Rito Ra Yehovha Ra Hanya

Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Esaya—II

ESAYA u endle ntirho wakwe wa ku profeta hi ku tshembeka. Leswi a swi vuleke malunghana ni mfumo wa Israyele wa tinyimba ta khume se a swi hetisekile. Sweswi se a a ta vula swo karhi malunghana ni vumundzuku bya Yerusalema.

Muti wa Yerusalema a wu ta lovisiwa naswona vaaki va wona a va ta yisiwa evuhlongeni. Kambe a wu nga ta tshama wu ri rhumbi hilaha ku nga heriki. Endzhaku ka nkarhi, vugandzeri bya ntiyiso a byi ta vuyeteriwa. Rolero i rungula ra xisekelo ra Esaya 36:1–66:24. * Hi nga vuyeriwa loko hi kambisisa leswi vuriwaka eka tindzima leti, hikuva vuprofeta byo tala eka xiyenge lexi byi hetiseka ro hetelela emasikwini ya hina kumbe byi ta hetiseka ku nga ri khale. Nakambe xiphemu lexi xa buku ya Esaya xi ni vuprofeta lebyi tsakisaka lebyi vulavulaka hi Mesiya.

“WASWIVO! MASIKU MA TA”

(Esaya 36:1–39:8)

Hi lembe ra vu-14 ra ku fuma ka Hosi Hezekiya (732 B.C.E.), Vaasiriya va hlasele Yuda. Yehovha u tshembise leswaku a a ta sirhelela Yerusalema. Nxungeto wa ku hlaseriwa wu hele loko ntsumi yin’we ntsena ya Yehovha yi dlaye masocha ya 185 000 ya Vaasiriya.

Hezekiya u khomiwe hi vuvabyi. Yehovha u yingise xikhongelo xa yena kutani a n’wi horisa, a n’wi engetelela malembe ya 15 ya ku hanya. Loko hosi ya Babilona yi rhumele vayimeri va yona leswaku va ya n’wi nkhensisa, Hezekiya hi vuphukuphuku u va kombe xuma xa yena hinkwaxo. Esaya u hundzise rungula ra Yehovha eka Hezekiya a ku: “Waswivo! Masiku ma ta, kutani hinkwaswo leswi nga endlwini ya wena ni leswi vatata wa wena va swi hlayiseke ku fika esikwini leri swi ta rhwariwa swi ya eBabilona.” (Esaya 39:5, 6) Vuprofeta byebyo byi hetisekile endzhaku ka malembe lama tlulakanyana 100.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

38:8—A ku ri yini “swikhandziyo” leswi endleke leswaku xindzhuti xi tlhelela endzhaku? Leswi xitirho lexi kombisaka nkarhi wa siku hi ku ya hi ndzhuti a xi tirhisiwa aEgipta ni le Babilona hi lembe-xidzana ra vunhungu B.C.E., swikhandziyo leswi swi nga ha kombetela eka mpimo wa xitirho xexo lexi Akazi, tata wa Hezekiya, swi nga ha endlekaka leswaku a a ri na xona. Kumbe endzeni ka yindlu ya vuhosi a ku ri ni swikhandziyo. Kumbexana nsika leyi nga etlhelo ka swikhandziyo hakatsongo-tsongo a yi endla xindzhuti lexi a xi tirhisiwa ku pima nkarhi eswikhandziyweni.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

36:2, 3, 22. Hambileswi a tshikisiweke ku tirha tanihi mulanguteri, Xebina u pfumeleriwe ku hambeta a tirha entirhweni wa hosi tanihi matsalana  wa munhu loyi se a a ri mulanguteri. (Esaya 22:15, 19) Loko hi susiwa exikhundlheni xa vutihlamuleri enhlengeletanweni ya Yehovha hikwalaho ka swivangelo swo karhi, hi fanele hi ya emahlweni hi tirhela Xikwembu entirhweni wun’wana ni wun’wana lowu xi hi nyikaka wona.

37:1, 14, 15; 38:1, 2. Loko hi langutane ni minkarhi ya maxangu, hi ta va hi endla hi vutlhari loko hi khongela eka Yehovha ni ku n’wi tshemba hi ku helela.

37:15-20; 38:2, 3. Loko Yerusalema wu xungetiwa hi Vaasiriya, nchumu lowu a wu karhata Hezekiya ngopfu a ku ri leswi vito ra Yehovha a ri ta sandziwa loko wo hluriwa. Loko a twe leswaku vuvabyi bya yena a byi ta n’wi dlaya, Hezekiya u karhateke hi swilo swa nkoka ku tlula timhaka ta yena n’wini. Mhaka leyi a yi n’wi karhata swinene a ku ri leswaku vuprofeta lebyi vulavulaka hi tihosi ta rixaka ra Davhida a byi ta hetiseka njhani tanihi leswi a a ta fa a nga ri na mudyandzhaka. Nakambe a a karhateke hileswaku i mani la nga ta rhangela eku lweni ni Vaasiriya. Ku fana na Hezekiya, ku kwetsimisiwa ka vito ra Yehovha ni ku hetiseka ka xikongomelo xakwe swi fanele swi va swa nkoka swinene ku tlula ku ponisiwa ka hina vini.

38:9-20. Risimu leri ra Hezekiya ri hi dyondzisa leswaku a wu kona nchumu wa nkoka evuton’wini ku tlula ku kota ku dzunisa Yehovha.

“WU TA PFUXIWA”

(Esaya 40:1–59:21)

Endzhakunyana ko profeta hi ta ku lovisiwa ka Yerusalema ni ku yisiwa evuhlongeni eBabilona, Esaya u profete hi ta ku vuyeteriwa. (Esaya 40:1, 2) Esaya 44:28 yi ri: “[Yerusalema] wu ta pfuxiwa.” Swikwembu swa hava swa Vababilona a swi ta rhwariwa ku fana ni “tinhundzu.” (Esaya 46:1) Babilona a wu ta lovisiwa. Leswi hinkwaswo swi hetiseke endzhaku ka malembe-xidzana mambirhi.

Yehovha a a ta endla leswaku nandza wa yena a va “ku vonakala ka matiko.” (Esaya 49:6) “Matilo” ya Vababilona, kumbe ntlawa lowu fumaka, a wu ta “avana [wu] va swiphemu-phemu kukota musi,” naswona vafumiwa va wona a “va ta fa kukota nyonyorhi”; kambe ‘nhwanyana wa Siyoni la nga khumbi a a ta tintshunxa switsimbo swa nhamu ya yena.’ (Esaya 51:6; 52:2) Yehovha u byele lava a va ta ta va ta n’wi yingisa a ku: “Ndzi ta lunghekela ku endla ntwanano swin’we na n’wina, ku nga ntwanano lowu tshamaka hilaha ku nga heriki malunghana ni musa wa rirhandzu wa Davhida lowo tshembeka.” (Esaya 55:3) Ku hanya hi ku ya hi swilaveko swa Xikwembu swo lulama swi endla leswaku u kuma “ntsako lowu heleleke eka Yehovha.” (Esaya 58:14) Hi hala tlhelo, swihoxo swa vanhu swi ‘vangela ku avana exikarhi ka vona ni Xikwembu xa vona.’—Esaya 59:2.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

40:27, 28—Ha yini Israyele a te: “Ndlela ya mina yi tumberile eka Yehovha ni vululami bya mina a byi lemukiwi hi Xikwembu xanga”? Swi nga ha endleka leswaku Vayuda van’wana eBabilona va vone onge vuhomboloki lebyi a va langutana na byona a byi tumberile eka Yehovha kumbe a a nga byi voni. Va tsundzuxiwe leswaku Muvumbi wa misava la nga karhaliki kumbe ku hela matimba, a a nga ta tsandzeka ku fikelela Babilona.

43:18-21—Ha yini vanhu lava vuyeke hi le vuhlongeni va byeriwe leswaku va “nga tsundzuki swilo swo sungula”? Leswi a swi nga vuli leswaku a va fanele va rivala mintirho ya nkarhi lowu hundzeke ya Yehovha ya ku ponisa. Kambe, Yehovha a a lava leswaku va n’wi dzunisa exisekelweni xa “nchumu lowuntshwa” lowu a va ta wu vona hi voxe, wo tanihi riendzo ra vona leri sirhelelekeke ro ya eYerusalema, kumbexana hi ku tirhisa ndlela leyi kongomeke swinene ya le mananga. “Ntshungu lowukulu” lowu humaka “enhlomulweni lowukulu” na wona wu ta va ni swivangelo leswintshwa ni swa wona n’wini swo dzunisa Yehovha.—Nhlavutelo 7:9, 14.

49:6—Mesiya u vuriwa “ku vonakala ka matiko” hi ndlela yihi hambileswi vutirheli bya yena bya laha misaveni a byi endleke eka vana va Israyele ntsena? Yesu u vitaniwa hi ndlela yoleyo hikwalaho ka leswi humeleleke endzhaku ka rifu ra yena. Bibele yi tirhisa Esaya 49:6 eka  vadyondzisiwa vakwe. (Mintirho 13:46, 47) Namuntlha, Vakreste lava totiweke lava pfuniwaka hi ntshungu lowukulu wa vagandzeri, va tirha tanihi “ku vonakala ka matiko” va voningela vanhu “ku ya fika emakumu ya misava.”—Matewu 24:14; 28:19, 20.

53:10—Yehovha u swi tsakele hi ndlela yihi ku pfotlosa N’wana wakwe? Swi fanele swi n’wi vavise ngopfu Yehovha, Xikwembu xa ntwela-vusiwana, ku vona N’wana wakwe la rhandzekaka a xaniseka. Hambiswiritano, U tsakisiwe hileswi Yesu a n’wi yingiseke hi mbilu ya yena hinkwayo ni hinkwaswo leswi a swi ta hetisisiwa hi ku xaniseka ni ku fa kakwe.—Swivuriso 27:11; Esaya 63:9.

53:11—I yini vutivi lebyi Mesiya a nga “ta tisa xiyimo xo lulama eka vanhu [vo tala]” ha byona? I vutivi lebyi Yesu a byi kumeke hi ku ta laha misaveni, a va munhu naswona a khomiwa hi ndlela yo biha kukondza a fa. (Vaheveru 4:15) Xisweswo, u nyikele xitlhavelo xa nkutsulo, lexi a xi laveka leswaku ku pfuniwa Vakreste lava totiweke ni ntshungu lowukulu leswaku va va exiyin’weni lexi amukelekaka emahlweni ka Xikwembu.—Varhoma 5:19; Yakobo 2:23, 25.

56:6—I vamani “vanhu vambe” naswona “va hlayisa ntwanano wa [Yehovha]” hi tindlela tihi? “Vanhu vambe” i “tinyimpfu tin’wana” ta Yesu. (Yohane 10:16) Va hlayisa ntwanano lowuntshwa hileswi va yingisaka milawu leyi fambisanaka ni ntwanano wolowo, va ma seketela hi ku helela malunghiselelo lama endliweke ha wona, va dya swakudya swa moya leswi dyiwaka hi Vakreste lava totiweke ni ku va seketela entirhweni wo chumayela hi Mfumo ni wo endla vadyondzisiwa.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

40:10-14, 26, 28. Yehovha u ni matimba hinkwawo a tlhela a va ni musa, u tlharihe ngopfu a tlhela a va ni ku twisisa lokukulu loku swi tikaka ku va hina hi ku twisisa.

40:17, 23; 41:29; 44:9; 59:4. Mintwanano ya tipolitiki ni swifaniso swa hava i swilo leswi ‘nga riki swa xiviri.’ Ku tshemba swilo leswi a swi pfuni nchumu nikatsongo.

42:18, 19; 43:8. Ku honisa Rito ra Xikwembu leri tsariweke ni ku ala ku yingisa swileriso swa xona leswi hi swi kumaka eka “hlonga ro tshembeka ni ro tlhariha” swi vula ku fa mahlo ni tindleve hi tlhelo ra moya.—Matewu 24:45.

43:25. Yehovha u sula ku tlula nawu ka hina hikwalaho ka yena. Ku kwetsimisiwa ka vito ra Yehovha i ka nkoka swinene ku tlula ku ntshunxiwa ka hina evuhlongeni bya xidyoho ni rifu kutani hi kuma vutomi.

44:8. Hi seketeriwa hi Yehovha, la nga hundzukiki ni la tiyeke ku fana ni ribye. A hi fanelanga hi chava ku nyikela vumbhoni malunghana ni Vukwembu byakwe!—2 Samuwele 22:31, 32.

44:18-20. Ku gandzela swikwembu swa hava i xikombiso xa leswaku mbilu yi ni vukanganyisi. A xi kona lexi faneleke ku teka ndhawu ya Yehovha etimbilwini ta hina.

46:10, 11. Vuswikoti byo endla leswaku ‘xikongomelo xa yena xi tiya,’ leswi vulaka ku hetisisa xikongomelo xakwe, i xitiyisekiso xa leswaku Yehovha i Xikwembu.

48:17, 18; 57:19-21. Loko hi titshege hi Yehovha leswaku a hi ponisa, hi tshinela eka yena naswona hi yingisa swileriso swa yena, hi ta va ni ku rhula lokukulu ku fana ni mati lama khulukaka enambyeni naswona ku lulama ka hina ku ta tala ku fana ni magandlati ya lwandle. Lava nga yingisiki Rito ra Xikwembu va fana “ni lwandle leri yisiwaka hala ni hala.” A va na ku rhula.

52:5, 6. Vababilona va fikelele xiboho lexi hoxeke xa leswaku Xikwembu xa ntiyiso a xi tsanile. A va swi xiyanga leswaku lexi endleke leswaku Vaisrayele va yisiwa evuhlongeni a ku ri hikwalaho ka leswi Yehovha a a va hlundzukerile vanhu vakwe. Loko van’wana va weriwa hi khombo, hi ta va hi endla hi vutlhari loko hi nga hatliseli ku vula xivangelo xa kona.

52:7-9; 55:12, 13. Hi ni swivangelo swinharhu swa ku hlanganyela hi ntsako entirhweni wo chumayela hi Mfumo ni wo endla vadyondzisiwa. Milenge ya hina ya languteka eka lava titsongahataka lava nga ni ndlala ya moya. Hi vona Yehovha hi “tihlo rin’we,” kumbe hi ni vuxaka lebyikulu na yena. Nakambe hi tsakela ndlela leyi hi humelelaka ha yona hi tlhelo ra moya.

52:11, 12. Leswaku hi fanelekela ku rhwala  “swibya swa Yehovha”—malunghiselelo yakwe ya ntirho wo kwetsima—hi fanele hi basa emoyeni ni le mahanyelweni.

58:1-14. Ku kombisa ku tinyiketela ni vululami hi ndlela ya vukanganyisi a swi pfuni nchumu. Vagandzeri va ntiyiso va fanele va tala hi marito lama humaka embilwini ya ku tinyiketela eka Xikwembu ni swiendlo swa rirhandzu ra vumakwerhu.—Yohane 13:35; 2 Petro 3:11.

59:15b-19. Yehovha u languta timhaka ta vanhu naswona u nghenelela hi nkarhi wakwe lowu faneleke.

U ‘FANELE A VA HARHI YA KU SASEKA’

(Esaya 60:1–66:24)

Loko yi kombetela eku vuyeteriweni ka vugandzeri bya ntiyiso eminkarhini ya khale swin’we ni le minkarhini ya hina, Esaya 60:1 yi ri: “Oho wansati, pfuka, voninga, hikuva ku vonakala ka wena ku tile naswona ku vangama ka Yehovha ku ku voningerile.” Siyoni u “fanele [a] va harhi ya ku saseka evokweni ra Yehovha.”—Esaya 62:3.

Esaya u khongele eka Yehovha a kombelela vaaki-kulobye lava a va ta hundzuka loko va ha ri evuhlongeni le Babilona. (Esaya 63:15–64:12) Endzhaku ko kombisa ku hambana exikarhi ka malandza ya ntiyiso ni ya mavunwa, muprofeta loyi u twarise ndlela leyi Yehovha a a ta katekisa lava N’wi tirhelaka ha yona.—Esaya 65:1–66:24.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

61:8,9—I yini “ntwanano lowu tshamaka hilaha ku nga heriki,” naswona i vamani “vana”? I ntwanano lowuntshwa lowu Yehovha a wu endleke ni Vakreste lava totiweke. “Vana” i “tinyimpfu tin’wana”—vanhu va timiliyoni lava amukelaka rungula ra vona.—Yohane 10:16.

63:5—Vukarhi bya Xikwembu byi xi seketela njhani? Vukarhi bya Xikwembu i mintlhaveko leyi lawulekaka—ku hlundzuka ka xona loku faneleke. Vukarhi bya xona bya xi seketela ni ku xi khutaza leswaku xi tisa ku avanyisa ka xona loku lulameke.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

64:6. Vanhu lava nga hetisekangiki a va nge swi koti ku tiponisa. Malunghana ni ku kombela ku rivaleriwa swidyoho, swiendlo swa vona swo lulama swi fana ntsena ni tinguvu leti thyakisiweke hi misava.—Varhoma 3:23, 24.

65:13, 14. Yehovha u katekisa malandza ya yena yo tshembeka, a enerisa xilaveko xa wona xa moya hi xitalo.

66:3-5. Yehovha wa byi venga vukanganyisi.

“Khanani”

Mawaku ndlela leyi vuprofeta bya ku vuyeteriwa byi faneleke byi va chavelele ha yona Vayuda vo tshembeka lava a va ri mahlonga eBabilona! Yehovha u te: “Khanani, mi tsaka hi masiku hikwalaho ka leswi ndzi swi tumbuluxaka. Hikuva ndzi tumbuluxa Yerusalema a va xivangelo xa ku tsakisisa ni vanhu va yena va va xivangelo xa ku khana.”—Esaya 65:18.

Na hina hi hanya enkarhini lowu munyama wu funengeteke misava naswona vanhu va matiko va nga le xikarhi ka ku dzwihala lokukulu. (Esaya 60:2) “Minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona” se yi fikile. (2 Timotiya 3:1) Hikokwalaho, rungula ra Yehovha ra ku ponisiwa leri kumekaka ebukwini ya Bibele ya Esaya ri hi khutaza swinene.—Vaheveru 4:12.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Xana wa xi tiva xivangelo xa nkoka lexi endleke leswaku Hezekiya a khongelela ku ponisiwa eka Vaasiriya?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

“Milenge ya loyi a tisaka mahungu lamanene ya languteka hakunene ehenhla ka tintshava!”