulombe’ ni leswi ‘vulombe ni ntswamba swi nga le hansi ka ririmi ra yena’? Vulombe bya le xihlengeni bya nandziha byi tlhela byi tsokombela ku tlula vulombe lebyi se byi biweke hi moya. Xifananiso lexi, swin’we ni mhaka ya leswaku vulombe ni ntswamba a swi ri ehansi ka ririmi ra nhwanyana loyi, swi kandziyisa vunene ni ku tsakisa ka marito lama vuriwaka hi Muxulami.
5:12—Xi vula yini xiga lexi nge “mahlo yakwe ma fana ni matuva emigerhweni ya mati, lama hlambaka hi ntswamba”? Nhwanyana loyi u vulavula hi mahlo yo saseka ya murhandziwa wa yena. Kumbexana hi ndlela yo phata u fanisa ndzololo ya yena leyi rhendzeriweke hi xiphemu xo basa xa mahlo ya yena ni matuva yo kwalala lama hlambaka hi ntswamba.
5:14, 15—Ha yini mavoko ni milenge ya murisi loyi swi hlamuseriwa hi ndlela leyi? Nhwanyana loyi swi nga ha endleka a a vulavula hi tintiho ta murisi tanihi tinhonga ta nsuku ni minwala ya yena tanihi krisolita. U fanisa milenge ya yena ni “tiphuphu ta mavula” hikuva yi tiyile naswona yi sasekile.
6:4, nhlamuselo ya le hansi ya NW—Xana “Muti wo Tsakisa” i Yerusalema? Doo! “Muti wo Tsakisa” i “Tirisa.” Muti lowu wa le Kanana wu tekiwe hi Yoxuwa naswona endzhaku ka nkarhi wa Solomoni wu ve ntsindza wo sungula wa mfumo wa Israyele wa le n’walungwini wa tinxaka ta khume. (Yoxuwa 12:7, 24; 1 Tihosi 16:5, 6, 8, 15) Buku yin’wana ya tinhlamuselo yi ri: “Swi tikomba onge muti lowu a a wu saseke swinene, ku nga yona mhaka leyi wu boxiwaka laha.”
6:13—I yini “ncino wa mixaxa yimbirhi”? Xiga lexi xi nga ha tlhela xi hundzuluxeriwa xi va “ncino wa Mahanayimi.” Muti lowu vitaniwaka hi vito rero a wu ri etlhelweni ra le vuxeni bya Nambu wa Yordani ekusuhi ni xinambyana xa Yaboko. (Genesa 32:2, 22; 2 Samuwele 2:29) “Ncino wa mixaxa yimbirhi” ku nga ha va ncino wo karhi lowu a wu ciniwa emutini wolowo loko ku ri ni nkhuvo.
7:4—Ha yini Solomoni a fanisa nhamu ya nhwanyana wa Muxulami ni “xihondzo xa timhondzo ta tindlopfu”? Nhwanyana loyi a a ha ku bumabumeriwa hi marito lawa: “Nhamu ya wena yi fana ni xihondzo xa Davhida.” (Risimu Ra Solomoni 4:4) Xihondzo xi lehile xi tlhela xi lala, naswona timhondzo ta tindlopfu ta rhetela. Solomoni u tsakisiwa hi ku lala ni ku rhetela ka nhamu ya nhwanyana loyi.
Leswi Hi Swi Dyondzaka:
4:1-7. Leswi a aleke ku yengiwa hi Solomoni, Muxulami hambileswi a a nga hetisekanga u tikombe a tshembekile. Hikwalaho, ku tiyimisela ka yena ku tshama a tshembekile swi nyanyise ku saseka ka yena. Vavasati lava nga Vakreste na vona va fanele va endla tano.
4:12. Ku fana ni ntanga wo saseka lowu biyeriweke hi rihlampfu kumbe rirhangu laha u nghenaka ntsena hi le nyangweni leyi lotleriwaka, nhwanyana wa Muxulami u rhandze jaha leri a ri ta va nuna wa yena ntsena. Mawaku xikombiso lexinene eka vavasati ni vavanuna lava nga Vakreste lava nga nghenelangiki vukati!
“LANGAVI RA YAH”
Vamakwavo va Muxulami loko va n’wi vona a vuya ekaya va vutisile va ku: “I mani wansati loyi a humaka emananga, a khegele murhandziwa wakwe?” Emahlweninyana ka kwalaho, un’wana wa vona a a te: “Loko o va rirhangu, hi ta n’wi akela xihlungwa xa silivhere; kambe loko o va nyangwa, hi ta n’wi siva hi pulanga ra mukedari.” Leswi rirhandzu ra Muxulami ri ringiweke kutani ri vonaka ri tshembekile, u ri: “Mina ndzi rirhangu, naswona mavele ya mina ma fana ni swihondzo. Kutani ematihlweni yakwe ndzi fana ni loyi a kumaka ku rhula.”—Risimu Ra Solomoni 8:5, 9, 10.
Rirhandzu ra xiviri i “langavi ra Yah.” Ha yini? Hikuva rirhandzu rolero ri huma eka Yehovha. Hi Yena la endleke leswaku hi kota ku rhandza vanhu van’wana. I langavi leri nga timekiki. Risimu Ra Solomoni ri swi kombisa kahle leswaku rirhandzu leri nga kona exikarhi ka wanuna ni wansati ri nga va ni “matimba ku fana ni rifu.”—Risimu Ra Solomoni 8:6.
Risimu ra nkoka ra Solomoni ri tlhela ri hi voningela eka vuxaka lebyi nga kona exikarhi ka Yesu Kreste ni swirho swa “mutekiwa” wa yena wa le tilweni. (Nhlavutelo 21:2, 9) Ndlela leyi Yesu a rhandzaka Vakreste lava totiweke ha yona yi tlula rirhandzu rihi na rihi leri nga kona exikarhi ka wanuna ni wansati. Swirho swa ntlawa wa mutekiwa swi tinyiketele hilaha ku tiyeke. Hi rirhandzu Yesu u nyikele hi vutomi bya yena na hikwalaho ka “tinyimpfu tin’wana.” (Yohane 10:16) Hikwalaho, vagandzeri hinkwavo va ntiyiso va nga tekelela xikombiso xa Muxulami xa ku va ni rirhandzu leri tiyeke ni ku tinyiketela.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
Risimu Ra Solomoni ri hi dyondzisa leswaku hi languta yini eka loyi hi lavaka ku tekana na yena?