Mhaka Ya Vutomi

Ku Endla Swiboho Leswinene Swi Ndzi Tisele Mikateko Ya Vutomi Hinkwabyo

Hi ku vula ka Paul Kushnir

HI 1897 vakokwa wa mina va rhurhele eCanada va suka eUkraine kutani va tshama ekusuhi na doroba ra Yorkton, eSaskatchewan. Loko va fika kwalaho a va ri na vana va mune—vafana vanharhu ni nhwanyana un’we. Hi 1923, nhwanyana yoloye, ku nga Marinka, u ve mana wa mina; ndzi ve n’wana wakwe wa vunkombo. Eminkarhini yoleyo vutomi a byi olova naswona a ku ri ni ku rhula. A hi dya swakudya leswinene naswona leswi a ku titimela a hi ri ni swiambalo swo kufumela, nakambe mfumo a wu pfuna vanhu hi swilo swa xisekelo. Vaakelani lava nga ni malwandla a va tshama va lunghekele ku pfunana hi mintirho leyi lavaka mavoko yo tala. Hi xixika xa 1925, Xichudeni xin’wana xa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa hakona, xi hi endzerile. Riendzo rero ri hi susumetele ku endla swiboho leswi ni sweswi ndza ha swi tlangelaka.

Ntiyiso Wa Bibele Wu Nghena eKaya

Manana u amukele swibukwana swi nga ri swingani eka Xichudeni xa Bibele naswona endzhakunyana u vone ntiyiso. U endle nhluvuko wa moya hi ku hatlisa ivi a khuvuriwa hi 1926. Loko Manana a ve Xichudeni xa Bibele, ndyangu wa ka hina wu sungule ku languta vutomi hi ndlela yin’wana. Ndyangu wa ka hina wu sungule ku kombisa vanhu malwandla lamakulu. Valanguteri lava famba-fambaka, lava a va vuriwa tiphiligrimi, kun’we ni Swichudeni swa Bibele swin’wana, a va tala ku rhurheriwa eka hina. Hi 1928 mulanguteri un’wana la famba-fambaka u hi kombe “Eureka Drama,” nkombiso lowu olovisiweke wa “Photo-Drama of Creation.” U lombe thoyi ya chela eka hina swihlangi, leyi a yi humesa mpfumawulo wo karhi loko munhu a yi dlokodla. Loko a dlokodla thoyi ya chela, a ku va ku ri nkarhi wo cinca tislaydi. A hi tsake ngopfu leswi hi n’wi nyikeke thoyi!

Mulanguteri la famba-fambaka la vuriwaka Emil Zarysky a a tala ku hi endzela hi movha wakwe wa kharavhani. Minkarhi yin’wana a a ta ni n’wana wakwe wa jaha lonkulu, loyi a khutazeke hina lavatsongo leswaku hi anakanya hi ku va vatirheli va nkarhi hinkwawo kumbe maphayona.  Maphayona yo tala na wona ma tshamile eka hina. Siku rin’wana Manana u lombe phayona rin’wana hembe loko a ha ri rhungela ya rona. Ri fambe na hembe yoleyo hi xihoxo. Endzhaku ka nkarhi wo leha, ri yi rhumerile kutani ri kombela ku rivaleriwa hikwalaho ko hlwela ku yi vuyisa. Ri tsale ri ku: “A ndzi ri hava mali yo xava xitempe xa tisente ta khume.” Eka hina, hambiloko a ri lo namba ri tshama na yona a swi nga ta vula nchumu! A ndzi navela leswaku siku rin’wana ndzi va ni moya wa ku tinyiketela ku fana ni maphayona. Ndzi tlangela swinene leswi Manana a kombiseke moya wa malwandla, lowu fuwiseke vutomi bya hina ni ku ndlandlamuxa rirhandzu ra hina eka vamakwerhu.—1 Petro 4:8, 9.

Tatana a nga vanga Xichudeni xa Bibele; kambe a a nga hi kaneti. Nakambe hi 1930, u pfumelele vamakwerhu leswaku va tirhisa ndhawu yakwe leyikulu yo hlayisa swilo, leswaku va khomela nhlengeletano ya siku rin’we eka yona. Hambileswi a ndzi ri ni malembe ya ntlhanu na mambirhi, xinghana ni ku xiximeka ka xiendlakalo xexo swi ndzi tsakise ngopfu. Tatana u file hi 1933. Hambileswi Manana a a ri noni leyi nga ni vana va nhungu, a nga karhalanga ku hi kurisela endleleni ya vugandzeri bya ntiyiso. A a tiyiseka leswaku u famba na mina eminhlanganweni. Hi nkarhi wolowo, a ndzi vona minhlangano yi hlwela ku hela naswona a ndzi navela ku joyina vana van’wana lava a va pfumeleriwa ku tlanga ehandle. Leswi a ndzi n’wi xixima Manana, a ndzi tshama eminhlanganweni. Hakanyingi loko Manana a ri eku swekeni, a a tshaha tsalwa kutani a ndzi kombela leswaku ndzi ri lava eBibeleni. Hi 1933 hi kume ntshovelo lowukulu, naswona Manana u pambule mali leyi hi yi kumeke a xava movha. Vaakelani van’wana va hina va sola-sorile va vula leswaku u tlangisa mali, kambe yena a a tshemba leswaku movha wu ta hi pfuna eka mintirho ya hina ya swilo swa moya. A a tiyisile.

Van’wana Va Ndzi Pfunile Leswaku Ndzi Endla Swiboho Leswinene

Ku va ni nkarhi lowu muntshwa a faneleke a endla swiboho leswi nga ta khumba vumundzuku bya yena. Loko nkarhi wolowo wu fika eka vasesi wa mina, ku nga Helen na Kay, va sungule ku phayona. Phayona rin’wana leri tshameke ri amukeriwa ekaya a ku ri John Jazewsky, jaha lerinene. Manana u kombele John leswaku a tshama nkarhinyana leswaku a pfuneta entirhweni wa purasi. Endzhakunyana, John u tekane na Kay, naswona va phayone ekusuhi ni le kaya ka hina. Loko ndzi ri ni malembe ya 12, va ndzi rhambile leswaku ndzi famba na vona ensin’wini loko xikolo xi pfarile. Sweswo swi endle ndzi tiva leswaku ku phayona swi njhani.

Hi ku famba ka nkarhi mina na buti wa mina John hi ve ni vuswikotinyana byo fambisa purasi. Sweswo swi endle leswaku Manana a teka vuphayona bya nkarhinyana hi ximumu. A a tirhisa xigolonyana xa mavhilwa mambirhi lexi kokiwaka hi hanci leyi dyuhaleke. Tatana a a thye hanci leyi, leyi omeke nhloko vito ra Sawulo, kambe eka Manana a yi ri xifuwo xo lerha lexi a nga kotaka ku xi lawula. Mina na John a hi rhandza purasi, kambe nkarhi ni nkarhi loko Manana a vuya ensin’wini a a hi chumbutela mintokoto yakwe, hakatsongo-ntsongo a hi nga ha ri tsakeli purasi kambe a hi ehleketa hi ta ku phayona. Hi 1938, ndzi ndlandlamuxe ntirho wa mina wa nsimu, kutani hi February 9, 1940, ndzi khuvuriwa.

Endzhakunyana, ndzi vekiwe ku va nandza wa vandlha. A ndzi khathalela tirhekhodo ta vandlha naswona a ndzi tsaka hi ku andza kwihi ni kwihi loku vaka kona. A ndzi ri ni nsimu ya mina yo hlawuleka edorobeni leri nga kwalomu ka tikhilomitara ta 16 ku suka ekaya. Hi xixika a ndzi ya vhiki ni vhiki naswona a ndzi etlela siku rin’we kumbe mambirhi eka xikamarana xa le henhla xa nhundzu endlwini ya ndyangu lowu a wu tsakela rungula ra Bibele. Endzhaku ko vulavula ni mufundhisi wa kereke ya Lutere—laha ndzi nga tirhisangiki vutlhari hi ndlela yo karhi—u ndzi byele leswaku u ta ndzi vitanela maphorisa loko ndzo hambeta ndzi chumayela vanhu vakwe. Sweswo swi ndzi nyike xivindzi xo ya emahlweni ni ntirho wa mina.

 Hi 1942, sesi wa mina Kay ni nuna wakwe John, va endle malunghiselelo yo ya entsombanweni wa le Cleveland, eOhio, le United States. A ndzi tsakile loko va ndzi rhamba leswaku ndzi famba na vona. Ntsombano wolowo wu ndzi tsakise ngopfu. Wu tiyise makungu ya mina hi vumundzuku. Loko Makwerhu Nathan Knorr, loyi hi nkarhi wolowo a a rhangela entirhweni wa misava hinkwayo, a tivisa leswaku ku laveka maphayona ya 10 000, ndzi nambe ndzi endla xiboho xa ku va rin’wana ra maphayona lawa!

Hi January 1943, Henry, loyi a a ri mulanguteri la famba-fambaka, u endzele vandlha ra hina. U nyikele nkulumo leyi akaka leyi hi khutazeke leswaku hi hiseka. Hi xamundzuku wa kona, maxelo a ma ri -40°C, naswona moya lowu a wu ta hi le n’walungu-vupela-dyambu a wu endla leswaku xirhami xi vuyisa ni n’wana evukatini. Hi ntolovelo a hi tshama endlwini hi nkarhi wolowo wa xirhami, kambe Henry a a hisekela ku ya ensin’wini. Yena ni van’wana va fambe hi xigolonyana xa tihanci va ri ni xitofu xa tihunyi, va ya eximutanini lexi nga empfhukeni lowu endlaka 11 wa tikhilomitara ku ya kona. Mina ndzi suke ndzi ri ndzexe ndzi endzela ndyangu lowu nga ni vafana va ntlhanu. Va pfumerile leswaku ndzi dyondza Bibele na vona, naswona hi ku famba ka nkarhi va amukele ntiyiso.

Ku Chumayela Loko Ntirho Wu Yirisiwile

Hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ntirho wa Mfumo a wu yirisiwile eCanada. A hi boheka ku tumbeta minkandziyiso ya hina ya Bibele, naswona purasi ra hina a ri ri ni tindhawu to tala leti a hi yi tumbeta eka tona. Maphorisa a ma tala ku ta ma ta lava tibuku kambe a ma nga kumi nchumu. Loko hi ri eku chumayeleni, a hi tirhisa Bibele ntsena. A hi hlangana hi mintlawa leyitsongo, naswona mina na buti wa mina John, hi hlawuriwe leswaku hi ngungumerisa tibuku.

Hi nkarhi wa nyimpi, vandlha ra hina ri hoxe xandla eka ntirho wo hangalasa xibukwana lexi nge End of Nazism etikweni hinkwaro. A hi huma exikarhi ka vusiku. A ndzi khomiwa hi rhumbyana loko hi nghena emutini ha wun’we hi ku nyandlamela kutani hi veka xibukwana enyangweni. A ku ri nchumu wo chavisa swinene. Ndzi te hefu loko hi siya kopi yo hetelela ya xibukwana xexo! Kutani hi tsutsumele laha hi pakeke kona movha, hi tiyiseka loko hi ri kona hinkwerhu kutani hi nyamalala evusikwini byebyo.

Ku Phayona, Makhotso Ni Tinhlengeletano

Hi May 1, 1943, ndzi lele Manana. Loko ndzi ya exiavelweni xa mina xo sungula xa vuphayona, a ndzi ri ni tidolara ta 20 ni nkwama lowutsongo wa swiambalo. Makwerhu Tom Troop ni ndyangu wakwe lowu rhandzekaka wa le Quill Lake, eSaskatchewan, va ndzi amukele hi malwandla. Haxawa wa kona, ndzi ye ensin’wini leyi nga yoxe eWeyburn, eSaskatchewan. Loko ndzi ri eku chumayeleni exitarateni, ndzi khomiwile hi December 24, 1944. Endzhaku ko heta nkarhinyana ekhotsweni ra kwalaho, ndzi rhurhiseriwe ekampeni ya le Jasper, eAlberta. Kwalaho a ndzi ri ni Timbhoni tin’wana, hi rhendzeriwe hi ntumbuluko wa Yehovha wo hlamarisa, ku nga Tintshava ta Canada. Eku sunguleni ka lembe ra 1945, valawuri va kampa va hi pfumelele ku ya enhlanganweni le Edmonton, eAlberta. Makwerhu Knorr u nyikele xiviko lexi tsakisaka malunghana ni ku andza ka ntirho wa misava hinkwayo. A hi ri langutele hi mahlo-ngati siku leri hi nga ta ntshunxiwa ha rona, kutani hi kota ku chumayela hi xitalo nakambe ensin’wini.

Loko ndzi ntshunxiwa, ndzi ye emahlweni ni vuphayona. Endzhakunyana, ku tivisiwe hi ta Nhlengeletano ya “Ku Andza eMatikweni Hinkwawo” leyi a yi ta khomeriwa eLos Angeles, eCalifornia. Makwerhu wa laha a ndza ha ku averiwa ku ya phayona kona u veketele switshamo swa vanhu va 20 elorini yakwe. Hi August 1, 1947, hi teke riendzo leri nga rivalekiki ra 7 200 wa tikhilomitara hi hundza timbala ta ritlangi, mananga ni tindhawu tin’wana to xonga, ku katsa ni ntanga wa swiharhi wa Yellowstone ni wa Yosemite. Riendzo ra hina ri hete masiku ya 27—hi ve ni ntokoto wo tsakisa swinene!

Ntsombano hi woxe a wu tsakisa swinene lerova a wu nge rivaleki. Leswaku ndzi hoxa xandla swinene entsombanweni lowu, ndzi ve murindzi hi nkarhi wa ntsombano ndzi tlhela ndzi rindza nivusiku. Endzhaku ko ya enhlanganweni wa lava tsakelaka ntirho wa vurhumiwa, ndzi tate fomo kambe a ndzi nga ehleketi leswaku ndzi nga vitaniwa. Hi ku famba ka nkarhi, hi 1948, ndzi amukele  xirhambo xo ya phayona exifundzheni xa Quebec eCanada.—Esaya 6:8.

Xikolo Xa Giliyadi Ni Swiavelo Swin’wana

Hi 1949, a ndzi tsake ngopfu loko ndzi kuma xirhambo xo ya eka ntlawa wa vu-14 wa Xikolo xa Bibele xa Giliyadi xa Watchtower. Ndzetelo wa kona wu tiyise ripfumelo ra mina naswona wu endle leswaku ndzi tshinela eka Yehovha. John na Kay se a va thwase eka ntlawa wa vu-11 naswona a va ri varhumiwa eRhodesia N’walungu (laha sweswi ku nga Zambia). Buti wa mina John u thwase eGiliyadi hi 1956. Yena ni nsati wakwe, Frieda, va tirhe eBrazil malembe ya 32 kukondza a fa.

Hi siku leri ndzi thwaseke ha rona hi February 1950, ndzi khutaziwe ngopfu hi mapapila mambirhi lawa ndzi ma kumeke, rin’wana ri huma eka Manana kasi lerin’wana a ri huma eka ndyangu wa ka Troop le Quill Lake. Papila ra ndyangu lowu, leri nga ni nhloko-mhaka leyi nge “Xitsundzuxo Eka Thwasana” a ri ku: “Leri i siku leri hlawulekeke eka wena. I siku leri u nga ta hamba u ri tsundzuka; onge u nga humelela u tlhela u va ni ntsako evuton’wini.”

Ndzi kume xiavelo xo ya tirha edorobeni ra Quebec, kambe ndzi tshame nkarhinyana ePurasini ra Mfumo, eXifundzheni xa New York, laha Xikolo xa Giliyadi a xi ri kona enkarhini wolowo. Siku rin’wana, Makwerhu Knorr u ndzi vutisile loko ndzi ta tsakela ku ya eBelgium. Hambiswiritano, endzhaku ka masikunyana, u ndzi vutisile loko ndzi ta tsakela ku ya eNetherlands. Loko ndzi kuma papila ra xiavelo xa mina, ri ndzi byele leswaku ndzi fanele ndzi “ya va muungameri wa rhavi.” Ndzi hlamale ngopfu.

Hi August 24, 1950, ndzi teke riendzo ra masiku ya 11 hi xikepe ndzi ya eNetherlands—laha ndzi kumeke nkarhi lowu eneleke wo hlaya Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki lebyi a bya ha ku humesiwa. Ndzi fike eRotterdam hi September 5, 1950, laha ndzi amukeriweke hi malwandla hi ndyangu wa Bethele. Ku nga khathariseki hasahasa leyi vangiweke hi Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, vamakwerhu va ringete hi matimba leswaku mintirho ya Vukreste yi yisiwa emahlweni. Loko ndzi yingisa ndlela leyi va tshameke va tshembekile ha yona loko va xanisiwa hi tihanyi, ndzi sungule ku anakanya leswaku swi ta va tikela ku tirha ehansi ka muungameri wa rhavi wo fana na mina, tanihi leswi a ndza ha ri ntsongo naswona a ndzi pfumala ntokoto. Hambiswiritano, ndzi hatlise ndzi swi xiya leswaku a ndzi nga ri na xivangelo xa ku chava.

I ntiyiso leswaku timhaka tin’wana a ti lava ku khathaleriwa. Ndzi fike emahlweninyana ka ntsombano naswona ndzi tsakisiwe hi ku vona vapfhumba va magidi va rhurheriwe endhawini ya ntsombano. Ndzi ringanyete leswaku eka ntsombano lowu taka va rhurheriwa emakaya ya vanhu. Vamakwerhu va anakanye leswaku sweswo a ku ri mhaka leyinene—kambe a swi nga ta tirha etikweni ra ka vona. Endzhaku ko kanerisana hi mhaka leyi, hi twanane leswaku vaendzi van’wana va ta etlela endhawini ya ntsombano kasi van’wana va ta tshama emitini ya vanhu lava nga riki Timbhoni laha ntsombano wu nga ta khomeriwa kona. Hi ku tinyungubyisa ndzi tivise Makwerhu Knorr hi vuyelo bya kona loko a ta entsombanweni. Hambiswiritano, ndzi twe ndzi hele  matimba loko endzhaku ndzi hlaya xiviko xa ntsombano wa hina eka Xihondzo xo Rindza, lexi nge: “Ha tshemba leswaku enkarhini lowu taka vamakwerhu va ta ringeta ku endla malunghiselelo ya leswaku vapfhumba va kuma byetlelo endhawini leyi nga ta va pfulela tindlela ta ku chumayela, ku nga emakaya ya vanhu.” Sweswo hi leswi hi nga swi endla “enkarhini lowu [landzeleke]”!

Hi July 1961, vayimeri vambirhi va le rhavini ra hina va rhambiwe eka nhlangano wa vayimeri va marhavi le London. Makwerhu Knorr u tivise leswaku Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima byi ta va kona hi tindzimi tin’wana, ku katsa ni Xidachi. Mahungu wolawo ma hi tsakisile hakunene! A hi nga swi tivi leswaku ntirho wo yi hundzuluxela i wukulu ku fikela kwihi, kutani swi pfunile. Endzhaku ka malembe mambirhi, hi 1963, ndzi ve ni lunghelo ra ku va ni xiphemu eka nongonoko wa ntsombano wa le New York loko Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki byi humesiwa hi ririmi ra Xidachi.

Swiboho Ni Swiavelo Swin’wana

Hi August 1961, ndzi tekane na Leida Wamelink. Ndyangu wa ka vona hinkwawo wu amukele ntiyiso hi 1942 enkarhini wa ku xanisiwa hi Manazi. Leida u sungule ku phayona hi 1950 naswona u te eBethele hi 1953. Ndlela leyi a a tirha ha yona eBethele ni le vandlheni yi kombise leswaku a a ta va munghana la tshembekeke exiavelweni xa mina.

Endzhakunyana ka lembe hi tekanile, ndzi vitaniwe eBrooklyn ndzi ya ekhosweni ya tin’hweti ta khume. Enkarhini wolowo a ma nga ri kona malunghiselelo ya leswaku vavasati va famba ni vanuna va vona. Hambileswi rihanyo ra yena a ri nga ri rinene, Leida u pfumele a nga kanakani leswaku ndzi fanele ndzi amukela xirhambo lexi. Endzhakunyana, rihanyo ra Leida ri ye ri tsana. Hi ringete hi matimba leswaku hi ya emahlweni ni ntirho wa hina eBethele kambe hi hetelele hi endle xiboho xa leswaku swa antswa hi ya emahlweni ni ntirho wa hina wa nkarhi hinkwawo ensin’wini. Kutani hi sungule ntirho wo famba-famba. Endzhakunyana ka sweswo, nsati wa mina u boheke ku endliwa vuhandzuri lebyi nga ni khombo. Hi ku seketeriwa hi vamakwerhu, hi swi kotile ku langutana ni xiyimo xexo naswona eka lembe leri landzelaka ndzi kote ku amukela xiavelo xo va mulanguteri wa muganga.

Hi tsakele malembe ya nkombo eka ntirho wa hina lowu phyuphyisaka wo famba-famba. Kutani ku laveke leswaku ndzi endla xiboho xo tika nakambe loko ndzi komberiwa ku ya dyondzisa eka Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo eBethele. Hi pfumerile, hambileswi a ku ri ku cinca lokukulu, hikuva a hi rhandza ntirho wa ku famba-famba. Mintlawa ya 47, laha wun’wana ni wun’wana a wu heta mavhiki mambirhi, yi ndzi nyike lunghelo ro akana emoyeni ni vakulu va mavandlha.

Enkarhini wolowo, a ndzi endla malunghiselelo yo ya vona Manana hi 1978. Kambe hi xitshuketa, hi April 29, 1977, hi kume papila ri hi tivisa leswaku Manana u file. A ndzi twe ku vava hileswi a ndzi nga ha ta n’wi twa a vulavula hi ndlela ya musa kumbe ku n’wi tsundzuxa ndlela leyi a ndzi swi tlangela ha yona hinkwaswo leswi a ndzi endleleke swona.

Loko Xikolo xa Vutirheli bya Mfumo xi hela, hi komberiwe ku namba hi va swirho swa ndyangu wa Bethele. Eka malembe lama landzeleke, ndzi tirhe malembe ya khume ndzi ri muungameri wa Komiti ya Rhavi. Hi ku famba ka nkarhi, Huvo leyi Fumaka yi hlawule muungameri lontshwa, loyi a a ta kota ku byi hetisisa ku antswa vutihlamuleri lebyi. Ndzi khensa ndzi vuyelela hi sweswo.

Ku Tirha Hambiloko Hi Dyuharile

Mina na Leida sweswi hi ni malembe ya 83 hi vukhale. Ndzi hete malembe yo tlula 60 ndzi ri entirhweni wa nkarhi hinkwawo, naswona lawa yo hetelela ya 45 ndzi ma hete swin’we ni nsati wa mina la tshembekaka. Nseketelo wakwe eka swiavelo swa hina hinkwaswo a a wu teka wu ri xiphemu xa ntirho lowu a wu endlelaka Yehovha. Sweswi, hi endla leswi hi nga swi kotaka entirhweni wa le Bethele ni le vandlheni.—Esaya 46:4.

Hakanyingi hi tsakela ku vulavula hi mintokoto ya vutomi bya hina. A hi tisoli hi leswi hi swi endleke entirhweni wa Yehovha, naswona ha tiyiseka leswaku swiboho leswi hi swi endleke ku sukela khale evuton’wini a swi ri swinene ngopfu. Hi tiyimisele ku hambeta hi tirhela Yehovha ni ku n’wi dzunisa hi matimba ya hina hinkwawo.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Ndzi ri na Bill, buti wa mina lonkulu na Sawulo hanci ya ka hina

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Hi siku ra hina ra mucato, hi August 1961

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Ndzi ri na Leida namuntlha